Στην αρχαία Αθήνα δικαίωμα ψήφου και συμμετοχής στα κοινά είχαν όλοι όσοι χαρακτηρίζονταν ως Αθηναίοι πολίτες, αρχικά, εκείνοι που ήταν γόνοι γονέων που και οι δύο ήταν Αθηναίοι πολίτες και, αργότερα, όσοι είχαν έναν γονέα Αθηναίο πολίτη. Το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη δεν είχαν οι γυναίκες, τα παιδιά κάτω των 18 ετών, οι μέτοικοι, οι δούλοι και όσοι είχαν για κάποιον λόγο στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα (οι προδότες, οι καταχραστές του δημοσίου χρήματος, οι παθητικοί ομοφυλόφιλοι κλπ).

Τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη κατέληγε να έχει μια μειοψηφία, έτσι που δίκαια η δημοκρατία της Αθήνας χαρακτηρίστηκε ως «δημοκρατία των αρίστων». Την εποχή του Περικλή οι Αθηναίοι πολίτες ήταν 45.000-50.000, ενώ υπήρχαν περίπου 300.000 δούλοι και 50.000 μέτοικοι. Αν συνυπολογιστούν οι γυναίκες και οι ανήλικοι, σε πληθυσμό περίπου 500.000 Αθηναίοι πολίτες ήταν συνολικά το 10%.

Αντίθετα, στη σύγχρονη εποχή, μετά τη μεγάλη Γαλλική επανάσταση, σταδιακά καταργήθηκαν όλοι οι περιορισμοί. Πολίτες μιας χώρας με δικαίωμα ψήφου είναι όλοι οι ενήλικες, εφόσον είναι πολίτες ενός κράτους, χωρίς κανένα άλλο προαπαιτούμενο. Ετσι μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί κατάκτηση σε όλα τα επίπεδα η κατάργηση των φυλετικών και ταξικών περιορισμών, η οποία επέτρεψε τη διεύρυνση της βάσης των σύγχρονων δημοκρατιών.

Η δημοκρατία των ισχυρών

Πρόσφατα κυκλοφόρησε στον τύπο (η πρώτη αναλυτική παρουσίαση έγινε στο περιοδικό «σελφ σέρβις») το σχέδιο καταστατικού του ΣΑΚΕ (Σύνδεσμος Αλυσίδων Καταστημάτων Ελλάδος). Πρόκειται για τον καρπό των προσπαθειών συνένωσης των μεγάλων αλυσίδων λιανικού εμπορίου, με κύριους πρωταγωνιστές τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ που απεχώρησαν το 2004-2005 από τον ΣΕΣΜΕ.
Στο σχέδιο καταστατικού μεταξύ των άλλων προβλέπεται ότι:
«19. Το δικαίωμα ψήφου των μελών στη γενική συνέλευση είναι ανάλογο του κύκλου εργασιών τους κατά το αμέσως προηγούμενο έτος και έχει ως εξής:

  • Από 15 εκατ. ευρώ έως 100 εκατ. ευρώ, 1 ψήφος.
  • Από 101 εκατ. ευρώ έως 300 εκατ. ευρώ, 2 ψήφοι.
  • Από 301 εκατ. ευρώ έως 500 εκατ. ευρώ, 4 ψήφοι.
  • Από 501 εκατ. ευρώ έως 700 εκατ. ευρώ, 7 ψήφοι.
  • Aπό 701 εκατ. ευρώ έως 1 δισ. ευρώ, 9 ψήφοι.
  • Από 1 δισ. ευρώ έως 1,5 δισ. ευρώ, 12 ψήφοι.
  • Από 1,5 δισ. ευρώ και άνω 15 ψήφοι.

20. Οι αποφάσεις των γενικών συνελεύσεων που βρίσκονται σε απαρτία, εφόσον παρίσταται πάνω από το μισό του συνόλου των ταμειακώς ενήμερων μελών, λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία των παρισταμένων».
 
