Μετά τις διοξίνες, τις τρελές αγελάδες και τα ισπανικά αγγουράκια αυξημένου μικροβιακού φορτίου, τα φυτοφάρμακα στα νωπά οπωροκηπευτικά και τα υπολείμματα κτηνιατρικών φαρμάκων στα κρέατα, «κάποιοι» ή πιθανώς «πολλοί» εξ ημών είχαν τη δυσάρεστη τύχη να βάλουν στο πιάτο τους κρέας με αναβολικά ιπποδρόμου! Αλλά δεν το έμαθαν ποτέ...

Διότι το ότι «σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν» ήταν γνωστό. Το μυστικό που αποκαλύφθηκε ήταν η σκοτεινή διαδρομή από την κούρσες του ιπποδρόμου κατευθείαν στο σφαγείο κι από εκεί… στο πιάτο των Ευρωπαίων. Εδώ και μερικές εβδομάδες η ευρωπαϊκή αγορά –μαζί και η ελληνική– οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές κι ο «Ευρωπαίος νομοθέτης», τρέχουν ασθμαίνοντας να προφθάσουν τις εξελίξεις. Τα μηνύματα του ΕΦΕΤ, όπως τουλάχιστον φτάνουν στο σελφ σέρβις, είναι και θετικά και αρνητικά.

Θετικά γιατί οι συναρμόδιες αρχές –ΕΦΕΤ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιφέρειες– είναι από τις λίγες φορές που καταφέρνουν και συνεργάζονται αρμονικά. Αρνητικά γιατί, όπως συνήθως συμβαίνει στα ηπειρωτικών διαστάσεων διατροφικά σκάνδαλα, ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος.

Οι τρεις προτεραιότητες
Στην Ελλάδα, λοιπόν, αλογίσιο κρέας είναι βέβαιο ότι έχει εισαχθεί, μόνο που δεν έχουν εκτιμηθεί οι σχετικές ποσότητες. Προσπάθειες καταβάλλονται ώστε να τεθεί έστω υπό μερικό έλεγχο το θέμα και, όπως επισημαίνεται από τον ΕΦΕΤ, τρία είναι τα πλέον κρίσιμα ζητήματα:

Πρώτον, να κλείσουν τα σύνορα στην εισαγωγή και νέων ποσοτήτων, δεύτερον, να εντοπιστούν κατά το δυνατό οι εισαγμένες ποσότητες που διακινήθηκαν ή διακινούνται στην εγχώρια αγορά και τρίτον, να αλλάξει το πλαίσιο των ελέγχων, ώστε να διασφαλιστεί ότι στο μέλλον δεν θα υπάρξουν ανάλογα περιστατικά.Ο ΕΦΕΤ κατ’ εντολή της ΕΕ έως τα μέσα Μαρτίου είχε την υποχρέωση να ολοκληρώσει προοδευτικά 100 δειγματοληπτικούς ελέγχους και να αποστείλει τα δείγματα σε εξειδικευμένα εργαστήρια ανάλυσης DNA, προκειμένου να διαπιστωθεί το είδος του κρέατος (βόειο ή αλογίσιο).

Ο ΕΦΕΤ πράγματι συνέλεξε τέτοια δείγματα εισηγμένου κρέατος από τη Βουλγαρία, την Ισπανία και τη Ρουμανία, αφού, όπως υποστηρίζουν οι αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές, σε αυτές τις χώρες εντοπίζεται μάλλον ο πυρήνας του προβλήματος.Κατά πληροφορίες μας, ο πρώτος κύκλος ελέγχων αφορούσε συνολικά 33 δείγματα. Εξ αυτών τα τέσσερα ήταν θετικά, ενώ την παραμονή έκδοσης του τεύχους εκκρεμούσαν τα αποτελέσματα ακόμη 51 δειγμάτων.

