Στα γεωργικά προϊόντα εκτός της συσχέτισης των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών της γεωργικής παραγωγής, επιπλέον παράγοντας σημαντικής επιβάρυνσης των τιμών τους
είναι τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, ειδικά σε ό,τι αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές.

Η ενέργεια, η ναυτιλία, η έλλειψη ακόμα και οδηγών φορτηγών για χερσαίες μεταφορές–δείτε το παράδειγμα της Βρετανίας μετά το Brexit– όλα είναι αλληλένδετα», τονίζει ο κ. Mάικλ Ταμβάκης, καθηγητής Commodities Ecοnomics & Finance του Bayes Business School, στο City, University Of London.

Ο Έλληνας καθηγητής Μάικλ Ταμβάκης ζει και διδάσκει στο Λονδίνο, στην σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Βayes Business School στο ονομαστό πανεπιστήμιο City, University of London, που βρίσκεται στο χρηματιστηριακό κέντρο της βρετανικής πρωτεύουσας. Κατέχει την έδρα των Commodities Economics and Finance (Oικονομικά των Εμπορευμάτων και Χρηματοοικονομικά), ενώ έχει διευθύνει μεταπτυχιακά προγράμματα για την Ενέργεια, τα Ναυτιλιακά, το Εμπόριο και τα Χρηματοοικονομικά. Απόφοιτος της πρώην ΑΣΟΕΕ νυν Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του City, θεωρείται διεθνώς ειδήμων στον τομέα των Commodities και είναι μέλος επαγγελματικών ενώσεων, όπως η Διεθνής Ένωση Οικονομικών της Ενέργειας (Ιnternational Association of Energy Economics). Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «σελφ σερβις», αναλύει τις βασικές αρχές που διέπουν τα οικονομικά των commodities, και παρουσιάζει τις προκλήσεις για τις αγορές το 2022, με έμφαση στην ενέργεια και τα αγροτικά προϊόντα.

σελφ σέρβις: Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που διδάσκετε τους φοιτητές σας στο μάθημα των commodities;

Μάικλ Ταμβάκης: Διδάσκουμε τις βασικές ομάδες των commodities, έννοια που στα ελληνικά αποδίδεται συνήθως με τους όρους «βασικά εμπορεύματα» ή «πρώτες ύλες». Τέτοια είναι καταρχάς όλα τα ενεργειακά προϊόντα, που επηρεάζουν όλα τα υπόλοιπα. Είναι τα βασικά μέταλλα και ορυκτά και ασφαλώς τα αγροτικά προϊόντα, που έχουν τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Αυτό που επηρεάζει ο,τιδήποτε κάνουμε, είναι πρωτίστως η ενέργεια. Για οποιοδήποτε προϊόν αγοράζουμε από το ράφι του σούπερ μάρκετ, μέχρι να φτάσει στην τελική του μορφή, έχει καταναλωθεί άφθονη ενέργεια: Ηλεκτρισμός, πετρελαιοειδή, βενζίνη ντίζελ για τα μηχανήματα της συγκομιδής…Οι πλέον καθοριστικές εξακολουθούν να είναι οι τιμές του αργού πετρελαίου και του φυσικού αερίου, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο στα μεταλλεύματα, ειδικά φέτος, έπαιξε ο χαλκός, οι τιμές του οποίου κατέγραψαν ιστορικό ρεκόρ.

