Αυτό προτείνει ο κ. Θάνος Μαύρος, Partner της Ernst & Young, στη συζήτησή του με τον αρχισυντάκτη του σελφ σέρβις, στην οποία σχολιάζονται οι αντιφάσεις κι οι δυσανεξίες των εγχώριων εταιρειών σούπερ μάρκετ, μετά από οκτώ χρόνια ύφεσης, που εξακολουθεί να δοκιμάζει τις εταιρείες του κλάδου, ωθώντας τις σε οικονομική συγκέντρωση λόγω μη βιωσιμότητας. «Η σκακιστική λογική στις αποφάσεις των λιανεμπόρων θα επιδεινώσει άρδην τα πράγματα για τις αλυσίδες που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα και προσπαθούν να τα λύσουν μέσω της επέκτασης των δικτύων τους», προειδοποιεί ο κ. Θάνος Μαύρος.
H συζήτηση ξεκίνησε μ’ ένα σχόλιο του συνομιλητή μας σχετικά με τη φαινομενική νηνεμία στην αγορά του κλάδου, μετά την… ειρήνευση στο «αιματηρό» μέτωπο της Μαρινόπουλος.
«Η συνεχής πτώση του κλαδικού τζίρου στα τρόφιμα, ο οποίος στο πρώτο τρίμηνο του έτους ήταν μειωμένος κατά 6,7% συγκριτικά με το αντίστοιχο περσινό, είναι πολύ κακός οιωνός, καθώς αφορά σε άκρως απαραίτητα είδη για τη βιολογική υπόσταση της κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, η κατάσταση στην αγορά γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Και μολαταύτα από την άνοιξη δίνεται η εντύπωση μιας ηρεμίας στην αγορά, μετά τα καρδιοχτύπια την τελευταία διετία-τριετία σχετικά με την τύχη των δύο πτωχευμένων ιστορικών αλυσίδων του κλάδου, του προσωπικού τους, των καταχρεωμένων προμηθευτών τους κ.ά. Αλλά η ηρεμία αυτή είναι φαινομενική, μεσοπρόθεσμη. Όχι τυχαία οι πιέσεις των αλυσίδων στους προμηθευτές συνεχίζονται στο επίπεδο είτε κάποιων λειτουργικών διευκολύνσεων ή παραχωρήσεων (π.χ. στη διανομή) είτε του χρόνου πίστωσης, που επιδιώκουν να μεγαλώσει. Μπορεί τα καρδιοχτύπια να καλμάρισαν μετά τις λύσεις βιωσιμότητας των δομών των δύο αλυσίδων, που έκαναν τη Metro και τη Σκλαβενίτης αλυσίδες πανελλήνιας κάλυψης, αλλά δεν απαντήθηκε το ερώτημα πόσοι από τους εναπομείναντες «παίχτες» θα αντέξουν να παραμείνουν μακροπρόθεσμα στην αγορά και με τι τρόπους θα λύνουν στο εξής τα προβλήματά τους. Επίσης, λίγους φαίνεται να απασχολεί ως πιθανότητα η τυχόν είσοδος νέου «παίκτη» στην αγορά. Συνεπώς η «ηρεμία» οφείλεται μάλλον στο ότι δεν έχουν ακόμα ανοιχτεί όλα τα χαρτιά στο παιχνίδι του ανταγωνισμού παρά στο ότι δημιουργήθηκαν ανθεκτικές ισορροπίες μεταξύ των παικτών του».