Ο ΕΦΕΤ, όπως αναφέρουν οι  πηγές μας, ανέμενε τα αποτελέσματα αυτά ώστε ο τελευταίος ελεγκτικός κύκλος να είναι πιο στοχευμένος.
Σε ό,τι αφορά τα θετικά δείγματα, θα εξετασθούν άμεσα για να διαπιστωθεί αν είναι επιβαρημένα από αναβολικές ουσίες. Ωστόσο, όπως μάθαμε από τον Ενιαίο Φορέα, η ανίχνευση των αναβολικών είναι εξαιρετικά δύσκολη, αν έχουν μεταβολιστεί από τον οργανισμό του ζώου πριν τη σφαγή του.

Πού έγιναν έλεγχοι
Στο στόχαστρο του ΕΦΕΤ βρέθηκαν όλες οι μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Τα ελεγκτικά συνεργεία επισκέφθηκαν τις αποθήκες, τα παρασκευαστήριά τους, καθώς και καταστήματα, ενώ έλεγχοι διενεργήθηκαν στις μεγάλες αλλαντοβιομηχανίες, στις μεγαλύτερες εταιρείες εισαγωγής, παρασκευής και διακίνησης κρέατος, σε εταιρείες catering και στην εστίαση, ενώ στη λίστα του ο Ενιαίος Φορέας συμπεριέλαβε τα ιδρύματα και τα μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία της χώρας.

Κατά τα στελέχη του, ο εντοπισμός του ύποπτου κρέατος δεν μπορεί να γίνει δια γυμνού οφθαλμού ούτε καν στα προϊόντα που πωλούνται με το τεμάχιο, δεδομένου ότι τα κρέατα εισάγονται ξεκοκαλισμένα σε κατεψυγμένες «μπάλες» προϊόντος. Εξάλλου, το κρέας του αλόγου έχει την ίδια οσμή και την ίδια όψη με το βόειο κρέας. Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο καθίσταται αδύνατος ο εντοπισμός του δίχως εξέταση DNA, είναι διότι στην αγορά διακινήθηκαν κατεψυγμένες «μπάλες» ανάμικτου βοδινού και αλογίσιου κρέατος.

Σύμφωνα πάντα με τα στελέχη του Ενιαίου Φορέα, ως ολόκληρο τεμάχιο το αλογίσιο κρέας μπορεί να εντοπιστεί μόνο στο σφαγείο, αφού μόνο εκεί διαπιστώνεται η ανατομία του ζώου.Στο μεταξύ, οι αναλύσεις για τον εντοπισμό του αλογίσιου DNA διενεργούνται δίχως να ακολουθείται κάποια διαπιστευμένη μέθοδος, απλώς διότι δεν υφίσταται κάτι τέτοιο στην Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό ο ΕΦΕΤ συνεργάσθηκε με δύο εξειδικευμένα εργαστήρια, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, που τα επέλεξε αρμοδίως, ενώ εξετάζει το ενδεχόμενο να συνεργαστεί και με Πανεπιστήμια ώστε η όλη διαδικασία να επιταχυνθεί.

Όπως επισημαίνουν παράγοντες του ΕΦΕΤ, ανεξάρτητα από τους εργαστηριακούς ελέγχους και τις δειγματοληψίες το αλογίσιο κρέας είναι δυνατόν να έχει διοχετευθεί παντού, ακόμη και ως πρώτη ύλη για την παρασκευή άλλων προϊόντων. Στόχος, λοιπόν, του φορέα δεν είναι ο εντοπισμός και η απόσυρση από την αγορά όλων των ποσοτήτων, αλλά ο περιορισμός του προβλήματος στο μέτρο του εφικτού.

Νόμιμο αλογίσιο κρέας
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, επιτρέπεται η σφαγή, τυποποίηση, διακίνηση και εμπορία αλογίσιου κρέατος αρκεί να φέρει τις σωστές ενδείξεις επί των συσκευασιών και, βέβαια, το ζώο να έχει σφαγεί σε σφαγείο με τις προβλεπόμενες από τη νομοθεσία άδειες. Μάλιστα η σχετική αδειοδότηση είναι μια σχετικά απλή υπόθεση, καθώς το μόνο που απαιτείται από ένα νόμιμο σφαγείο είναι μια αίτηση τροποποίησης της αδειάς του στις αρμόδιες αρχές και κάποιες παρεμβάσεις ή μετατροπές
στις εγκαταστάσεις του.