Η ιδιαιτερότητα των αγροτικών πρώτων υλών

σ. σ.: Ποια είναι η βασική ιδιαιτερότητα των αγροτικών πρώτων υλών;

Μ. Τ.: Όλα τα άλλα εμπορεύματα παράγονται με σταθερό ρυθμό καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Όμως, πολλά αγροτικά προϊόντα έχουν μία περίοδο παραγωγής, αυτή της σοδειάς τους, η οποία π.χ. στα δημητριακά είναι τον Ιούλιο-Αύγουστο. Αυτή την περίοδο, επειδή τα αποθέματα αφθονούν, οι τιμές είναι πιο χαμηλές και αυξάνονται συν τω χρόνω, όσο μειώνεται το απόθεμα. Ωστόσο, οι τιμές των πρώτων υλών των αγροτικών προϊόντων εξαρτώνται άμεσα και από τις καιρικές συνθήκες, εφόσον η διαθεσιμότητά τους αυξομειώνεται ανάλογα με αυτές, πράγμα που ανακλάται, άλλωστε, στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές, όπως π.χ. στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Σικάγο, όπου συναλλάσσονται κυρίως δημητριακά.

σ. σ.: Αρκούν αυτοί οι παράγοντες στη διαμόρφωση των διεθνών τιμών των commodities;

Μ. Τ.: Στις τιμές συντελεί ένας συνδυασμός πολλών παραγόντων. Μιλώντας για τα γεωργικά προϊόντα, εκτός της συσχέτισης των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών της γεωργικής παραγωγής, ένας επιπλέον παράγοντας σημαντικής επιβάρυνσης των τιμών είναι τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, ειδικά σε ό,τι αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές. Πάρα πολλά αγροτικά προϊόντα μεταφέρονται με κοντέινερ, στα οποία εμφανίζονται ελλείψεις, άρα ανεβαίνει το μεταφορικό τους κόστος, οπότε αλυσιδωτά επηρεάζονται το κόστος της μεταποίησης και οι τιμές λιανικής. Η ενέργεια, η ναυτιλία, η έλλειψη ακόμα και οδηγών φορτηγών για χερσαίες μεταφορές –δείτε το παράδειγμα της Βρετανίας μετά το Brexit–όλα είναι αλληλένδετα.

Οι επιπτώσεις του γεωπολιτικού ανταγωνισμού

σ. σ.: Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για την εξέλιξη της ενεργειακής κρίση, που μαίνεται στην Ευρώπη;

Μ. Τ.: Είναι πολύ δύσκολο να διακινδυνεύσει κάποιος προβλέψεις. Σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα «ενέργεια» είναι κυρίως πολιτικό παρά οικονομικό. Ειδικά οι τιμές του πετρελαίου ανέκαθεν συνδέονταν με τη γεωπολιτική. Από την άλλη πλευρά το φυσικό αέριο, που μέχρι πρόσφατα δεν είχε σημαντικό πολιτικό ενδιαφέρον, τώρα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα! Είναι εμφανές ότι οι πολιτικές βλέψεις του Πούτιν δεν περιορίζονται στην Ανατολική Ουκρανία, αλλά αποσκοπούν στην ανακατανομή της διεθνούς πολιτικής ισχύος. Οι Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ της Κίνας δεν βλέπουν πια το λόγο, γιατί οι ΗΠΑ και η ΕΕ να συγκεντρώνουν όλη την πολιτική ισχύ, όταν η Κίνα έχει σχεδόν όλη τη βιομηχανική παραγωγή στα χέρια της και η Ρωσία ένα τεράστιο απόθεμα πρώτων υλών. Οι συσχετισμοί που ίσχυαν τις δεκαετίες του ‘90 και του 2000, έχουν αλλάξει πλέον. Επίσης, είναι και η σχέση «αγάπης-μίσους» της Ρωσίας με την ΕΕ. Βλέπετε, το μεγαλύτερο ποσοστό των ενεργειακών εξαγωγών της Ρωσίας πηγαίνει στην ΕΕ. Ειδικά στο φυσικό αέριο η Ρωσία εξαρτάται πάρα πολύ από την ΕΕ και το αντίστροφο.