Δεν ξέρω αν σε άλλη περίπτωση έχει εφαρμοστεί μια τέτοια δομή δικαιώματος ψήφου και κάτω από ποια κριτήρια, αλλά είναι προφανές ότι κάθε άλλο παρά «δημοκρατική δομή» μπορεί να χαρακτηρίζει τον νέο φορέα. Είναι σαφής η πρόθεση επικυριαρχίας των 5-6 μεγάλων αλυσίδων πάνω στις υπόλοιπες. Εφαρμόζοντας αυτόν τον ψηφοδοτικό μηχανισμό στον τομέα των σούπερ μάρκετ, με βάση τους ισολογισμούς του 2006, προκύπτουν τα εξής:

1.Οι αλυσίδες- μέλη με πωλήσεις άνω των 15 εκατ. ευρώ θα ήταν 47.

2.Το σύνολο των ψήφων –με βάση το σχέδιο καταστατικού- θα ήταν 117.

3.Οι 5 πρώτες μεγάλες αλυσίδες θα διέθεταν 50 ψήφους, δηλαδή το 4,3% των εταιρειών θα είχαν τον έλεγχο του 42,7% των ψήφων.

4.Οι 7 πρώτες μεγάλες αλυσίδες θα διέθεταν 64 ψήφους, δηλαδή το 6% των εταιρειών θα είχαν τον έλεγχο του 54,7% των ψήφων, ήτοι θα είχαν την απόλυτη πλειοψηφία.

5. Στο πρώτο κλιμάκιο, το μικρότερο, θα ανήκαν 33 αλυσίδες, δηλαδή το 70,2% των εταιρειών και θα είχε τον έλεγχο του 28,2% των ψήφων, επομένως θα αποτελούσαν μειοψηφία.

(Πηγή δεδομένων: Πανόραμα των Ελληνικών Σούπερ Μάρκετ 2007 – Οικονομικά μεγέθη 2006).

Η κυριαρχία των μεγάλων θα είναι ακόμα πιο ισχυρή, με το δεδομένο ότι οι μικρές αλυσίδες που θα συμμετέχουν στον Σύνδεσμο θα είναι αναλογικά πιο λίγες από ότι στο δείγμα που ελήφθη υπόψη και οι οποίες σήμερα συμμετέχουν στον ΣΕΣΜΕ. Ευνόητο είναι ότι με αυτόν τον τρόπο δεν διασφαλίζονται τα συμφέροντα όλων, και δη των μικρότερων, που θα είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν αδιαμαρτύρητα τα κελεύσματα των μεγάλων, καθώς η εκπροσώπησή τους στα όργανα και στη λήψη των αποφάσεων θα είναι «από χέρι» αποδυναμωμένη.
Ανάλογη θα ήταν η εικόνα και αν περιλαμβάνονταν και οι άλλες αλυσίδες του λιανικού εμπορίου εκτός των σούπερ μάρκετ, τις οποίες στοχεύει να συμπεριλάβει στους κόλπους του ο ΣΑΚΕ.

Για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω κατά πόσον μια τέτοιας υφής κατανομή των ψήφων είναι συνταγματικά σύννομη, καθότι δεν είμαι νομικός. Αλλά η περί δικαίου κοινή μου αίσθηση μού σηματοδοτεί «λεόντειο συντεχνία», που καταργεί την ισονομία και την ισηγορία.
Ενας νέος φορέας, ο οποίος θα λειτουργεί υπό αυτές τις προϋποθέσεις, θέτει νέα δεδομένα στην αγορά και είναι πολύ πιθανό να φέρει ανατροπές, θεσμικές και δομικές, καθώς θα αποτελέσει επίσημο συνομιλητή των αρχών και θα οδηγήσει σε ανακατανομή της ισχύος σε σχέση και με τους υπόλοιπους φορείς του λιανεμπορίου, τον ΣΕΣΜΕ, τον ΣΕΛΠΕ, την ΕΣΕΕ και την ΓΣΒΕΕ.