Η τάση αυτή, η οποία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, ήταν από καιρό αναμενόμενη. Ηρθε ως η φυσική συνέπεια του ισχυρού ανταγωνισμού και της οικονομικής ευρωστίας των μεγάλων, όπως και της αδυναμίας των μικρών να βρουν βιώσιμες διεξόδους. Τα όποια μέτρα αυτοσυντήρησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων δεν είναι ικανά να αναστείλουν τις εξελίξεις. Ακόμα και οι όμιλοι αγορών, με τον τρόπο που λειτουργούν μέχρι σήμερα, μόνο βραχυχρόνιες περιόδους χάριτος δίνουν σε αρκετές από τις μικρομεσαίες αλυσίδες-μέλη τους. Η προστατευτική δυνατότητά τους εξαντλείται στις συμφωνίες αγορών, για την απολαβή μεγαλυτέρων εκπτώσεων και παροχών από τους προμηθευτές (εκτός μιας-δυο περιπτώσεων που επεκτείνονται και σε λειτουργικά ή οργανωτικά θέματα), δίνοντας στα μέλη τους μια ανάσα ζωής και αναστέλλοντας πρόσκαιρα τις δυσμενείς γι’ αυτά εξελίξεις.

Οι αριθμοί είναι καταλυτικοί. Επιδέχονται, ίσως, διαφορετικών επιμέρους ερμηνειών, αλλά δεν επιδέχονται αμφισβητήσεων ως προς τις διαφαινόμενες τάσεις, οι οποίες από χρόνια έχουν επισημανθεί από τους αναλυτές του κλάδου. Στο πλαίσιο της μελέτης μας, ομαδοποιήσαμε τις 87 εταιρείες του δείγματος της φετινής έκδοσης Πανόραμα των Ελληνικών Σούπερ Μάρκετ σε πέντε κλιμάκια, ανάλογα με τις πωλήσεις τους. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις του Α κλιμακίου είχαν πωλήσεις άνω των 300 εκατ. ευρώ, του Β κλιμακίου μεταξύ 100 και 300 εκατ. ευρώ, του Γ μεταξύ 20 και 100 εκατ. ευρώ, του Δ μεταξύ 10 και 20 εκατ. ευρώ και του Ε έως 10 εκατ. ευρώ. Οι σχετικοί πίνακες αναφέρονται στα κύρια μεγέθη των εταιρειών ανά κλιμάκιο και στους δείκτες που επηρεάζουν τα αποτελέσματα, καθορίζοντας τη βιωσιμότητα κάθε εταιρείας. Μια γρήγορη ματιά σε αυτούς τους πίνακες αρκεί για την εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία συνοψίζονται στα εξής:

Πωλήσεις

Η συγκέντρωση είναι προφανής, όπως άλλωστε και η φθίνουσα πορεία των μικρών του κλάδου. Με μέση μεταβολή στον κλάδο 6,35%, το Δ κλιμάκιο έχει μεταβολή κάτω του μέσου όρου (3,02%) και το Ε αρνητική μεταβολή (-4,01%). Δεδομένου ότι ο πληθωρισμός το 2006 ήταν γύρω στο 2,9%, το Δ κλιμάκιο είχε ουσιαστικά μηδενική μεταβολή, ενώ το Ε αρνητική (περίπου -6,9%).

Οι διακυμάνσεις στη μεταβολή της συμμετοχής κάθε κλιμακίου στις πωλήσεις του κλάδου το 2005 και το 2006 είναι μικρές, αλλά η μεταβολή πχ +0,17% στο Α κλιμάκιο, σε απόλυτα μεγέθη, αντιστοιχεί σε 441 εκατ. ευρώ. Η αντιστοιχία μεταξύ ποσοστού μεταβολής και του μεγέθους της σε πραγματική αξία ανά κλιμάκιο προσδιορίζει ανάγλυφα τις αντοχές των επιχειρήσεων, ανάλογα με τη θέση τους στα πέντε κλιμάκια.
Αξίζει να προσεχθεί το χάσμα της διαφοράς μεταξύ των κλιμακίων που ανήκουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις του κλάδου: Στο Γ κλιμάκιο μετέχουν 25 εταιρείες, δηλαδή το 28,7% των 87 του δείγματος, οι οποίες ελέγχουν το 11,15% των συνολικών πωλήσεων του κλάδου. Την ίδια στιγμή το μερίδιο πωλήσεων των 48 μικρών αλυσίδων των Δ και Ε κλιμακίων, δηλαδή του 55,18% του συνόλου των εταιρειών, μόλις που φτάνει το 4,55%!