Ο πυρετός των αγορών Futures

σ. σ.: Σε συνθήκες υψηλών ανατιμήσεων στις βασικές πρώτες ύλες, όπως ο καφές, οι προβληματισμοί σχετικά με το πώς λειτουργούν οι αγορές των Futures, των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων, εντείνονται. Είναι βάσιμες οι ανησυχίες περί κερδοσκοπίας;

Μ. Τ.: Οι αγορές των Futures προσπαθούν να μαντεύουν ή μάλλον να εκτιμούν τη μελλοντική τιμή ενός εμπορεύματος, μιας πρώτης ύλης, τον επόμενο μήνα ή την επόμενη εβδομάδα. Προσπαθούν να αξιολογούν την προσφορά και τη ζήτησή του, ώστε να εντοπίζουν τη «δίκαιη τιμή» του. Συχνά κατηγορούνται ότι κάνουν κερδοσκοπία. Δεν λέω ότι δεν γίνεται κερδοσκοπία, αλλά αυτό αφορά ένα μικρό μέρος των λειτουργιών αυτών των αγορών. Υπάρχουν οι κερδοσκόποι που χειραγωγούν τις τιμές, βγάζοντας έτσι πολλά χρήματα, αλλά δεν πιστεύω ότι μακροπρόθεσμα κάποιος μπορεί να βάζει τεράστια στοιχήματα και να κερδίζει.

Τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Πολλοί κατηγορούν τους traders, που παίζουν στα χρηματιστήρια μελλοντικών αξιών, ως εύκολα αποδιοπομπαίους τράγους. Όμως, οι εταιρείες που εμπορεύονται αγροτικά προϊόντα, χρειάζονται τα χρηματιστήρια και τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης, ώστε να διαχειρίζονται τα ρίσκα τους. Χρειάζονται εκείνους που βάζουν τα στοιχήματα, ανεβάζοντας ή κατεβάζοντας τις τιμές. Είναι πολλοί οι παράγοντες της προσφοράς και της ζήτησης, που ερμηνεύουν το πώς λειτουργούν οι διεθνείς τιμές των commodites. Ειδικά στον καφέ που αναφέρατε, φέτος η σοδειά δεν ήταν καθόλου καλή. Γι’ αυτό ο καφές είναι ακριβότερος από κάθε άλλη χρονιά. Του χρόνου τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά.

Το μόνιμο αγκάθι των ανισοτήτων

σ. σ.: Συμμερίζεστε τις ανησυχίες του FAO για τις υψηλές τιμές των τροφίμων, με τα ιστορικά ρεκόρ στο σχετικό δείκτη τιμών;

Μ. Τ.: Αυτά συμβαίνουν όταν πληρώνει κανείς με μισθούς πείνας τους παραγωγούς λ.χ. των καφεόδεντρων της Βραζιλίας. Την ίδια στιγμή ο λάτε φτάνει να πωλείται στην Ευρώπη προς πέντε ευρώ το φλυτζάνι! Τα ξέρει αυτά ο μικρός παραγωγός, «δε με συμφέρει!» λέει κι έχει δίκιο, εγκαταλείπει την καλλιέργεια καφεόδεντρου, αναζητά άλλες καλλιέργειες ή ασχολίες… Οι ανισότητες στην παγκόσμια κατανομή του εισοδήματος οδηγούν τους παραγωγούς σε απόγνωση. Μια πιο δίκαιη κατανομή του εισοδήματος, μ’ ένα μεγαλύτερο κομμάτι στον μικρό παραγωγό, θα βοηθούσε στην αποσυμπίεση των πληθωριστικών πιέσεων στα τρόφιμα. Δυστυχώς, όμως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να λειτουργήσει άμεσα, ειδικά στην περίπτωση των αγροτικών προϊόντων, που έχουν μεγάλο χρόνο αναπαραγωγής. Παράλληλα, την κατάσταση την επιβαρύνουν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που επιδρούν ζημιογόνα στις σοδειές και που, δυστυχώς, πρέπει να μάθουμε να τις αναμένουμε. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σ’ ένα πλανήτη που ζορίζεται κι ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται συχνότερα.