Μιλώντας στο «σελφ σέρβις», ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, κ. Ιωάννης Λιανός, αποφεύγει να «σηκώσει το γάντι» της αντιπαράθεσης, επιμένοντας στην αρμονική συνεργασία με τους θεσμούς της πολιτείας, στο πλαίσιο των

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο μιας κατά βάση πολιτικής διαμάχης, με φόντο τον πληθωρισμό και την ακρίβεια. Ο υπουργός Ανάπτυξης, κ. Κώστας Σκρέκας, την κατηγόρησε ότι «δεν έχει επιβάλλει ούτε ένα πρόστιμο σε εταιρεία τροφίμων ή καταναλωτικών προϊόντων το τελευταίο διάστημα για τις τιμές», δηλώνοντας ότι «αν δεν μπορεί να κάνει ελέγχους, τότε μην κάνει ρεπορτάζ για να μας λέει ότι είμαστε οι πιο ακριβοί!». Μιλώντας στο «σελφ σέρβις», ο πρόεδρός της, κ. Ιωάννης Λιανός, αποφεύγει να «σηκώσει το γάντι» της αντιπαράθεσης, επιμένοντας στην αρμονική συνεργασία με τους θεσμούς της πολιτείας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων κάθε φορέα και της ανεξαρτησίας της Αρχής.

O κ. Ιωάννης Λιανός υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν είναι αγορανομία και δεν μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα παρά μόνο όταν στοιχειοθετείται αντιανταγωνιστική σύμπραξη ή κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Επικεντρωμένος σε θέματα που αφορούν την αγορά των καταναλωτικών αγαθών, τόσο τους προμηθευτές όσο και τους λιανέμπορους, αλλά και όλη την αλυσίδα αξίας του τομέα της αγροδιατροφής, επαναφέρει την ανάγκη επαρκούς στελέχωσης της Επιτροπής, ώστε να ανταποκρίνεται με ακόμα μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στα αυξημένα καθήκοντά της.

σελφ σέρβις: Από τις υποθέσεις που διαχειρίζεστε, τι ποσοστό αφορά την αγορά των σούπερ μάρκετ και των καταναλωτικών αγαθών;

Ιωάννης Λιανός: Κάθε χρόνο διαχειριζόμαστε περίπου εξήντα υποθέσεις, εκ των οποίων περίπου οι είκοσι αφορούν τον κλάδο των τροφίμων. Η πρώτη κλαδική έρευνα που ολοκληρώσαμε, μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, ήταν η έρευνα για τα σούπερ μάρκετ, η οποία εκκρεμούσε από το 2012. Η τελική έρευνα εκδόθηκε το 2021 και αφορά έντεκα κατηγορίες προϊόντων. Από τότε η εικόνα έχει αλλάξει, αφού η έρευνα έγινε πριν την πληθωριστική περίοδο και προ της ανόδου του ηλεκτρονικού εμπορίου. Συνολικά σε όλο το φάσμα της αγοράς πραγματοποιούμε ετησίως τους περισσότερους ελέγχους από κάθε άλλη Επιτροπή Ανταγωνισμού στην Ευρώπη, ενώ μόνο το 2022 επιβάλαμε πρόστιμα 32 εκατ. ευρώ –περισσότερα από τη γερμανική Επιτροπή Ανταγωνισμού. Σκοπός μας είναι να έχουμε ανταγωνιστικές αγορές, οι οποίες εμμέσως βοηθούν στη μείωση των πληθωριστικών πιέσεων. Παρότι έχουμε καταβάλει πολύ μεγάλη προσπάθεια να μειώνουμε το χρόνο ολοκλήρωσης των υποθέσεων, αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται μέσα σε λίγους μήνες, πράγμα που ισχύει παντού στον κόσμο, σε οποιαδήποτε Επιτροπή Ανταγωνισμού. Τα αποτελέσματα δεν έρχονται άμεσα, όμως η δουλειά μας έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, έχουμε προχωρήσει και σε άλλες ενέργειες, όπως στις συγκριτικές έρευνες για τις τιμές. Έχουμε ολοκληρώσει χαρτογραφήσεις, που θα δημοσιευθούν άμεσα, για τις αγορές του γιαουρτιού, του γάλατος, του τυριού και των απορρυπαντικών. Η δημοσίευση αυτών των μελετών, αλλά και η χρήση τους από εμάς, επίσης δρα αποτρεπτικά.