ΤΟ 30% ΑΠΟ ΤΑ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΛΕΙΣΟΥΝ
σελφ σέρβις: Οι πιέσεις των λιανεμπόρων στους προμηθευτές τους για παροχή επιπλέον πλεονεκτημάτων ανακλούν τον ανταγωνισμό τους για την ηγεμονία στον κλάδο, με όρους επέκτασης και κυριαρχίας των δικτύων τους. Μόνο που η ασυνήθιστα μεγάλη πτώση του τζίρου πλέον δεν δικαιολογεί τη θετική ανταπόκριση των προμηθευτών, με την έννοια ότι δεν φαίνεται να συμμερίζονται πια τις επενδυτικές προθέσεις των πελατών τους. Άρα;
Θάνος Μαύρος: Είναι θέμα απλής αριθμητικής: Ο υπολογισμός της περαιτέρω συρρίκνωσης των εισοδημάτων, των επιπτώσεών της σε καθεμιά κατηγορία προϊόντων και των δεδομένων της δημογραφικής κρίσης (μείωση γεννήσεων και μετανάστευση νεανικού πληθυσμού) θέτει άμεσα πρόβλημα υπερπληθώρας των σούπερ μάρκετ στη χώρα μας. Αν άλλοτε ήταν απλώς «υπεραρκετά», τώρα είναι υπέρμετρα πολλά έως αδικαιολόγητα πλεονάζοντα! Πράγματι, περίπου το 30% των μονάδων σούπερ μάρκετ στο γενικό σύνολο της αγοράς δεν αιτιολογούν τη λειτουργία τους, πράγμα που το ξέρουν νομίζω κι οι διοικήσεις των αλυσίδων. Παρόλα αυτά, όμως, βάσει των στοιχείων πωλήσεων κάποιων μεγάλων αλυσίδων, που θεωρείται μάλιστα πως πάνε καλά, οι ημερήσιες πωλήσεις σε όγκο και αξία ορισμένων καταστημάτων τους δεν υπερβαίνουν την αποτελεσματικότητα κάποιων καλών οικογενειακών επιχειρήσεων μίνι μάρκετ. Είναι αδιανόητο σήμερα να υφίσταται σούπερ μάρκετ με δύο ταμεία και πέντε-έξι υπαλλήλους, που κάνει 3.000-4.000 ευρώ τζίρο την ημέρα!
Χωρίς καθυστέρηση η κάθε αλυσίδα πρέπει να κάνει την άσκησή της και να σταθμίσει πού μπορεί να κρατήσει και πού πρέπει να κλείσει καταστήματα, κάτι που προϋποθέτει βέβαια πως οι επιχειρηματίες θα απεγκλωβιστούν από τη λογική των αθροισμάτων τζίρου-καταστημάτων ως διαπραγματευτικού επιχειρήματος έναντι των προμηθευτών για την απόσπαση καλύτερων τιμών, μεγαλύτερων παροχών κ.ο.κ.
Η ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΣΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ
σ. σ.: Το δέον, όπως το θέτετε, μάλλον αντίκειται στις ανακλαστικές αντιδράσεις των λιανεμπόρων στον ανταγωνισμό τους με την εξής έννοια: Ο σχετικά μεγάλος αριθμός φιλόδοξων αλυσίδων, που βρίσκονται σε φάση δυναμικής επέκτασης δικτύου (ανεξαρτήτως των πραγματικών δυνατοτήτων καθεμιάς), προϋποθέτει το υψηλό ρίσκο. Διότι, τηρουμένων των αναλογιών προς τον σκακιστή, ο επιχειρηματίας προτιμά π.χ. να διατηρεί ένα ζημιογόνο κατάστημά του σε μια περιοχή, όταν ξέρει ότι έτσι, είτε δεν θα επιτρέψει στο εκεί γειτονικό κατάστημα του ανταγωνιστή του να γίνει κερδοφόρο είτε θα ανακόψει την τάση επέκτασης δικτύου ενός τρίτου ανταγωνιστή είτε θα «πείσει» το μικρό τοπικό λιανέμπορο να του πουλήσει το δικό του κατάστημα κ.ο.κ. Τα παραδείγματα που μπορεί να επινοήσουμε χάριν της συζήτησης είναι ασφαλώς λιγότερα από τον αριθμό των πραγματικών περιπτώσεων, όπου στις αποφάσεις του επιχειρηματία δεν πρυτανεύει μόνο η οικονομική αποτελεσματικότητα κι ο συσχετισμός δυνάμεων στον παρόντα χρόνο, αλλά η δυνητική αλλαγή ισορροπιών υπέρ του, για λογαριασμό της οποίας, άλλωστε, προβάλει λογής επιχειρήματα για να πιέζει να τον πριμοδοτούν οι προμηθευτές στην εξάπλωση του δικτύου του… Ανέκαθεν έτσι εξελισσόταν ο ανταγωνισμός στην επέκταση των δικτύων πωλήσεων, με τις ευλογίες φυσικά των προμηθευτών. Εκείνο που έχει αλλάξει είναι ότι οι τελευταίοι, μετά τόσα χρόνια κρίσης, φρονούν ότι δεν τους αρκούν πια ούτε για τα δικά τους γένια οι ευλογίες…
Θ. Μ.: Σύμφωνοι, αλλά η επέκταση των δικτύων, βάσει της λογικής που περιγράψατε, αποτελεί πλέον παγίδα για τη βιωσιμότητα όσων την επιχειρούν, κι αυτό το υποστηρίζω όχι στο πλαίσιο μιας πρόβλεψης, αλλά με μαθηματική βεβαιότητα. Τούτο ισχύει για τον πρόσθετο λόγο, μεταξύ άλλων, που επίσης επισημάνατε: Την αδυναμία των προμηθευτών να ανταποκρίνονται στις σχετικές απαιτήσεις των αλυσίδων.
