«Το κίνημα της αειφόρου ανάπτυξης (sustainability) κερδίζει διεθνώς έδαφος όχι μόνο γιατί το απαιτούν οι κοινωνίες κι οι θεσμοί τους, αλλά κυρίως γιατί οι ίδιες οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν σε αυτό σημαντικά οφέλη», τονίζει ο κ. Σπύρος Λιούκας, ομότιμος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του QualityNet Foundation (QNF), ενός μη κερδοσκοπικού Δικτύου Υπεύθυνων Οργανισμών και Ενεργών Πολιτών, που προωθεί την κοινωνική υπευθυνότητα ως διαμεσολαβητής για την ανάπτυξη συνεργασιών, με σκοπό την κάλυψη κοινωνικών αναγκών.
Ως διεθνής όρος το sustainability –η «αειφόρος ανάπτυξη» στη γλώσσα μας– υπερκαλύπτει τον όρο του Corporate Social Responsibility (CSR), δηλαδή της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ), τείνοντας να επικρατήσει έναντι αυτού. «Επί της ουσίας με την ένταξη των περιβαλλοντικών ζητημάτων στα περιεχόμενα της ΕΚΕ επεκτάθηκε το αντικείμενό της και άλλαξε η φύση της. Η εταιρική υπευθυνότητα είναι πλέον αδιανόητο να περιορίζεται σε ορισμένες δράσεις επιλεγμένες με το κριτήριο των δημοσίων σχέσεων», τονίζει ο κ. Σπύρος Λιούκας, εξηγώντας: «Η στροφή αυτή, που συντελέστηκε την τελευταία δεκαετία, κατέστησε το sustainability υπόθεση ευρύτερη και με στρατηγικό βάθος. Μέσα από αυτό οι επιχειρήσεις αναζητούν τρόπους να δημιουργούν κοινωνικά αναγνωρίσιμη αξία. Ξεκινούν ένα ευρύτερο ουσιώδη διάλογο όχι μόνο με τους πελάτες τους, αλλά και ευρύτερα με τους κοινωνικούς δρώντες –για παράδειγμα, με ΜΚΟ όπως οι διεθνείς οικολογικές οργανώσεις ή οι οργανώσεις προώθησης κοινωνικών αιτημάτων (π.χ. για την ανάσχεση της εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας σε αναπτυσσόμενες χώρες). Στη διαδικασία, λοιπόν, αυτού του διαλόγου οι εταιρείες ανακαλύπτουν τρόπους να βελτιώσουν τη στρατηγική τους, εμβαθύνουν στις αξίες και ανάγκες των κοινωνικών δρώντων. Με γνώμονα ακριβώς αυτές τις αξίες προσαρμόζουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους, τις διαδικασίες και τις λειτουργίες τους, τις ποικίλες επιλογές τους, δείχνοντας έμπρακτα την κοινωνική τους υπευθυνότητα και δημιουργώντας από κοινού αξία».
ΩΣ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
«Όπως αντιλαμβάνεστε, τέτοιας κλίμακας προσαρμογές προϋποθέτουν ότι το sustainability γίνεται συστατικό του πυρήνα της εταιρικής στρατηγικής. Όταν η επιχείρηση ξεκινά το ταξίδι αειφορίας αλλάζει ουσιωδώς την εταιρική της στρατηγική. Κι αυτό ως πραγματικότητα το επικυρώνουν με την εμπλοκή τους σε ουσιώδη διάλογο οι κοινωνικοί φορείς αυτών των αξιών. Τα αποτελέσματα της εμπλοκής στο διάλογο είναι ασύγκριτα περισσότερα από το να μιλούσαν για την κοινωνική τους υπευθυνότητα ως άσκηση δημοσίων σχέσεων.
Το κίνημα του sustainability κερδίζει διεθνώς έδαφος όχι μόνο γιατί το απαιτούν οι κοινωνίες κι οι θεσμοί τους, αλλά κυρίως γιατί οι ίδιες οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν σε αυτό σημαντικά οφέλη. Άλλωστε, παντού οι έρευνες πιστοποιούν ότι ο μέσος καταναλωτής διατίθεται να πληρώνει επιπλέον το προϊόν ή την υπηρεσία μιας αποδεδειγμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνης εταιρείας εν αντιθέσει προς το προϊόν μιας αδιάφορης και πολύ περισσότερο μιας ενοχοποιημένης σχετικά ως ανάλγητης εταιρείας. Αλλά και πέρα από αυτό, διότι βρίσκουν νέους τρόπους να παράγουν καινοτομίες και αξία, βλέποντας τα μάτια των καταναλωτών και άλλων κοινωνικών εταίρων».
ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
σελφ σέρβις: Τι ακριβώς προσδιορίζει ως «κίνημα» το sustainability, αντιδιαστέλλοντάς το στην ΕΚΕ;
Σπύρος Λιούκας: Το sustainability ως τομή της οικονομικής αποτελεσματικότητας με την μέριμνα για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, δηλαδή με την οικολογική και την κοινωνική πρόνοια των επιχειρήσεων, είναι κίνημα. Εξελίχθηκε μέσα από τις ίδιες τις πρακτικές των επιχειρήσεων αποκτώντας και θεωρητική υπόσταση, ενώ εξακολουθεί να αναπτύσσεται δυναμικά και σε πρακτικό και σε θεωρητικό επίπεδο. Η ουσιώδης διαφορά του από την παραδοσιακή μορφή της ΕΚΕ έγκειται στο εξής: Η τελευταία, με διάφορους θεματικούς άξονες όπως η φιλανθρωπία υπό την ευρεία της διάσταση, προβάλλεται κατεξοχήν στο πεδίο των δημοσίων σχέσεων ως επιπλέον ενισχυτικό στοιχείο της εταιρικής εικόνας. Άρα αναπτύσσεται κυρίως περιφερειακά του παραγωγικού μοντέλου της εκάστοτε εταιρείας. Αντίθετα το sustainability επιδρά καθοριστικά στο παραγωγικό μοντέλο της εταιρείας που το ενστερνίζεται, κατευθύνοντας συνολικά τη δραστηριότητά της, στην υπεύθυνη παραγωγή, την επιλογή προμηθευτών και συνεργατών, τη διαχείριση του προσωπικού και των κοινωνικών εταίρων της. Εξελίσσεται προσθέτοντας σε όλη την αλυσίδα αξίας νέα αξία. Πολύ περισσότερο, φορώντας τα γυαλιά της βιώσιμης ανάπτυξης η επιχείρηση, ερχόμενη σε διάλογο με την κοινωνία για την κοινωνία και το περιβάλλον, αρχίζει να βλέπει με νέο τρόπο τα πράγματα, ανακαλύπτει νέα πράγματα και γι’ αυτό ακριβώς ωθείται στην καινοτομία.
«ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ»
σ. σ.: Η φιλανθρωπία είναι μια εξαιρετικά ευαίσθητη πτυχή της πολιτικής πολλών εταιρειών, αλλά μάλλον δεν διατίθενται ν’ ακούν πως, ίσως, ερεθίζει άλλα αντανακλαστικά της κοινής γνώμης από τα επιδιωκόμενα υπό συνθήκες, μάλιστα, αύξησης της καχυποψίας της κοινωνίας.
Σ. Λ.: Είναι αναγκαίο οι εταιρείες να αναθεωρήσουν αυτή την πρωτόλεια αντίληψη ΕΚΕ, που ενίοτε τις εκθέτει, διότι και η κοινωνία έχει γίνει καχύποπτη με όσα της έχουν συμβεί. Οι ίδιες οι εταιρείες δεν έχουν τις απαιτούμενες εμπειρίες να ασκούν πειστικά δημόσιες πολιτικές πρόνοιας, επιλέγοντας συχνά κάποια στοιχεία τέτοιων πολιτικών, προκειμένου να πετύχουν επικοινωνιακά μεγαλύτερη προβολή. Τι να την κάνει, όμως, η κοινωνία τη δεντροφύτευση ή τη φιλανθρωπική ενέργεια, κυρίως όταν η εταιρεία που τη χορηγεί ακούγεται λ.χ. πως είναι «σκληρός εργοδότης», «αναξιόπιστος συνεργάτης» κ.λπ. Λάβετε υπόψιν αφενός ότι, όπως επιβεβαιώνουν διάφορες μελέτες, μεταξύ των οποίων και το ευρωβαρόμετρο, η υπόληψη του θεσμού της εταιρείας βρίσκεται σε κρίση. Αφετέρου η αγορά μας είναι τόσο μικρή, ώστε οι πληροφορίες που κυκλοφορούν στόμα με στόμα για το ποιον κάθε εταιρείας εντέλει αφήνουν πιο αξιόπιστο ίχνος στην κοινωνική συνείδηση απ’ όσο οι δημόσιες σχέσεις και οι διαγωνισμοί επιβράβευσης των επιχειρήσεων σε διάφορους τομείς. Όμως οι εταιρείες που κάνουν υπόθεση του παραγωγικού τους μοντέλου το τρίπτυχο του sustainability «οικονομία, άνθρωπος, περιβάλλον» είναι εγνωσμένης αξιοπιστίας. Δημιουργούν αξία αναγνωρίσιμη πριν απ’ όλα από το προσωπικό τους, το οποίο είναι ο δραστικότερος φορέας της καλής ή της κακής φήμης των επιχειρήσεων, και συλλογικά από την κοινωνία. Όχι άστοχα στη διεθνή βιβλιογραφία μερικοί διατείνονται πώς επείγει «να σώσουμε την ΕΚΕ από τη φιλανθρωπία», εννοώντας την ως επιδερμική, δημοσιοσχετίστικη μη πειστική υπόθεση.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΔΗΓΙΑ
σ. σ.: Κατά πόσο η κρατική πολιτική εν παραλλήλω προς την ιδιωτική πρωτοβουλία και τους φορείς της έχει εμπλοκή στη θεσμική επικύρωση του sustainability ως υπόθεσης, δηλαδή, που υπερβαίνει τα συμφέροντα μεταξύ ιδιωτών;
Σ. Λ.: Κάποια διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα για την αειφόρο ανάπτυξη, όπως το Global Reporting Initiative (GRI) και το Corporate Responsibility Index (CRI), που προωθούν πτυχές του sustainability, είναι προϊόν εμπειρίας και μελετών σε επίπεδο διεθνών οργανισμών. Μάλιστα, εκτός από τις επιχειρήσεις, υπάρχουν και κράτη που ενσωματώνουν στους θεσμούς τους την υποχρέωση των επιχειρήσεων να δημοσιοποιούν τις επιδόσεις τους στο τρίπτυχο του sustainability και να δημοσιεύουν σχετικά τον κοινωνικό τους απολογισμό. Μια τέτοια χώρα π.χ. είναι η Δανία, όπου είναι υποχρεωτική η δημοσιοποίηση των επιδόσεων στο τρίπτυχο του sustainability (Triple Bottom Line). Μια άλλη είναι η Γαλλία σε ό,τι αφορά τις μεγάλες επιχειρήσεις. Και άλλες χώρες εισάγουν βαθμιαία υποχρεώσεις για την εταιρική διαφάνεια και υπευθυνότητα. Εξάλλου, για τη σχετική υποχρέωση των πολύ μεγάλων εταιρειών έχει εκδοθεί ευρωπαϊκή Οδηγία περί της Μη Οικονομικής Πληροφόρησης των Εταιρειών, το περιεχόμενο της οποίας αναμένεται ότι θα επεκταθεί και σε μικρότερης κλίμακας επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα, πάντως, δεν νομίζω ότι η υποχρέωση αυτή θα αφορά σε ένα σύνολο μεγαλύτερο των 20-30 επιχειρήσεων.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
σ. σ.: Στη χώρα μας αναπτύσσεται σχετική κινητικότητα;
Σ. Λ.: Πρότυπα όπως το GRI που προανέφερα, τα έχουν υιοθετήσει περί τις 40 εταιρείες, από τις μεγαλύτερες ασφαλώς της εγχώριας αγοράς, αλλά και κάποιες μικρότερες ως θυγατρικές πολυεθνικών ομίλων. Όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις εφαρμόζονται αποσπασματικά και κάπως επιλεκτικά. Λ.χ. η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος συνδέεται μάλλον με τον στόχο της μείωσης του κόστους της ενέργειας και των υλικών, δηλαδή ένα άμεσο εταιρικό οικονομικό ζητούμενο, παρά με το ευρύτερο περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Συνεπώς μιλούμε για μια αποσπασματική, μερική αντιμετώπιση. Το sustainability δεν έχει ακόμα αξιοσημείωτη επέκταση στη χώρα μας παρά τις προσπάθειες, αν και η δημοσίευση κοινωνικών απολογισμών δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι άγνωστη. Απεναντίας, υπάρχουν υποδειγματικές περιπτώσεις, όπως αυτή της ΑΒ Βασιλόπουλος. Φυσικά, δεν αγνοείται η δυσμενής επίδραση της ύφεσης, δεδομένου ότι οι απαιτούμενες παρεμβάσεις για την προσαρμογή του παραγωγικού μοντέλου κάθε επιχείρησης στις απαιτήσεις του Sustainability αναβάλλονται για πιο εύθετο χρόνο.