Η Ευρωπαϊκή Επ. Αντ. μπορεί να δημοσιεύει μέσες τιμές

σ.σ.: Έχετε προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημοσιεύονται περιοδικά οι μέσες τιμές των προϊόντων που πωλούνται σε διαφορετικές αγορές της Ευρώπης. Θεωρείτε ότι αυτό μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς το να μην υπάρχουν αδικαιολόγητες αποκλίσεις τιμών;

Ι. Λ.: Με βάση τις έρευνες χαρτογράφησης που έχουμε πραγματοποιήσει για συγκεκριμένα καταναλωτικά προϊόντα, έχουμε συστήσει μια βάση δεδομένων, στην οποία παρακολουθούμε ενδεικτικά τις τιμές σε χώρες του εξωτερικού, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού θα μπορούσε να δημοσιεύει τις μέσες τιμές συγκεκριμένων αγαθών ευρείας κατανάλωσης ανά τακτά διαστήματα, όπως είχε κάνει παλαιότερα στην περίπτωση της αγοράς αυτοκινήτων. Αυτό είχε βοηθήσει να μειωθούν οι αποκλίσεις των τιμών που δεν δικαιολογούνται π.χ. από τις διαφορές στα εισοδήματα μεταξύ των χωρών ή από τις διαφορές στα μεταφορικά κόστη. Εμείς μπορούμε να επέμβουμε μόνο αν υπάρχει δεσπόζουσα θέση συγκεκριμένης επιχείρησης, στις τιμές της συγκεκριμένης επιχείρησης. Επίσης μπορεί να παρέμβουμε μόνο αν διαπιστώσουμε σύμπραξη, δηλαδή καρτέλ.

Τα όρια των παρεμβάσεων της Επιτροπής

σ.σ.: Οι αποκλίσεις τιμών μπορεί να οφείλονται και σε αυτό που ο υπουργός Ανάπτυξης αποκάλεσε «πληθωρισμό απληστίας των πολυεθνικών»;

Ι. Λ.: Ναι, αλλά δε σημαίνει ότι επειδή είσαι πολυεθνική επιχείρηση, έχεις απαραίτητα δεσπόζουσα θέση. Εμείς με τις χαρτογραφήσεις και τις έρευνές μας εξετάζουμε τη δομή της αγοράς. Πολλές φορές δεν υφίσταται δεσπόζουσα θέση βάσει της ευρωπαϊκής νομολογίας, που ορίζει ότι για να ισχύει κάτι τέτοιο, η επιχείρηση πρέπει να έχει μερίδιο αγοράς τουλάχιστον 40% και άνω. Αν το μερίδιό της είναι 30% και δεν διαπιστώνεται σύμπραξη, δεν έχουμε το νομικό οπλοστάσιο να παρέμβουμε. Το Υπουργείο Ανάπτυξης, όμως, μπορεί να παρέμβει βάσει της διάταξης για το περιθώριο κέρδους. Γι’ αυτό λέμε ότι δρούμε συμπληρωματικά. Εμείς δεν μπορούμε να δράσουμε εναντίον κάθε είδους αισχροκέρδειας, το υπουργείο μπορεί. Εμείς ερευνούμε το αποδεικτικό υλικό. Αν στοιχειοθετεί δεσπόζουσα θέση, είτε υπερβολική τιμολόγηση είτε αυτό που αποκαλούμε Geographic Price Discrimination-γεωγραφική διαφοροποίηση τιμών, η οποία δεν δικαιολογείται (εδώ η νομολογία είναι λίγο γκρίζα), θα επέμβουμε. Όμως, επειδή έχουμε αρμοδιότητα προώθησης πολιτικών ανταγωνισμού, μπορούμε να δημοσιοποιήσουμε τα ευρήματά μας, κινητοποιώντας ενδεχομένως την καταναλωτική συνείδηση. Για παράδειγμα, αν υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις τιμών, μπορεί να υπάρξουν παράλληλες εισαγωγές –για ορισμένα προϊόντα, όχι για όλα, διότι υπάρχουν περιορισμοί στις μεταφορές. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να συμβάλει στην συγκράτηση των τιμών, όπως έχει γίνει στην αγορά των φαρμακευτικών προϊόντων.