Το θέμα είναι ότι, με την απαγκίστρωση από την αγορά μας αρκετών πολυεθνικών προμηθευτών (απαγκίστρωση διοικητική και αριστείας), οι οποίοι ανέκαθεν πρόβαλαν ισχυρές διαπραγματευτικές αντιστάσεις στις αλυσίδες, το βάρος των πιέσεων πέφτει εξουθενωτικά στις πλάτες των ελληνικών προμηθευτικών επιχειρήσεων. Κι αυτό είναι άδικο, γιατί οι αλυσίδες, όπως ξέρετε, δεν φημίζονται για την τάση να συμμερίζονται τα προβλήματα των συνεργατών τους στην αλυσίδα αξίας. Η κυρίαρχη νοοτροπία τους συνοψίζεται στο «δώσε τιμή μικρότερη από τη χθεσινή, προσφορά και πίστωση μεγαλύτερες από τις χτεσινές και κάνε το σταυρό σου να τα πηγαίνω καλά». Είναι η νοοτροπία του «σκακιστή», όπως εύστοχα την παρομοιάσατε, που τον ενδιαφέρει διακαώς να εμφανίζει όλο και μεγαλύτερο δίκτυο καταστημάτων κι ακόμα μεγαλύτερο μερίδιο φωνής στη διαφήμιση, για να κυριαρχεί στον πόλεμο των εντυπώσεων και να δείχνει ότι κινείται σε μια αγορά που πεθαίνει. Αλλά αυτά δεν αρκούν για να είναι οικονομικά βιώσιμος. Χρειάζεται μια ανοικτή αντίληψη και κουλτούρα επιχειρηματικότητας, που δυστυχώς δεν χαρακτηρίζει τους Έλληνες επιχειρηματίες. Σκεφτείτε π.χ. ότι η Uber είναι η μεγαλύτερη εταιρεία ταξί, χωρίς η ίδια να κατέχει ούτε ένα, όταν στην Ελλάδα η κάθε αλυσίδα έχει τη δική της αποθήκη και logistic σύστημα, αν εξηγεί κάτι αυτό… Δυστυχώς το ανοιχτό στις συνέργειες επιχειρηματικό πνεύμα δεν χαρακτηρίζει ούτε τους μετόχους ούτε τους ιδιοκτήτες ούτε τα στελέχη των αλυσίδων. Ίσως είναι θέμα νοοτροπίας οι Έλληνες να θέλουμε ένα κεραμίδι κατάδικό μας πάνω από το κεφάλι μας, αλλά αυτό στη ζωή των επιχειρήσεων οδηγεί σε παράλογα έξοδα και σε απώλεια ανταγωνιστικότητας…
Με μια κουβέντα, η λογική του «σκακιστή» επιχειρηματία θα επιδεινώσει άρδην τα πράγματα για τις αλυσίδες που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα και προσπαθούν να τα λύσουν μέσω της επέκτασης.
ΝΟΜΟΤΕΛΗΣ Η ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ
σ. σ.: Πιστεύετε ότι η κλαδική αγορά, με τέτοια ανταγωνιστικότητα που την χαρακτηρίζει και στο χάλι που βρίσκεται η ζήτηση, ενδέχεται να προσελκύσει νέο διεθνή «παίκτη»;
Θ. Μ.: Κάποτε η ύφεση θα σταματήσει και η οικονομία θα μπει σε αντίστροφη τροχιά. Το «πότε» δεν το γνωρίζω ούτε ρισκάρω να το υποθέσω. Ωστόσο, η ανάκαμψη είναι νομοτέλεια όσο και η εκδήλωση επενδυτικού ενδιαφέροντος για έναν ή περισσότερους κλάδους της λιανικής, εφόσον οι αξίες των λιανεμπορικών αλυσίδων θα κυμαίνονται τόσο χαμηλά, ώστε ο όποιος επενδυτής να μη χρειάζεται καν να είναι παγκόσμιος «παίχτης». Όντως, αν μπορεί ν’ αγοράσει φτηνά ένα δίκτυο 300-500 καταστημάτων, προφανώς χωρίς να «ψωνίσει» τις υποχρεώσεις του, θα το κάνει. Μόνο κερδισμένος θα βγει.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΜΑΚΡΑΝ ΝΥΧΤΩΜΕΝΟΙ
σ. σ.: Σκέφτομαι πως και να θέλει ν’ αγιάσει ορθολογικά ο επιχειρηματίας του κλάδου, οι συνθήκες του εγχώριου ανταγωνισμού τον σπρώχνουν να αντιλαμβάνεται και να δημιουργεί ευκαιρίες, όπως ο σκακιστής. Ο λόγος είναι απλός: Στις περισσότερες θέσεις των «πλεοναζόντων» καταστημάτων που ενδεχομένως θ’ αποφασίσει ν’ αφήσει, θα μπουν γρήγορα τα «πιόνια» ανταγωνιστών του, με ό,τι συνέπειες για το ισοζύγιο ισχύος ανά γεωγραφική περιοχή. Επίσης, η δημιουργία νέων καταστημάτων, που αποφέρουν έως και διπλάσιο τζίρο για εύλογο χρόνο, του προσφέρουν σημαντικό πλεονέκτημα στον τοπικό ανταγωνισμό υπό συνθήκες που οι ανισότητες μεγεθών στον εθνικό ανταγωνισμό είναι πια αβυσσαλέες.