Τα λεφτά ήταν πολλά
Γιατί οι παρασκευαστές να προτιμήσουν το αλογίσιο από το βόειο κρέας, ενόσω το αλογίσιο δεν είναι πιο ακριβό, αλλά απλώς σε ορισμένες αγορές θεωρείται delicatessen επιλογή; Διότι, όπως υποστηρίζουν ειδικοί, στην προκειμένη περίπτωση τα προϊόντα διακινήθηκαν με κίνητρο το κέρδος κατά την εξής έννοια: Οι ποσότητες αλογίσιου κρέατος περί τις οποίες ξέσπασε το διατροφικό σκάνδαλο ήταν υποβαθμισμένης ποιότητας και ανακατεύτηκαν με άλλα είδη κρέατος για να διατεθούν εν τέλει ως «προϊόντα σε προνομιακή τιμή», δηλαδή κάτω του 20% της τιμής του πιστοποιημένου προϊόντος.

Τα λεφτά, λοιπόν, ήταν πολλά, όπως και οι ποσότητες άλλωστε, που κανείς και ποτέ τελικά δεν θα μπορέσει να υπολογίσει τον όγκο τους, έστω και κατά προσέγγιση…Όπως επισημαίνεται από τον ΕΦΕΤ, το κρίσιμο για την ασφάλεια των καταναλωτών στη νέα διατροφική κρίση δεν έγκειται στην ειλικρίνεια των ενδείξεων επί των συσκευασιών ούτε στο γεγονός ότι αντί βόειου κατανάλωσαν αλογίσιο κρέας, αλλά στην πιθανότητα να έβαλαν στο πιάτο τους κρέας από ντοπαρισμένο ζώο πριν την σφαγή του, πράγμα περίπου βέβαιο αν επρόκειτο για άλογα ιπποδρομιών…

Μάλιστα, από την ΕΈ έρχονται μηνύματα που αναφέρουν ως πολύ πιθανό το ενδεχόμενο να έχουν οδηγηθεί κατά χιλιάδες «από τις κούρσες στο μαχαίρι» τα αλογάκια, κορεσμένα από αναβολικά, ενώ ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητούμενα είναι η χρονική αφετηρία αυτής της επικίνδυνης κι αισχροκερδούς απάτης…  Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες και φήμες, ανεπιβεβαίωτες ωστόσο ως την έκδοση του τεύχους, ο καταναλωτής είναι πιθανό μαζί με το αναμεμιγμένο βόειο και αλογίσιο κρέας να έχει δοκιμάσει και κρέας γαϊδάρου! Από τον ΕΦΕΤ κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό να εξακριβωθεί, αν ωστόσο, στο μεταξύ, αποκαλυφθούν σχετικά στοιχεία, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι διαστάσεις του νέου διατροφικού σκανδάλου θα γιγαντώσουν.

Ποιοι ευθύνονται;
Σε κάθε περίπτωση, όταν ο κύκλος των ελέγχων κλείσει, όταν ο «θόρυβος» της δημοσιότητας καταλαγιάσει, θα έλθει η ώρα των ευθυνών, οπότε, όπως αναφέρουν νομικοί κύκλοι, οι παραγωγοί και έμποροι-διακινητές του επίμαχου κρέατος θα «κάτσουν στο σκαμνί». Ωστόσο, όπως υποστηρίζουν, οι ευθύνες που αναλογούν στο κύκλωμα της αγοράς δεν είναι ίδιες για όλους τους εμπλεκόμενους. Οι λιανέμποροι, για παράδειγμα, παραπλανήθηκαν και οι ίδιοι, όπως κι οι πελάτες τους, εφόσον ήταν αδύνατον να γνωρίζουν το περιεχόμενο του εμπορεύματος που διέθεταν.