Μεθοδολογίες, παραδοχές και μετρήσεις

σ.σ.: Έχετε πει ότι για κάθε ένα ευρώ που εισπράττετε, επιστρέφετε δώδεκα στον καταναλωτή. Πώς μετριέται αυτό το όφελος;

Ι. Λ.: Η μέτρηση γίνεται σύμφωνα με μια μεθοδολογία του ΟΟΣΑ, η οποία ερευνά τον κύκλο εργασιών που συσχετίζεται με μια συγκεκριμένη παράβαση. Υπάρχουν κάποιες παραδοχές σχετικά με το ποσοστό της αύξησης των τιμών, στην οποία μπορεί να οδηγήσει κάθε αθέμιτη πρακτική. Για παράδειγμα, αν μιλάμε για καρτέλ, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση τιμών 10%, αν μιλούμε για κάθετη συγκέντρωση, σε αύξηση 5%. Με βάση τις παραδοχές αυτές γίνεται η μέτρηση του οφέλους. Σε ορισμένες υποθέσεις έχουμε μετρήσει κι εμείς ποια θα ήταν η στρέβλωση του ανταγωνισμού, σε περίπτωση που δεν παρεμβαίναμε. Πλέον έχει συσταθεί ανεξάρτητη ομάδα αξιολόγησης του έργου της Επιτροπής Ανταγωνισμού, που αποτελείται από οικονομολόγους και μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία εκτός από τα εργαλεία του ΟΟΣΑ εξετάζει κι άλλες παραμέτρους αποτελεσματικότητας. Στην έρευνα αυτή, την οποία θα δημοσιοποιήσουμε, θα επιλέξουμε Kαίριους Δείκτες Απόδοσης (Κey Performance Indicators) και θα έχουμε και μετρήσιμα στοιχεία για αυτούς.

Πότε παρεμβαίνουμε

σ.σ.: Πέρυσι είχατε εκδώσει γνωμοδότηση για το «Καλάθι του Νοικοκυριού». Σκοπεύετε να εκδώσετε γνωμοδότηση για τις νέες ρυθμίσεις, όπως η πρωτοβουλία της μόνιμης μείωσης τιμής «-5%» και η υποχρέωση των σούπερ μάρκετ να γνωστοποιούν στο Υπουργείο Ανάπτυξης τις τυχόν αυξήσεις στα τιμολόγια των προμηθευτών τους;

Ι. Λ.: Προς το παρόν δεν μας έχει ζητηθεί γνωμοδότηση. Είναι όμως κάτι που το κοιτάμε σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού. Εμείς μπορούμε να επέμβουμε μόνο αν ένα μέτρο προκαλεί στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και μόνο αν είναι μια στρέβλωση, που μπορούμε να τη λάβουμε υπ’ όψιν βάσει των αρμοδιοτήτων μας. Δεν είναι απαραίτητο να μας ζητηθεί από το Υπουργείο Ανάπτυξης να γνωμοδοτήσουμε. Μπορούμε να το κάνουμε από μόνοι μας. Σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε και εφόσον αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει πρόβλημα με την ακρίβεια, προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να μειωθεί ο πληθωρισμός, ιδίως στα τρόφιμα. Ό,τι μέτρο μπορεί να βελτιώσει τον ανταγωνισμό και να αποφέρει άμεσο αποτέλεσμα στον καταναλωτή, είναι κάτι που κι εμείς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού το βλέπουμε θετικά. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια νομοθεσία που πρέπει να εφαρμόσουμε, και από τη στιγμή που διαπιστώσουμε πως υπάρχει θέμα, να παρέμβουμε. Όπως έγινε και με το «Καλάθι του Νοικοκυριού». Είχαμε εκδώσει γνωμοδότηση και κάποιες από τις παρατηρήσεις μας ελήφθησαν υπόψιν. Έτσι και τώρα μπορούμε να πούμε στην πολιτεία τι σκεφτόμαστε, προκειμένου να συνδράμουμε. Δεν δίνουμε πάντα γνωμοδότηση, αλλά μπορούμε να δράσουμε και μέσω συζητήσεων. Έχουμε, άλλωστε, άριστη συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Εμπορίου και Προστασίας του Καταναλωτή του Υπουργείου Ανάπτυξης. Ο σκοπός είναι να υπάρχει ένα μέτρο συμβατό με το Δίκαιο του Ανταγωνισμού. Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι ναι μεν υπάρχει άμεσα τώρα ανάγκη να πέσουν οι τιμές, αλλά αυτό δεν πρέπει μεσοπρόθεσμα να λειτουργήσει εις βάρος της ανταγωνιστικότητας της αγοράς.