Θ. Μ.: Δεν έχετε άδικο, αλλά σκέφτομαι για λογαριασμό των επιχειρηματιών της σκακιστικής λογικής το εξής: Προς τι όλες αυτές οι πολυδάπανες επενδύσεις σε ντουβάρια, φώτα, έπιπλα, υψηλά λειτουργικά κόστη κάθε είδους κ.λπ., όταν η επένδυση στο ηλεκτρονικό εμπόριο κάνει τη διαφορά; Είναι απογοητευτικό, ωστόσο, το ότι λίγο-πολύ ως ηλεκτρονικό εμπόριο στην αγορά μας εκλαμβάνεται ακόμα σήμερα η εξυπηρέτηση κάποιων τηλεφωνικών ή e-mail παραγγελιών. Αυτό έδειξε σχετική μελέτη μας. Δηλαδή, η λογική των κέντρων εκπλήρωσης ηλεκτρονικών παραγγελιών είναι ξένη στους επιχειρηματίες μας. Για την ώρα αυτό που τους απασχολεί είναι μάλλον ν’ ανοίξουν λίγο την πόρτα του ηλεκτρονικού εμπορίου –ίσα να βάλουν το πόδι τους, ώστε να μην είναι κλειστή, αν και όποτε θεωρήσουν ότι άνοιξε η αγορά του– παρά η προστιθέμενη αξία που δίνει. Ωστόσο, στο γραφείο μου, για παράδειγμα, δύο συνάδελφοι αγοράζουν από την Amazon τα πιο branded προϊόντα μωρουδιακής πάνας για τα παιδιά τους και δη στη μισή τιμή της εγχώριας διανομής τους. Σημειωτέον ότι αυτές οι πωλήσεις δεν καταγράφονται από κανέναν! Την ίδια ώρα σε περιοχές της Ευρώπης, όπως σε Ουγγαρία, Πολωνία, Βουλγαρία κ.α., όπου το ηλεκτρονικό εμπόριο δεν έχει την ανάπτυξη που γνωρίζει στις μεγάλες ώριμες δυτικοευρωπαϊκές αγορές, συναντάς ποικίλες τεχνικές ηλεκτρονικού εμπορίου, όπως το click & collect, το drop box κ.ά., άγνωστες ακόμα εδώ.
Αναρωτιέμαι, πρέπει να μπει στα γεμάτα η Amazon στην αγορά μας, για να ξυπνήσουν οι επιχειρηματίες του κλάδου; Και να είστε σίγουρος ότι θα μπει, όταν θα είναι σε θέση να εκπληρώνει τις υποσχέσεις της αναφορικά μ’ έναν εύλογο χρόνο παράδοσης των παραγγελιών. Ας μην απατάται κανείς, τα προβλήματα των logistics εξαιτίας του ιδιόμορφου γεωφυσικού ανάγλυφου της χώρας δεν μπορεί να σώζουν για πάντα τον Έλληνα λιανέμπορο. Εξάλλου, ούτε το μέγεθος του τζίρου της αγοράς φαίνεται να αποτελεί πρωτεύον κριτήριο για την επέκταση της Amazon. Έχει μπει και σε αγορές μικρότερες από τη δική μας…
Στις ΗΠΑ σήμερα τα φυσικά καταστήματα κλείνουν το ένα κατόπιν του άλλου και η αγορά εργασίας εστιάζεται πλέον στη ζήτηση χαμηλά αμειβόμενων ανειδίκευτων εργατών, προορισμένων να γίνονται pickers σε μεγάλα κέντρα ικανοποίησης ηλεκτρονικών παραγγελιών ταχείας ροής. Αυτή είναι η κυρίαρχη τάση, αδιανόητη προ 15-20 χρόνων, όταν όλο το φάσμα της λιανικής στηριζόταν στην ειδικευμένη υπαλληλική εργασία.
