Με έρευνες στην αγορά αγαθών καθημερινής ανάγκης –έντεκα τον αριθμό– και στην ψηφιακή οικονομία –τέσσερις περιπτώσεις– παρεμβαίνει στην αγορά η Επιτροπή Ανταγωνισμού, διερευνώντας παράλληλα τις συνθήκες λειτουργίας του εμπορίου και της παραγωγής την περίοδο του lockdown. Όπως εξηγεί ο πρόεδρός της, κ. Ιωάννης Λιανός, η ανεξάρτητη αρχή προέβη σε επιτόπιους ελέγχους σε παραγωγούς και αλυσίδες σούπερ μάρκετ, ενώ αναβάθμισε τη λειτουργία της, κάνοντας χρήση μιας νέας ψηφιακής πλατφόρμας, που συλλέγει και αναλύει δεδομένα real time. Εξάλλου, σύντομα θα λειτουργήσει μια νέα υπηρεσία, το Τμήμα Αναζήτησης Πειστηρίων και Ψηφιακών Εξερευνήσεων, με την υποστήριξη ειδικών οικονομετρών.
O κ. Ιωάννης Λιανός τονίζει, επίσης, ότι σύντομα κατόπιν νομοθετικής ρύθμισης θα αλλάξει η δομή της Επιτροπής, ώστε να διευρυνθούν οι παρεμβάσεις της για αθέμιτες πρακτικές και να προαχθούν οι συνέργειές της με άλλες ρυθμιστικές αρχές.
- σελφ σέρβις: Πώς αποτιμάτε την εμπειρία την εποπτεία της αγοράς υπό το lockdown;
Ιωάννης Λιανός: Ήταν ομολογουμένως μια δύσκολη περίοδος. Kαι για την Επιτροπή Ανταγωνισμού το lockdown ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία, αλλά της έδωσε την ευκαιρία να προχωρήσει στην υιοθέτηση καινοτόμων ερευνητικών μεθόδων/εργαλείων, επιταχύνοντας τον ψηφιακό μετασχηματισμό της. Παραδείγματος χάριν, προκειμένου να δράσει εστιασμένα, συντονισμένα και άμεσα σε αγορές με ενδεχόμενα προβλήματα ανταγωνισμού, εξασφάλισε οργανωμένη πρόσβαση σε δημόσιες ή διαδικτυακές βάσεις δεδομένων, όπως της ΕΛΣΤΑΤ, του ΟΚΑΑ και του e-katanalotis, δηλαδή των τιμολογιακών δεδομένων από την εφαρμογή της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου και Καταναλωτή του Υπουργείου Ανάπτυξης, καθώς και στις ψηφιακές πλατφόρμες δεδομένων για τις δημόσιες συμβάσεις. Επιχείρησε, με άλλα λόγια, να αναπληρώσει κενά στις ερευνητικές της διαδικασίες, ώστε να εξασφαλίσει γρήγορη και κωδικοποιημένη πληροφορία για ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία επιμέρους κλάδων της οικονομίας, την τιμολόγηση αγαθών κ.ά. Η Επιτροπή έκανε στο παρελθόν χρήση ανάλογων στοιχείων, όχι όμως συστηματικά ώστε να μπορεί να επεμβαίνει άμεσα και κυρίως προληπτικά, με αποτέλεσμα να δρα μόνο κατασταλτικά, βασιζόμενη σε καταγγελίες ή άλλες πληροφορίες. Σημειώνω ότι η οργανωμένη πρόσβαση στις σχετικές βάσεις δεδομένων θα επιτρέψει στην ανεξάρτητη αρχή να αναλάβει και δράσεις «διαπαιδαγώγησης» και των καταναλωτών και των επιχειρήσεων.