Σημειώνω επίσης ότι, στο πλαίσιο του QNF, πέραν των βραβεύσεων των επιχειρήσεων που πρωτοπορούν στην προώθηση του Sustainability (βραβεία Bravo), επεξεργαζόμαστε σήμερα έναν κώδικα κριτηρίων αειφόρου βιωσιμότητας των επιχειρήσεων, διαβαθμισμένο ανάλογα με το μέγεθός τους. Εργαζόμαστε με βάση το σχετικό γερμανικό κώδικα, απλοποιώντας τον για τις ανάγκες και τα μεγέθη των ελληνικών επιχειρήσεων, σύμφωνα με την αντίληψη ότι στο μικρό εταιρικό μέγεθος προσιδιάζουν λίγα κριτήρια, ενώ τα κριτήρια πληθαίνουν με την αύξηση του εταιρικού μεγέθους. Συνεργάτες μας στη διαμόρφωση του κώδικα είναι τόσο ο ΣΕΒ όσο και το αρμόδιο υπουργείο. Άλλωστε, είναι μπροστά μας η πρόκληση της εναρμόνισης της νομοθεσίας μας με τα αιτούμενα της ευρωπαϊκής Οδηγίας για τη Μη Οικονομική Πληροφόρηση των Επιχειρήσεων.
ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΤΟ SUSTAINABILITY;
σ. σ.: Πάντως, μοιάζει με πολυτέλεια το sustainability για τη μικρή, με βάση τα ευρωπαϊκά μέτρα, ελληνική επιχείρηση, που ζει μόλις με τη μύτη έξω από τη πλημμυρίδα της ύφεσης χρόνια τώρα. Το υπαινιχτήκατε ήδη κι εσείς.
Σ. Λ.: Ασφαλώς δεν μπορεί να λείπουν τα κέρδη από την επιχείρηση που επιδιώκει καινοτομίες στον πυρήνα του παραγωγικού της μοντέλου. Άλλωστε, αποτελούν κριτήριο ανταγωνιστικότητας και προϋπόθεση βιωσιμότητας κάθε εταιρείας. Όμως, ο διάλογος με την κοινωνία μπορεί να ωθήσει κάθε εταιρεία, ανεξαρτήτως μεγέθους και κλάδου, σε ρηξικέλευθες ιδέες, να της αποκαλύψει ανάγκες που μπορεί να εξυπηρετεί καλύτερα, οι οποίες σήμερα δεν βρίσκονται καν στο οπτικό της πεδίο. Εντέλει, αν ξεκινήσει να καινοτομεί περιβαλλοντικά και κοινωνικά, θα προκύψουν νομοτελειακά απρόβλεπτες αλλαγές στα προσφερόμενα και στο ίδιο το παραγωγικό της μοντέλο.
Εξάλλου, σε πολλές περιπτώσεις μικρών εταιρειών έχει διαπιστωθεί η εφαρμογή αρχών αειφόρου βιωσιμότητας, είτε γιατί ο επιχειρηματίας είναι σχετικά ευαισθητοποιημένος είτε γιατί ανακάλυψε ότι αυτό τον βοηθά επιχειρηματικά, ανεξαρτήτως του αν χρησιμοποιεί ή όχι τον όρο sustainability για να περιγράψει την πολιτική του. Και σε κάθε περίπτωση, το σημαντικό είναι ότι αυτό που προσφέρει η εταιρεία του στον πελάτη της, στην κοινωνία, στο περιβάλλον είναι κάτι που μαθαίνεται με το διάλογο και την εμπειρία. Μπορεί, λοιπόν, να μην έχει πόρους να διαφημίσει το ποιον της, αλλά κανένα μέσο δεν παραβγαίνει στην αξία της φήμης της ως κοινωνικά υπεύθυνης, φήμης που χτίζεται ως κεφάλαιο και εντυπώνεται στο συλλογικό υποσυνείδητο των καταναλωτών και κοινωνικών εταίρων.
ΠΑΡΟΔΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ
σ. σ.: Η αναδίπλωση των ΗΠΑ στα περιβαλλοντικά θέματα, με τη διακυβέρνηση Τραμπ, πώς φαντάζεστε ότι θα επιδράσει στη διεθνή εξέλιξη του sustainability;
Σ. Λ.: Πρόκειται για μια εξαιρετικά μυωπική πολιτική, η εμμονή στην οποία θα αποστερούσε τις ΗΠΑ –μια τόσο διεθνοποιημένη χώρα και οικονομία– από σημαντικά τεχνολογικά πλεονεκτήματα και καινοτομίες. Ευτυχώς οι μεγάλες αμερικανικές πολυεθνικές, όπως και ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ, βλέπουν πιο καθαρά τα πράγματα από την πολιτική τους διακυβέρνηση. Είναι θέμα ρεαλισμού εντέλει. Θα ήταν αδιανόητο λ.χ. η αντιρυπογόνος τεχνολογία να βρίσκεται στην αιχμή του παγκόσμιου ανταγωνισμού και οι αμερικανικές εταιρείες να αδρανούν… Γι’ αυτό σκέφτομαι πως δεν πρόκειται για τίποτε περισσότερο από μια παροδική οπισθοδρόμηση. Είναι θέμα χρόνου η εκ των έσω ήττα της αντιπεριβαλλοντικής πολιτικής Τραμπ.