ΚΙ ΑΝ Η AMAZON ΜΠΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;
σ. σ.: Έτσι τίθεται και ως πρόβλημα, όμως, η υποβάθμιση της ειδικευμένης εργασίας, με την έννοια ότι η γενίκευσή της ως τάση στην οικονομία θα οδηγεί σε πτώση τα εισοδήματα, άρα και τη γενική κατανάλωση σε συρρίκνωση, ανακυκλώνοντας την ύφεση. Πέραν αυτού, όμως, νομίζω ότι θα συμφωνήσετε πως, αν κάποιος έχει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος από την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών πωλήσεων, αυτός είναι η βιομηχανία, δεδομένου ότι στο επίπεδο όλης της οικονομίας θα μετριαστούν οι δαπάνες της στα ακριβά δίκτυα των φυσικών καταστημάτων για την υποστήριξη των πωλήσεών της. Αλήθεια, πώς θα κρίνατε την ιδέα της σύστασης μιας κοινών συμφερόντων μεταξύ ελληνικών αλυσίδων εταιρείας ηλεκτρονικού σούπερ μάρκετ, προκειμένου να απαντηθεί η τυχόν πρόκληση της Amazon;
Θ. Μ.: Η ιδέα σας ακούγεται πολύ καλή. Αναμφίβολα ο τομέας των συνεργασιών και συνεργειών σε κάθε επιχειρηματικό αντικείμενο πρέπει να είναι προτεραιότητα κάθε επιχειρηματία, ωστόσο, αυτός ο τομέας είναι ασύμβατος με τη σκακιστική λογική. Αντίθετα, για τον λόγο που εξηγήσατε και που με βρίσκει σύμφωνο, σκέφτομαι ότι η ιδέα αυτή είναι πιο πρόσφορη για υλοποίηση από μεγάλους προμηθευτές, είτε Έλληνες είτε διεθνείς είτε με τη συνεργασία αμφοτέρων.
Η Amazon, λοιπόν, είναι η πρόκληση των προκλήσεων, καθώς ήδη έχει μπει σε όλες τις αγορές προϊόντων. Όμως, ενώ αυτή σήμερα έχει φτάσει σε επίπεδο ορθής πρόγνωσης του απαιτούμενου αποθέματος για την εκπλήρωση των μελλοντικών παραγγελιών ολόκληρων περιοχών, υπάρχουν μεγάλες ελληνικές αλυσίδες που «το σκέφτονται», αν αξίζει ή όχι να έχουν και να αξιοποιούν… συστήματα καρτών πιστότητας! Άλλες πάλι, ενώ επενδύουν αφειδώς στη διαφήμιση και τις προωθήσεις, δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ανάλυση απόδοσης της διαφήμισης ή ευαισθησίας στο promotion κ.ο.κ. Οι περισσότερες προϋπολογίζουν εμπειρικά τις παραμέτρους της δουλειάς τους (κόστη, τιμές, ανάπτυξη προϊοντικών κατηγοριών και τόσα άλλα), πράγμα που αναπόφευκτα αυξάνει την αδυναμία τους να προσεγγίζουν και να κατανοούν την καταναλωτική συμπεριφορά, που αλλάζει συνεχώς. Και ενώ δεν έχουν ούτε τα εργαλεία ούτε πιθανώς την τεχνική γνώση να κάνουν τις απαιτούμενες αναλύσεις, δεν τα αναζητούν! Συνεπώς το ερώτημα «τι θα κάνουν οι Έλληνες λιανέμποροι, αν ξεφυτρώσουν κέντρα εκπλήρωσης παραγγελιών της Amazon ή κάποιας άλλης διεθνούς εταιρείας στη χώρα» δεν είναι καθόλου ρητορικό!