Στοιχεία από 3.300 επιχειρήσεις την περίοδο του lockdown
- σ. σ.: Στις περίπου εβδομήντα ημέρες του lockdown κάνατε σειρά ελέγχων για τις συνθήκες λειτουργίας του ανταγωνισμού. Ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματά σας;
Ι. Λ.: Κινητοποιηθήκαμε άμεσα, αποστέλλοντας στις 20 Μαρτίου ερωτηματολόγια για τον τρόπο διαμόρφωσης των τιμών σε συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων. Συνολικά απευθυνθήκαμε σε 4.058 εταιρείες, για πρώτη φορά ηλεκτρονικά, ενώ προωθήσαμε και βίντεο με οδηγίες για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. Τα στοιχεία που συλλέξαμε προήλθαν από 3.300 επιχειρήσεις. Ήδη τα επεξεργάζονται εμπειρογνώμονες συνεργάτες μας από την πανεπιστημιακή κοινότητα, σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού –δηλαδή δώδεκα οικονομέτρες που ενίσχυσαν την, όπως την ονομάσαμε, «Ομάδα Covid 19» της Επιτροπής Ανταγωνισμού –συνολικά 20 άτομα–, την οποία συστήσαμε ήδη στις 7 Μαρτίου, προκειμένου να αναπτύξουμε στρατηγική στοχευμένης επέμβασης. Δυστυχώς το προσωπικό της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Επιτροπής έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια –αριθμεί 85 άτομα. Ενεργήσαμε ώστε έως τέλος του έτους θα καλυφθούν 17 κενές θέσεις από μόνιμο επιστημονικό προσωπικό.
Οι έλεγχοι θα συνεχιστούν
- σ. σ.: Ποια προϊόντα αφορούν τα στοιχεία στα οποία αναφέρεστε;
Ι. Λ.: Κατά προτεραιότητα επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στις μάσκες και τα αντισηπτικά, για τα οποία έγινε πολύς λόγος, όπως και στις δημόσιες συμβάσεις προμήθειας ιατροτεχνολικού υλικού, για τις οποίες συνεργαστήκαμε με τις υγειονομικές υπηρεσίες της Περιφέρειας.
- σ. σ.: Προχωρήσατε σε αυτεπάγγελτες έρευνες σε κλάδους, για τους οποίους υπήρξαν ενδείξεις αντι-ανταγωνιστικών συμπεριφορών;
Ι. Λ.: Έλεγχοι έγιναν στην αγορά τροφίμων με επιτόπιες έρευνες σε επιχειρήσεις, μετά από πληροφορίες ή καταγγελίες για αντιανταγωνιστικές πρακτικές διαμόρφωσης των τιμών. Επισκεφθήκαμε, σε συνεργασία με τις Περιφέρειες, αιφνιδιαστικά εταιρείες, φορείς και οργανώσεις, κυρίως παραγωγών του πρωτογενή τομέα. Οι έλεγχοι θα συνεχιστούν βάσει των εβδομαδιαίων αναλύσεων, που διενεργεί εσωτερικά η Επιτροπή Ανταγωνισμού.
Συλλογή δεδομένων-ανάλυση real time
- σ. σ.: Διαπιστώσατε αυξήσεις τιμών εν μέσω Covid-19;
Ι. Λ.: Οι τιμές έχουν πράγματι αυξηθεί σε ορισμένα προϊόντα. Tο ζήτημα, ωστόσο, είναι αν δικαιολογούνται ή αν τίθεται θέμα αντιανταγωνιστικών πρακτικών. Η αξιολόγησή μας προσμετρά την εξέλιξη των τιμών, σε συνδυασμό με τις παραγόμενες και διακινούμενες ποσότητες. Πρόκειται για συστηματική έρευνα, η πρώτη φάση της οποίας αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Ιούλιο. Σχετικά βασιζόμαστε σε ειδικά προγράμματα αυτοματοποιημένων αναλύσεων, δηλαδή χρησιμοποιούμε μια ψηφιακή πλατφόρμα, η οποία συλλέγει τα δεδομένα σε συνθήκες real time, τα κατηγοριοποιεί σε κοινή βάση και ο χειριστής δημιουργεί ειδικές μελέτες βάσει οικονομετρικών εργαλείων, ώστε να εξασφαλίζει συνεχή και συστηματική ανάλυση των data.
- σ. σ.: Άραγε, έπρεπε να επιβληθεί η διατίμηση σε προϊόντα υψηλής ζήτησης υπό πρωτόγνωρες συνθήκες λειτουργίας της αγοράς;
Ι. Λ.: Ήδη από τις 15 Μαρτίου αποστείλαμε στην κυβέρνηση υπόμνημα, στο οποίο υποστηρίξαμε ότι δεν έπρεπε να γίνει διατίμηση σε προϊόντα, στα οποία κυριαρχούσαν οι εισαγωγές, με διεθνή ανταγωνισμό μεταξύ κρατών, όπως στις μάσκες, διότι είναι βέβαιο πως θα είχαμε μεγάλες ελλείψεις στην αγορά και «μαύρη» διακίνηση. Τα προβλήματα που θα δημιουργούσε η διατίμηση θα ήταν περισσότερα από αυτά που θα έλυνε. Αντίθετα, προτείναμε να εφαρμοστούν περιορισμοί στις πωλούμενες ανά καταναλωτή ποσότητες, όπως και να τεθούν όρια στα περιθώρια κέρδους –τα δύο μέτρα περιλήφθηκαν στην ΠΝΠ της 20ης Μαρτίου.