Μικτό περιθώριο κέρδους
Κι εδώ οι μικροί (κλιμάκια Δ και Ε) υστερούν σε σχέση με τα τρία πρώτα κλιμάκια. Ως ποσοστό επί των πωλήσεων τα κλιμάκια Γ, Δ και Ε παρουσιάζουν τις μικρότερες μεταβολές (το Ε εμφανίζει αρνητική μεταβολή τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και ως ποσοστό επί των πωλήσεων), ενώ τα δύο πρώτα έχουν μεταβολές (0,40% και 0,54%) που θεωρούνται πολύ σημαντικές για τον κλάδο. Τα κλιμάκια Γ και Δ έχουν μεν περιθώριο μικτού κέρδους (%) πολύ κοντά ή κοντά στο ποσοστό του Α κλιμακίου, αλλά δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην πίεση του τεράστιου όγκου των μεγάλων, και η υφέρπουσα ασφυξία τους είναι προφανής.

Λειτουργικό κόστος-δαπάνες
Με μέση μεταβολή 7,45%, οι μικροί (κλιμάκια Δ και Ε) εμφανίζουν μικρότερες μεταβολές σε απόλυτα μεγέθη, αλλά σε ποσοστά επί των πωλήσεων η εικόνα αλλάζει, καθώς στο κλιμάκιο Δ η μεταβολή είναι μεγαλύτερη όλων (+0,50%), επηρεάζοντας αντίστοιχα τα αποτελέσματα.
Οι μικροί εμφανίζουν μεγαλύτερο ποσοστό δαπανών από τα κλιμάκια Β και Γ. Λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη των πωλήσεων και του μικτού κέρδους, έχουμε σαφείς ενδείξεις ότι οι μικροί αντιμετωπίζουν σοβαρά δομικά προβλήματα, που οδηγούν σε διακυμάνσεις πωλήσεων δυσανάλογες της μεταβολής του λειτουργικού κόστους και, συνεπώς, στη δυσμενή διαμόρφωση των αποτελεσμάτων.

Αποτελέσματα προ φόρων
Φυσική συνέπεια όσων προαναφέραμε είναι η δυσμενής εξέλιξη των καθαρών αποτελεσμάτων. Με μέση μεταβολή 15,94%, τα Δ, Γ και Ε κλιμάκια έχουν μικρότερη μεταβολή (ειδικότερα το Δ κλιμάκιο εμφανίζει αρνητική κατά -36,66%).
Ως ποσοστό επί των πωλήσεων, με μέση μεταβολή +0,13 (οριακά μικρή), τα δύο πρώτα κλιμάκια εμφανίζουν μεταβολές 0,15% και 0,41% αντίστοιχα, μικρές αλλά όχι ευκαταφρόνητες, λαμβάνοντας υπόψη τα μικρά περιθώρια καθαρών αποτελεσμάτων του κλάδου (1,60%). Αλλά οι μικροί εδώ όχι μόνο υστερούν, αλλά έχουν και αρνητικές μεταβολές. Το κλιμάκιο Ε παρουσιάζει συνολικά αρνητικό αποτέλεσμα εξακολουθητικά και το 2005 και το 2006. Τέλος, επισημαίνουμε ότι οι ζημιογόνες εταιρείες συγκεντρώνονται στα δύο κλιμάκια των πιο μικρών.

Εν κατακλείδι
Από το 2005 έως σήμερα οι αλυσίδες του Δ και Ε κλιμακίου αποτελούν τη σχετικά εύκολη βορά των μεγάλων. Από τον χώρο ακριβώς αυτό προέρχονται οι μικρής κλίμακας εξαγορές της τελευταίας τριετίας. Αλλά οι εταιρείες του Γ κλιμακίου έχουν ακόμα αντιστάσεις, κατέχοντας το 11,15% των συνολικών πωλήσεων του κλάδου και με κερδοφορία πάνω από το μέσο επίπεδο. Αλλά ως πότε; Είναι θέμα χρόνου, αν δεν υπάρξουν οι συνενώσεις-συγχωνεύσεις των μικρομεσαίων που θα τους έδιναν κάποια προοπτική βιωσιμότητας. Ιδωμεν…

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο 365 του “σελφ σέρβις” (Σεπτέμβριος 2007).