Κάτι ανάλογο, κατά πάσα πιθανότητα, ισχύει για τους διακινητές, όμως ο πέλεκυς θα πέσει βαρύς στους παραγωγούς και πολύ περισσότερο στους σφαγείς ως υπεύθυνους της νέας διατροφικής κρίσης.Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τα σούπερ μάρκετ, όπου επικεντρώνεται και το μεγαλύτερο μέρος της αρνητικής δημοσιότητας, μάλλον αδικούνται. Διότι, σύμφωνα πάντα με νομικούς κύκλους, οι επιχειρήσεις σούπερ μάρκετ υποχρεούνται να εφαρμόζουν σειρά ελέγχων για τη διασφάλιση της ποιότητάς των προϊόντων που διαθέτουν, οι οποίοι όμως αποσκοπούν στον εντοπισμό γνωστών κι όχι άγνωστων κινδύνων.

Δεδομένου ότι θέμα ελέγχων DNA είτε στο βοδινό είτε στο αλογίσιο κρέας δεν τίθεται, θα ήταν προφανώς άδικο να κατηγορηθούν για πιθανή συμμετοχή στη νέα διατροφική κρίση.Εξάλλου, πολύ σύντομα, όπως αναφέρουν παράγοντες του ΕΦΕΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα θεσμοθετήσει νέο, αυστηρότερο πλαίσιο ελέγχων στην αγορά των τροφίμων προς αποφυγήν παρόμοιων διατροφικών σκανδάλων.Πέρα από τη νομική θεωρητική προσέγγιση περί ευθυνών για τη διακίνηση αλογίσιου κρέατος υπάρχει και η πραγματικότητα της δικαστικής έρευνας, με τις δικαστικές αρχές της Θεσσαλονίκης να σέρνουν πρώτες τον χορό.

Παραμονές έκδοσης του τεύχους, λοιπόν, τρεις εταιρείες της Βόρειας Ελλάδας βρέθηκαν στο στόχαστρο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, που διέταξε τη διενέργεια αναλύσεων DNA σε προϊόντα τους. Οι δύο λέγεται ότι εδρεύουν στη Σταυρούπολη και η τρίτη στην Ιωνία. Ο έλεγχος που διατάχθηκε αφορά και στη διακίνηση των παραστατικών που συνόδευαν τις ύποπτες ποσότητες κρέατος, ώστε να διαπιστωθεί αφενός το ποιοι άλλοι εμπλέκονται στην υπόθεση, αλλά και το ποιος είναι ο πρωταίτιος σε αυτήν.

Εκτός ραφιού Από την πλευρά του ΕΦΕΤ τα θετικά δείγματα σε DNA αλόγου αυξάνονται όσο περνούν οι μέρες. Στη λίστα των προϊόντων που αποσύρθηκαν ήταν το κατεψυγμένο Κεμπάπ τύπου Αρμένικο, με εμπορική ονομασία Αρκάς της παρασκευάστριας εταιρείας Αφοί Μπατανιάν, ΒΙ.ΠΕ. Κορωπίου, το οποίο διατίθετο από το σούπερ μάρκετ Μετρό ΑΒΕΕ και συγκεκριμένα από το υποκατάστημα Καβάλας, και το σαλάμι Βοδινό με την εμπορική ονομασία Destan, που διακινήθηκε σε συσκευασία των 500g, παρασκευάσθηκε από την Ολλανδική εταιρεία Demka GmbH, και διατέθηκε από το παντοπωλείο Γιακούπ Γιακούπ με έδρα τα Φίλυρα Σαππών, Ροδόπης.

Στη λίστα των εταιρειών που απέσυραν προϊόντα περιλαμβάνονται επίσης η Μαρινόπουλος, η οποία διακίνησε private label προϊόν της Carrefour, και η μεγάλη εισαγωγική εταιρεία Ζηκούδη Βασιλική, η οποία διακίνησε 1.064 κιλά με την επισήμανση Frozen Beef Meat Neck και Frozen Beef Meat Topside.