Μια συγκεντρωμένη αγορά δε συνεπάγεται ότι δεν είναι ανταγωνιστική

σ.σ.: Στην έρευνα που κάνατε για τα σούπερ μάρκετ, καταλήξατε στο συμπέρασμα ότι δεν έχουμε τόσο μεγάλη συγκέντρωση της κλαδικής αγοράς όσο στην υπόλοιπη Ευρώπη. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί πολλές εξαγορές μικρότερων αλυσίδων από μεγαλύτερες. Επηρεάζει ο βαθμός συγκέντρωσης του κλάδου τις τιμές;

Ι. Λ.: Σίγουρα αλλάζει ο χάρτης της αγοράς και θα χρειαστεί μια νέα κλαδική έρευνα για τα σούπερ μάρκετ. Οι συγκεντρώσεις που έγιναν ήταν κυρίως γεωγραφικές, αφορούσαν εξαγορές τοπικών αλυσίδων από επιχειρήσεις εθνικής εμβέλειας. Αυτό δεν είναι απαραιτήτως κακό, με την έννοια ότι δημιουργούνται περισσότεροι εθνικοί «παίκτες» που ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα σε κάποιες τοπικές αγορές. Σε ορισμένες περιπτώσεις το εξετάσαμε πολύ προσεκτικά και θέσαμε προϋποθέσεις. Όμως, σε σχέση με την ευρωπαϊκή αγορά των σούπερ μάρκετ η συγκέντρωση στην Ελλάδα κυμαίνεται ακόμα σ’ ένα μέτριο επίπεδο. Συγκεντρώσεις έγιναν και σε πολλούς άλλους τομείς, όχι μόνο στα σούπερ μάρκετ. Σε περιόδους κρίσης αυξάνονται οι συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Ως προς το αν αυτό είναι θετικό ή όχι για τον καταναλωτή, υπάρχουν διάφορες θεωρήσεις.

Μία θεώρηση υποστηρίζει ότι μια συγκεντρωμένη αγορά είναι από μόνη της προβληματική. Μια άλλη θεώρηση αντιτείνει ότι μια συγκεντρωμένη αγορά δεν είναι απαραίτητα προβληματική, διότι χρειάζεται να υπάρξουν οικονομίες κλίμακας ή επενδύσεις στην τεχνολογία αρκετά σημαντικού κόστους, που οι μικρότερες επιχειρήσεις αδυνατούν να επωμιστούν. Μπορείς να εξετάσεις τη συγκέντρωση όχι μόνο από οικονομική, αλλά και από πολιτική σκοπιά. Θέλουμε να έχουμε μια αγορά, που κυριαρχείται από λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες ενδεχομένως έχουν περισσότερη επιρροή; Οι απόψεις διίστανται. Είναι ένα κομβικό θέμα, αλλά εμείς ως Επιτροπή Ανταγωνισμού εξετάζουμε μόνο το οικονομικό σκέλος. Μια συγκεντρωμένη αγορά δε συνεπάγεται ότι δεν είναι και ανταγωνιστική. Εξαρτάται και από το ποια αντισταθμιστική ισχύ έχουν οι υπόλοιποι παράγοντες, όπως οι προμηθευτές. Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι η ελληνική οικονομία αποτελείται στο μεγαλύτερο ποσοστό της από μικρές ως μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Πιθανόν πρέπει να ενισχύσουμε τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να δημιουργήσουν οικοσυστήματα συνεργασίας, προκειμένου να αποκτήσουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ. Δεν είναι θέμα καταρχάς Δικαίου του Ανταγωνισμού, αλλά βιομηχανικής πολιτικής. Ένας τρόπος για να μπορέσουν οι μικρότερες επιχειρήσεις να ανέβουν στη αλυσίδα αξίας, είναι να συνεργαστούν μεταξύ τους και να αντλήσουν κεφάλαια. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού κοιτάει μόνο ένα σκέλος αυτής της υπόθεσης. Στο εγχειρίδιο ενημέρωσης των νέων αγροτών, που θα εκδώσουμε άμεσα, ενημερώνουμε για το πότε είναι δυνατή και μάλιστα πρέπει να ενθαρρύνεται η συνεργασία μεταξύ παραγωγών –λ.χ. για την κοινή αγορά πρώτων υλών. Η συνεργασία αυτή πρέπει να γίνεται με οργανωμένο τρόπο και ενδεχομένως κοινοποιημένο σε μας.

Έχουμε δώσει αυτή τη δυνατότητα, μέσω του sandbox για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και τον Ανταγωνισμό. Το sandbox είναι ένα εποπτευόμενο περιβάλλον, όπου οι επιχειρήσεις μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού και σε άμεση συνεργασία μαζί της, ώστε να διασφαλιστεί ότι τέτοιες πρωτοβουλίες δεν εμποδίζουν σημαντικά τον ανταγωνισμό. Υπάρχουν στο Ενωσιακό Δίκαιο δυνατότητες προσωρινών εξαιρέσεων των κανόνων του ανταγωνισμού, για ορισμένες περιπτώσεις συνεργασιών, κυρίως μεταξύ μικρομεσαίων επιχειρήσεων ή συνεργασιών που αποσκοπούν σε επενδύσεις βιώσιμης ανάπτυξης.