Παρεμπιπτόντως αναρωτιέμαι πόσο σοβαρά αντιμετωπίζουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν για τις εταιρείες τους από την εφαρμογή τον Απρίλιο του 2018 της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, η οποία προβλέπει ιδιαίτερα τσουχτερά, εξοντωτικά θα ’λεγα, πρόστιμα. Πια δεν θα φτάνει να δηλώνουν απλώς στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων ότι διαθέτουν π.χ. συστήματα καρτών πιστότητας πελατών, αλλά θα υποχρεούνται να φυλάνε απρόσβλητα όλα τα δεδομένα τους –πελατών, προσωπικού, συνεργατών–, χωρίς καμία δικαιολογία για πιθανές ανεπάρκειες της αυτοπροστασίας τους έναντι των κάθε λογής επίβουλων χάκερς.
ΝΕΡΟ ΜΕ ΛΑΔΙ, ΓΙΝΕΤΑΙ;
σ. σ.: Ποιος είναι ο βαθμός επιτυχίας των εγχειρημάτων ώσμωσης, μετά από συγχωνεύσεις, του προσωπικού που προέρχεται από εντελώς διαφορετικής αντίληψης και διοικητικής διάρθρωσης εταιρικές δομές, όπως στην περίπτωση της Σκλαβενίτης και της Μαρινόπουλος; Πώς αξιολογείτε την πορεία των πραγμάτων στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Θ. Μ.: Από όσα γνωρίζω, υπάρχουν παραδείγματα καταστημάτων όπου η ώσμωση εξελίσσεται ομαλά, όπως κι άλλα, ιδίως στην περιφέρεια, που χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια. Δεν αρκεί, ξέρετε, η διαθεσιμότητα του προσωπικού. Απαιτείται εξειδικευμένη μελέτη ενός σχετικού πλάνου εφαρμογής, με σχέδιο υλοποίησης επανεκπαιδεύσεων σε βάθος χρόνου, με περιοδικές πιστοποιήσεις κ.λπ. Όταν η πρόκληση είναι να ενοποιήσεις λειτουργικά τόσο διαφορετικές δομές χιλιάδων ανθρώπων και το επιχειρείς με τα παραδοσιακά εργαλεία, είναι σαν προσπαθείς να ομογενοποιήσεις νερό με λάδι. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι τα εγχειρήματα ώσμωσης του προσωπικού σε παρόμοιες περιστάσεις υποβοηθούνται αποτελεσματικά από την ανοχή των εργαζομένων, λόγω της κρίσης στην αγορά εργασίας. Ε λοιπόν σφάλουν! Και δεν μιλώ για κάποιους «κακούς» της αγοράς, που ανέκαθεν βασίζονταν στο εκφοβισμό…
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΥ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΜΕΝΟ
σ. σ.: Αν κρίνει κανείς ότι προ της κρίσης η μέση κινητικότητα του προσωπικού στις επιχειρήσεις του κλάδου υπερέβαινε ετησίως το 20%, ενώ σήμερα έχουμε φτάσει να θεωρούνται ζηλευτές οι ευτελώς αμειβόμενες θέσεις της ωρομίσθιας κι ανειδίκευτης εργασίας στα σούπερ μάρκετ, είναι φανερό γιατί ακόμα και οι «καλοί» του κλάδου επαφίενται να παίζει για λογαριασμό τους τον ρόλο του «κακού» καθαυτή η άθλια κατάσταση στην αγορά εργασίας…
Θ. Μ.: Αν η κατάσταση της οικονομίας είχε αναστραφεί, πάρα πολλοί εργαζόμενοι της οργανωμένης λιανικής θα είχαν αλλάξει όχι απλώς εργοδότη, αλλά κλάδο εργασίας! Αυτό, που διαπιστώνεται εμπειρικά κι ερευνητικά, δεν έχει καμία λογική βιωσιμότητας για τις λιανεμπορικές αλυσίδες. Οι υπάλληλοί τους σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας και ανεξαρτήτως επωνυμίας εταιρείας είναι δυσαρεστημένοι, καθώς έχουν πιεστεί πάρα πολύ. Αν νομίζουν οι διοικήσεις ότι μπορεί να συγκρατήσουν το προσωπικό των εταιρειών τους μακροπρόθεσμα, κάνουν λάθος. Το γεγονός ότι στη διαφημιστική τους επικοινωνία όλο και περισσότερες αλυσίδες σήμερα προσπαθούν να προβάλουν το ανθρώπινο πρόσωπό τους, φανερώνει, ίσως, τον προβληματισμό τους για τα δεδομένα των σχετικών μετρήσεων, που δεν είναι κολακευτικά…