Πιο «δεκτική» πολιτική ανταγωνισμού λόγω συνθηκών
- σ. σ.: Ωστόσο και ελλείψεις υπήρξαν και εκτίναξη τιμών;
Ι. Λ.: Ναι, γιατί το σοκ της αγοράς ήταν διπλό: Τόσο της προσφοράς, διότι πολλές από τις εισαγωγές διακόπηκαν λόγω των περιοριστικών μέτρων, όσο και της ζήτησης, γιατί οι καταναλωτές έσπευσαν μαζικά για έκτακτες προμήθειες. Προκειμένου να περιορίσουμε ιδιαίτερα το σοκ της προσφοράς, επιτρέψαμε μια πιο «δεκτική» πολιτική ανταγωνισμού. Επισημάναμε στις επιχειρήσεις εφοδιασμού λ.χ. τη δυνατότητα να ορίζουν ανώτατες τιμές στη λιανική και τη χονδρική, με σκοπό τον περιορισμό των ανατιμήσεων. Όμως επιμείναμε στην απαγόρευση της σύστασης συμπράξεων μεταξύ ανταγωνιστών για τον ορισμό τιμών, όπως επίσης παραμείναμε αυστηροί στην τήρηση του νόμου, εφόσον επρόκειτο για εταιρείες με δεσπόζουσα θέση στον κλάδο τους.
Τμήμα Αναζήτησης Πειστηρίων και Ψηφιακών Εξερευνήσεων
- σ. σ.: Την περίοδο του lockdown υπήρξε εκτίναξη των ψηφιακών πωλήσεων. Το ότι ο κύριος όγκος διάθεσης μιας μεγάλης γκάμας προϊόντων συγκεντρώθηκε σε έναν πολύ μικρό αριθμό επώνυμων e-shops σας προβλημάτισε;
Ι. Λ.: Ήταν φυσικό κι επόμενο να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας και στα e-shops –ήδη διερευνούμε τέσσερις υποθέσεις ψηφιακών πωλήσεων. Σύντομα θα αναπτύξουμε μια e-πλατφόρμα για τον συνεχή έλεγχο της αγοράς του ηλεκτρονικού εμπορίου. Με την ευκαιρία, σημειώνω ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού αλλάζει δομή, προκειμένου να δημιουργήσει μια νέα υπηρεσία, το Τμήμα Αναζήτησης Πειστηρίων και Ψηφιακών Εξερευνήσεων, το οποίο θα στελεχωθεί με προγραμματιστές, θα βρίσκεται σε συνεχή συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και θα αξιοποιεί ευρωπαϊκά προγράμματα, ώστε η δράση του να μην εξαρτάται μόνο από καταγγελίες, που δέχεται η Επιτροπή.
- σ. σ.: Σε πρόσφατη μελέτη της Επιτροπής Ανταγωνισμού καταγράφεται σειρά παράτυπων συμπεριφορών σε ό,τι αφορά την τιμολόγηση και τοποθέτηση βασικών προϊόντων στο ράφι. Οι επόμενες κινήσεις σας;
Ι. Λ.: Η έρευνα στην οποία αναφέρεστε άρχισε το 2012, διακόπηκε το 2014, για να ολοκληρωθεί με στοιχεία έως το 2016. Έκτοτε δεν έγινε επικαιροποίησή της. Πρόσφατα λοιπόν, οργανώθηκε μια νέα ομάδα, έργο της οποίας είναι να ολοκληρώσει την έρευνα με τη βοήθεια δύο εμπειρογνωμόνων-οικονομετρών, ν’ αναλύσει όλα τα προβλήματα ή τις πιθανές στρεβλώσεις στην αγορά και να εστιάσει συγχρόνως σε νέα θέματα, όπως π.χ. στους ομίλους αγορών και στο πώς λειτουργούν. Επίσης, εξετάζει μια σειρά προτάσεων για τον κλάδο, «μετρώντας» τις αντιδράσεις της αγοράς.
