ΠΡΩΤΟΣ Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ ΣΤΗ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Πτωτική πορεία ακολουθεί τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των ωρομισθίων στο σύνολο των εργαζόμενων στις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ, σύμφωνα με δηλώσεις στελεχών επιχειρήσεων του κλάδου. Όπως προκύπτει από τις συγκεκριμένες δηλώσεις, στο διάστημα 1996-2002 το ποσοστό συμμετοχής έχει συμπιεστεί από 60%-70% σε 40%-50%.

Πτωτική πορεία ακολουθεί τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των ωρομισθίων στο σύνολο των εργαζόμενων στις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ, σύμφωνα με δηλώσεις στελεχών επιχειρήσεων του κλάδου. Όπως προκύπτει από τις συγκεκριμένες δηλώσεις, στο διάστημα 1996-2002 το ποσοστό συμμετοχής έχει συμπιεστεί από 60%-70% σε 40%-50%. Την τελευταία διετία, σύμφωνα με στοιχεία της data bank των εκδόσεών μας, φαίνεται ότι δεν υπήρξε σημαντική μεταβολή στη σύνθεση πλήρως και μερικώς απασχολουμένων στις ισχυρές επιχειρήσεις του κλάδου.

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ αναθεώρησαν την πολιτική τους στο ζήτημα της απασχόλησης έχει να κάνει με τη διαπίστωση ότι τελικά η ολική απασχόληση προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα. Στην πράξη αποδείχθηκε ότι για την αποτελεσματική λειτουργία ενός καταστήματος λιανικής και ειδικότερα μιας υπεραγοράς απαιτείται στενή σχέση συνεργασίας με το προσωπικό. Γι΄ αυτό και οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ οδηγήθηκαν στη μείωση του ποσοστού συμμετοχής των μερικώς απασχολούμενων στο σύνολο των εργαζόμενων τους.

Χρόνο με το χρόνο οι εταιρείες του οργανωμένου λιανεμπορίου μείωσαν τους ωρομισθίους στο 40%-50% του προσωπικού τους. Σήμερα τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται κυρίως σε μεγάλες αλυσίδες, ενώ στις μικρομεσαίες η συμμετοχή των part timers περιορίζεται στο 20%. Ωστόσο από τα στοιχεία της data bank των εκδόσεών μας προκύπτουν και ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες τα ποσοστά συμμετοχής των μερικώς απασχολούμενων στο σύνολο των εργαζομένων κυμαίνονται στα επίπεδα των μεγάλων αλυσίδων (βλέπε πίνακα).

Στις οικογενειακές επιχειρήσεις, όπου απασχολούνται οι ίδιοι οι επιχειρηματίες και τα μέλη των οικογενειών τους, δεν τίθεται θέμα ωρομισθίων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διακυμάνσεις στα ποσοστά συμμετοχής της μερικής απασχόλησης ανά ειδικότητα στα σούπερ μάρκετ. Πιο συγκεκριμένα:

• Στα ταμεία σημειώνονται τα υψηλότερα ποσοστά μερικής απασχόλησης, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις πλησιάζουν οριακά και το 100% των εργαζόμενων. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν στελέχη των αλυσίδων, στα ταμεία συγκεντρώνεται πάντα ο μεγαλύτερος αριθμός μερικώς απασχολούμενων υπαλλήλων λόγω των μεταβαλλόμενων αναγκών των καταστημάτων. Μάλιστα η κλήση προς εργασία πολλές φορές γνωστοποιείται στον part timer κυριολεκτικά στο… παρά πέντε, γεγονός το οποίο επιτρέπει στις αλυσίδες να καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες τους, συμπιέζοντας σημαντικά το εργασιακό κόστος ανά εμπορική μονάδα. Στη συντριπτική τους πλειονότητα συμβάσεις μερικής απασχόλησης για την κάλυψη θέσεων στα ταμεία υπογράφουν γυναίκες.
• Στα ράφια το ποσοστό των μερικώς απασχολούμενων περιορίζεται στο 40%-45% των εργαζόμενων, καθ΄ ότι οι ανάγκες σε προσωπικό είναι πάντα προβλέψιμες. Και εδώ ο κύριος όγκος των part timers είναι γυναίκες.
• Στους αποθηκευτικούς χώρους η μερική απασχόληση είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Μάλιστα στις περισσότερες αλυσίδες τα ποσοστά συμμετοχής της στο σύνολο των απασχολούμενων είναι μηδενικά.
• Στη μεταφορά εμπορευμάτων (φορτηγά αυτοκίνητα) δεν υπάρχουν μερικώς απασχολούμενοι. Οι οδηγοί έχουν συνήθως μόνιμη απασχόληση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις είναι οι ίδιοι ιδιοκτήτες των φορτηγών αυτοκινήτων και συνάπτουν ειδικές συμφωνίες συνεργασίας με τις αλυσίδες. Αντίθετα, στους συνοδούς των αυτοκινήτων το 20% των εργαζόμενων είναι part timers.
• Στα φρέσκα προϊόντα (τυροκομικά, κρέατα, αλλαντικά κ.ά.) η ποσοτική σχέση των μερικώς απασχολούμενων με τους μόνιμους υπαλλήλους είναι 50/50, καθώς τα εν λόγω τμήματα απαιτούν μεν εξειδικευμένη εργασία αλλά και την υποστήριξη των part timers.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο αφορά στη σχέση που έχουν οι άνδρες και οι γυναίκες με τη μερική απασχόληση. Σύμφωνα πάντα με εκτιμήσεις κύκλων της αγοράς, πρωταθλήτριες στη μερική απασχόληση αναδεικνύονται οι γυναίκες, ενώ αντίθετα οι άνδρες προσλαμβάνονται κατά κύριο λόγο ως μόνιμα απασχολούμενοι, διότι δύσκολα μπορούν να δεχθούν περιορισμένο ωράριο εργασίας και κατ’ επέκταση μισθό.

