Η εφαρμογή του μεθοδολογικού λογικού δίπολου «ουσία-μορφή» στις προβλέψεις του κρατικού προϋπολογισμού για το νέο έτος πιστεύουμε ότι ρίχνει φως στα προβλήματα βάθους της ελληνικής οικονομικής πραγματικότητας –φωτίζοντας και τις κατευθύνσεις της διαχείρισής τους– εν αντιθέσει προς τη σχετική φαινομενολογία, ενόσω η διεθνής συγκυρία γίνεται όλο και πιο επισφαλής και πρόσφορη στη δημιουργία νέων κρίσεων. Από αυτή τη σκοπιά η αξιολόγηση των εν λόγω προβλέψεων το δέον είναι να τεκμηριώνεται κατόπιν αντιπαραβολής τους με τα δεδομένα προηγούμενων ετών και κυρίως με γνώμονα την ανταπόκρισή τους στις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας μας.
O προϋπολογισμός του 2025 λοιπόν, που υπερψηφίστηκε από την κυβέρνηση, εμφανίζεται ως προσπάθεια συνδυασμού της δημοσιονομικής σύνεσης με την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή, με θετικό πρόσημο για τους εργαζόμενους. Σύμφωνα με τη σχετική εισηγητική έκθεση, φέτος προβλέπεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,3%, αύξηση του πρωτογενούς πλεονάσματος κατά 2,4% του ΑΕΠ, αύξηση του κατώτατου μισθού στα 950 ευρώ, αύξηση των συντάξεων κατά 2,4%, μείωση του πληθωρισμού στο 2,1%, μείωση της ανεργίας στο 9,7%, συνέχιση των προσπαθειών ελέγχου της φοροδιαφυγής, μείωση των τραπεζικών προμηθειών, αύξηση της χρηματοδότησης για την υγεία κατά 13,2% συγκριτικά με το 2024, υλοποίηση σημαντικών έργων υποδομής και έναρξη της λειτουργίας των μη κρατικών πανεπιστημίων.
Ουσιαστικά, πίσω από τη δημοσιονομική πειθαρχία λανθάνει ο σχηματισμός πρωτογενών πλεονασμάτων, μέσω των οποίων θα εξασφαλιστεί η εύνοια των χρηματαγορών και η απρόσκοπτη εισροή ξένων κεφαλαίων, που θα χρηματοδοτήσουν το εξωτερικό και το δημοσιονομικό έλλειμμα της ελληνικής οικονομίας. Το 2024 λοιπόν το πρωτογενές πλεόνασμα εκτιμάται ότι θα κλείσει στο 2,5% του ΑΕΠ, ενώ για το 2025 στο 2,4%. Η αύξηση των εσόδων προέρχεται κυρίως από τους φόρους, οι οποίοι το 2024 υπολογίζονται στα 66,71 δισ. ευρώ, αυξημένοι κατά 5,2% σε σχέση με τον στόχο, ενώ φέτος προβλέπεται ότι θα αυξηθούν κατά 2,52 δισ. ευρώ ή κατά 3,7%, δηλαδή κατά 1,2% περισσότερο από την αύξηση του ΑΕΠ. Σε ό,τι αφορά τα επιμέρους φορολογικά έσοδα, ο ΦΠΑ το 2024 εκτιμάται ότι απέδωσε κατά 3,5% περισσότερα των αρχικών εκτιμήσεων, ήτοι θα ανέλθει στα 25,34 δισ. ευρώ έναντι πρόβλεψης 24,38 δισ. ευρώ, ενώ η πρόβλεψη για το 2025 είναι πως θα φτάσει τα 26,68 δισ. ευρώ. Αντίστοιχα, ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων θα αυξηθεί κατά 6,1%, από τα 14,36 δισ. ευρώ στα 15,24 δισ. ευρώ, και ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων κατά 1,5%, από τα 7,85 δισ. ευρώ στα 7,97 δισ. ευρώ. Συνεπώς η ήδη υπέρμετρη φορολόγηση θα ενταθεί, επιβαρύνοντας περαιτέρω τα επί μακρόν δοκιμαζόμενα ελληνικά νοικοκυριά.