Ποια οφέλη αποκομίζουν όμως οι αλυσίδες από τη μερική απασχόληση; Το σπουδαιότερο ίσως είναι η κατάργηση των υπερωριών. Η 12ωρη λειτουργία των σούπερ μάρκετ, αλλά και οι μεγάλες διακυμάνσεις στην αγοραστική κίνηση ανάγκασαν τις διοικήσεις των αλυσίδων να επιλέξουν το μοντέλο της μερικής απασχόλησης, ώστε να συμπιέσουν σε μεγάλο βαθμό το εργασιακό κόστος. Στην ουσία με τους part timers κάλυψαν πλήρως τις ανάγκες τους σε προσωπικό. Ο χρόνος απασχόλησης των part timers συνήθως κυμαίνεται από 4 έως 6 ώρες ανά ημέρα, ενώ εκτός από τους ωρομισθίους υπάρχουν και οι ημερομίσθιοι υπάλληλοι, οι οποίοι προσλαμβάνονται για μία ημέρα και για οκτάωρη απασχόληση, εξασφαλίζοντας στην αλυσίδα τη δυνατότητα της χαμηλής αποζημίωσης σε περίπτωση απόλυσης.

Από τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ που αφορούν στη μερική απασχόληση προκύπτουν ορισμένα βασικά συμπεράσματα για τους part timers του οργανωμένου λιανεμπορίου και για τη σχέση τους με την υπόλοιπη αγορά. Σύμφωνα με την ανάλυση των στατιστικών δεδομένων του β΄ τριμήνου του 2002, γενικά στο λιανικό εμπόριο (δεν περιλαμβάνονται οι επιχειρήσεις ανταλλακτικών αυτοκινήτων και μηχανών, καθώς και οι επιχειρήσεις επισκευής ειδών οικιακής και ατομικής χρήσης) και σε σύνολο 461.514 εργαζόμενων οι υπάλληλοι μερικής απασχόλησης περιορίζονται μόλις σε 18.319, γεγονός το οποίο δείχνει ότι ο κλάδος των αλυσίδων σούπερ μάρκετ διαθέτει τα υψηλότερα ποσοστά μερικώς απασχολουμένων –και με σημαντική διαφορά– έναντι των άλλων κλάδων του λιανεμπορίου.

Ανάλογο είναι το συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ που αφορούν στους εργαζόμενους όλων των κλάδων. Σύμφωνα με αυτά, η συμμετοχή των μερικώς απασχολούμενων στο σύνολο των εργαζόμενων διαμορφώνεται στους άνδρες στο 2,2%, στις γυναίκες στο 7,2% και μεσοσταθμικά στο 4,1%, σε ποσοστά δηλαδή τα οποία παρουσιάζουν τεράστιες αποκλίσεις από τα αντίστοιχα των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, που φθάνουν στο 40% ή και στο 50%. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι τα υψηλότερα ποσοστά μερικώς απασχολούμενων αφορούν εργαζόμενους ηλικίας 15 ως 19 ετών (13,2%) και 65 ετών και άνω (13,4%), ενώ στον κλάδο των σούπερ μάρκετ, σύμφωνα πάντα με εκτιμήσεις, η μερική απασχόληση «ανθεί» κυρίως στις ηλικίες μεταξύ 18 και 29 ετών.

Είναι γεγονός ότι η μερική απασχόληση και πολύ περισσότερο η εποχική απασχόληση έχει μεγάλη ζήτηση τις περιόδους των εορτών -κυρίως των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Όμως οι διευθύνσεις προσωπικού των αλυσίδων σούπερ μάρκετ αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στην ανεύρεση εποχικών υπαλλήλων. Κορυφαίο στέλεχος του κλάδου επισημαίνει ότι οι ανάγκες των αλυσίδων απαιτούν προσλήψεις οι οποίες αντιστοιχούν σε αύξηση του προσωπικού περίπου κατά 8%. Ωστόσο δεν υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες πρόσληψης εποχικών εργαζόμενων για το διάστημα ενός μηνός, όσο απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών της χριστουγεννιάτικης περιόδου, με αποτέλεσμα οι αλυσίδες να ενισχύουν το προσωπικό τους περίπου κατά 2%. Οι ίδιες δυσκολίες στην ανεύρεση προσωπικού αντιμετωπίζονται και κατά τη θερινή περίοδο. Στα σούπερ μάρκετ των τουριστικών περιοχών υπάρχει ανάγκη για part timers, οι οποίοι, εφόσον βρεθούν, συνήθως απασχολούνται για τρεις μήνες (Ιούνιος – Αύγουστος).