Ασθενή τα επιχειρήματα της κυβέρνησης
Οι συνολικές δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού προβλέπεται ότι το 2025 θα διαμορφωθούν στα 80,5 δισ. ευρώ, αυξημένες κατά 4 δισ. ευρώ συγκριτικά με τη σχετική εκτίμησή τους το 2024, κυρίως λόγω της επιτάχυνσης των έργων που χρηματοδοτούνται από το ΤΑΑ (1,41 δισ. ευρώ) και των αυξημένων φυσικών παραλαβών οπλικών συστημάτων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (1,76 δισ. ευρώ). Οι παροχές στους εργαζόμενους θα μειωθούν στα 14,79 δισ. ευρώ έναντι 14,93 δισ. ευρώ το 2024, ενώ οι κοινωνικές παροχές θα ανέλθουν στα 425 εκατ. ευρώ, αυξημένες κατά 79 εκατ. ευρώ συγκριτικά με το 2024. Ο δε ονομαστικός κατώτατος μισθός θα αυξηθεί στα 950 ευρώ, δηλαδή πολύ λίγο σε σχέση με τις διευρυμένες ανάγκες των νοικοκυριών εξαιτίας της σωρευτικής ακρίβειας. Ωστόσο, η τεκμηρίωση της κυβερνητικής απόφασης για τη μικρή αύξηση των μισθών σε συνθήκες δημοσιονομικής στενότητας δεν είναι ισχυρή, καθώς στη φθινοπωρινή έκθεση της ΕΕ εκτιμάται ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού, δίνοντας ώθηση στην ιδιωτική κατανάλωση, αυξάνει τη ζήτηση, την απασχόληση, τις επενδύσεις και εν τέλει την ανάπτυξη. Αλλά η εν λόγω απόφαση δικαιολογείται επί τη βάσει ενός παραγωγικού υποδείγματος που αποβλέπει στην ανάπτυξη ως αποτέλεσμα της αύξησης των παραγωγικών επενδύσεων και των εξαγωγών. Είναι όμως έτσι;
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές ναι μεν αυξάνονται αλλά οι εισαγωγές αυξάνονται περισσότερο ως αποτέλεσμα της παραγωγικής δομής της οικονομίας μας, με συνέπεια ένα διαχρονικά αρνητικό ισοζύγιο εξαγωγών-εισαγωγών. Άρα το επιχείρημα της κυβέρνησης ως προς το πρώτο του σκέλος είναι ασθενές.
Αναφορικά με τον προϋπολογισμό των δημοσίων επενδύσεων, το 2024 εκτιμάται πως διατέθηκαν συνολικά 8,5 δισ. ευρώ, δηλαδή 6,5 δισ. ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους και 2,05 δισ. από εθνικούς, ενώ το 2025 θα διατεθούν 9,2 δισ. ευρώ (αύξηση 8,2%), δηλαδή 6,45 δισ. ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους και 2,75 δισ. από εθνικούς. Ωστόσο, το επενδυτικό κενό στην Ελλάδα ως προς τα ισχύοντα στην Ευρωζώνη παραμένει (17,5% του ΑΕΠ στην Ελλάδα, 20,8% στην Ευρωζώνη). Επιπλέον, η μεγέθυνση των επενδύσεων τα τελευταία χρόνια οφείλεται κυρίως στους πόρους του ΤΑΑ, οι οποίοι από το 2026 θα σταματήσουν. Για να μην κατηγορηθούμε ως «μίζεροι» –επιμένοντας, πάντως, ότι το επίδικο είναι η παραγωγική ανασυγκρότηση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας μας–, επισημαίνουμε πως αυτό που συμβαίνει, είναι ότι οι επενδύσεις αντί να κατευθύνονται στην επέκταση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας, κατευθύνονται στον τριτογενή τομέα (τουρισμός, real estate κ.ά.), όπως και στην εξυπηρέτηση συγκεκριμένων μερίδων μεγάλων μόνο επιχειρήσεων. Άρα και το δεύτερο επιχείρημα της κυβέρνησης είναι ασθενές.
Καταδίκη σε μαρασμό
Σημαντική είναι η εκτίμηση της έκθεσης αναφορικά με την αύξηση των τόκων το 2024, αφού εκτιμάται πως θα ανέλθουν στα 9,9 δισ. ευρώ έναντι στόχου 8,8 δισ. ευρώ, ενώ το 2025 προβλέπεται ότι θα φτάσουν τα 9,4 δισ. ευρώ. Τα ποσά αυτά κατευθύνονται βέβαια στην εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους που, όπως λέει ο Υπουργός Οικονομικών, αν δεν πληρωθεί, θα ξαναπέσει η χώρα στα μνημονιακά δίχτυα. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι με την άσκηση μιας τέτοιας οικονομικής πολιτικής καταδικάζονται σε μαρασμό σημαντικοί τομείς της κοινωνικής αναπαραγωγής και σε φτώχεια ολόκληρες κοινωνικές κατηγορίες, όπως οι συνταξιούχοι. Ας πάρουμε παράδειγμα τις δαπάνες για την παιδεία: Το 2024 ανήλθαν στα 6,55 δισ. ευρώ, ενώ το 2025 θα φτάσουν οριακά αυξημένες στα 6,6 δισ. ευρώ, μια αύξηση εντελώς αναντίστοιχη με τις τραγικές ελλείψεις και τις ανάγκες της παιδείας. Μάλιστα, ως ποσοστό του ΑΕΠ οι δαπάνες γι’ αυτήν θα μειωθούν από 8,6% το 2024 σε 8,2% φέτος. Η εν λόγω ποσοστιαία μείωση είναι τροχιοδεικτική της ευρύτερης κοινωνικής πολιτικής του κράτους. Αντίστοιχα, οι δαπάνες για την υγεία φέτος θα αυξηθούν κατά 557 εκατ. ευρώ και το δημοσιονομικό αποτέλεσμα των νοσοκομείων και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας προβλέπεται ότι θα αποδώσει πλεόνασμα 273 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας βελτίωση κατά 55 εκατ. ευρώ συγκριτικά με το 2024. Κάθε αύξηση των σχετικών δαπανών είναι ασφαλώς καλοδεχούμενη, ακόμα κι η ελάχιστη όπως η εν λόγω, αφού οι ελλείψεις του δημόσιου συστήματος υγείας, που προήλθαν από τη μείωση της χρηματοδότησής του τα τελευταία δέκα χρόνια κατά 25%, είναι τεράστιες.
Αντί της κοινωνικής συνοχής ενισχύεται η ανισότητα
Κάθε προϋπολογισμός πρέπει να συντάσσεται με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, πράγμα που στην περίπτωση της Ελλάδας δεν συμβαίνει, καθώς, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, είμαστε ουραγοί στους μισθούς μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, το 65% των κατοίκων της χώρας μας αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές δυσχέρειες, είμαστε στην τέταρτη θέση της κατάταξης του οργανισμού απ’ το τέλος στον δείκτη της ικανοποίησης των πολιτών απ’ τη ζωή, ενώ στην πλειονότητά τους οι συμπολίτες μας δεν εμπιστεύονται ούτε την κυβέρνηση ούτε τον δημόσιο τομέα. Αυτά κατέγραφαν οι ερευνητές του ΟΟΣΑ, ενόσω τα καθαρά κέρδη των εισηγμένων εταιρειών στο ΧΑΑ, περιλαμβανομένων των τραπεζών, πολλαπλασιάζονταν ακατάπαυστα: Από 0,84 δισ. ευρώ το 2019, έπεσαν στα 0,67 δισ. το 2020, αλλά το 2021 εκτοξεύτηκαν στα 4,8 δισ., το 2022 σχεδόν διπλασιάστηκαν φτάνοντας τα 8,96 δισ. ευρώ, το 2023 ξανανέβηκαν στα 10,50 δισ. ευρώ και μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2024 ανήλθαν στα 5,84 δισ. ευρώ!
Επιεικώς κρινόμενος ο προϋπολογισμός του 2025 δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, ενώ μεροληπτεί υπέρ συγκεκριμένων κοινωνικών κατηγοριών, ενισχύοντας την ανισότητα.