Υπό παρακολούθηση η συγκέντρωση της αγοράς
- σ. σ.: Σας προβληματίζει η συγκέντρωση άνω του 70% της αγοράς τροφίμων στα χέρια τριών-τεσσάρων επιχειρηματικών επωνυμιών;
Ι. Λ.: Είναι ένα από τα ζητήματα που εξετάζουμε, εφόσον το οργανωμένο λιανεμπόριο συγκεντρώνεται, δίχως να εισέρχονται σε αυτό πολλοί νέοι ανταγωνιστές, αν και τα επίπεδα συγκέντρωσης της εγχώριας αγοράς είναι σχετικά χαμηλότερα συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ενδιαφέρον για τη διαμόρφωση των τιμών
- σ. σ.: Πώς αντιμετωπίζετε το ζήτημα των τιμών;
Ι. Λ.: Πράγματι, κάποια προϊόντα τιμολογούνται υψηλότερα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το πρόβλημα εντοπίζεται πιθανώς στη διαπραγματευτική ισχύ ορισμένων εκ των «παικτών» της αγοράς, όπως και στην περιορισμένη εγχώρια παραγωγή. Στο πλαίσιο της κλαδικής έρευνας για βασικά καταναλωτικά προϊόντα, μετρούμε τη διαπραγματευτική ισχύ των παραγωγών και των αγοραστών και ήδη εξετάζουμε τη δυνατότητα καθιέρωσης του θεσμού του διαμεσολαβητή. Πάντως, όπως προανέφερα, βρίσκεται σε εξέλιξη σχετική έρευνα, με στόχο η Επιτροπή να καταλήξει σύντομα στην τελική της έκθεση, με βάση τα αποτελέσματα της οποίας, εάν χρειαστεί, θα παρέμβει, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να οδηγηθεί η αγορά σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, μελετάται η διακίνηση και τιμολόγηση έντεκα προϊόντων, τροφίμων και μη, με σημαντική συμμετοχή στο «καλάθι» του καταναλωτή.
- σ. σ.: Πότε θα ολοκληρωθεί η τελική έκθεση;
Ι. Λ.: Tον Σεπτέμβριο, ενώ στο διάστημα 11-15 Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί διαβούλευση με ζωντανή online δημόσια συζήτηση μεταξύ 60 υψηλότατων στελεχών της αγοράς και εκπροσώπων φορέων της. Στη συνέχεια η Επιτροπή θα προχωρήσει στην κατάρτιση της τελικής της πρότασης, που μπορεί να προβλέπει κανονιστική παρέμβαση, καθώς και γνωμοδοτήσεις στα αρμόδια υπουργεία ή άλλες ενέργειες. Δεδομένου μάλιστα ότι η αγορά εξελίσσεται ταχύτατα, τα στοιχεία της έρευνας αυτής θα επικαιροποιούνται ανά διετία.
- σ. σ.: Θέσατε θέμα και για τον τρόπο τοποθέτησης των προϊόντων μικρών παραγωγών στην οργανωμένη λιανική. Ποιες είναι οι διαπιστώσεις και οι προθέσεις σας;
Ι. Λ.: Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι θα υπάρξει παρέμβαση και για τους μικρούς παραγωγούς.
- σ. σ.: Έχετε διεξάγει κάποιου είδους έρευνα στην οργανωμένη χονδρική;
Ι. Λ.: Η κύρια έρευνα της Επιτροπής Ανταγωνισμού συμπεριέλαβε έως ένα βαθμό τα cash& carry, ωστόσο το ότι πωλήσεις χονδρικής διενεργούν και τα σούπερ μάρκετ δύσκολα μπορεί κάποιος να εμβαθύνει γενικότερα σε αυτή την κατηγορία.
- σ. σ.: Πολλές φορές στο παρελθόν έχει τεθεί ζήτημα τρόπου διαμόρφωσης των τιμών από το χωράφι στο ράφι. Θα παρέμβετε σχετικά;
Ι. Λ.: Το μελετούμε, εξετάζοντας πόσο γρήγορα και με ποιους τρόπους αυξάνονται οι τιμές, πώς διαμορφώνονται ανάλογα με το κανάλι διακίνησης και πώς οι μεταβολές τους επηρεάζουν άλλους τομείς της οικονομίας. Π.χ. εξετάζουμε το γιατί, όταν οι πρώτες ύλες ακριβαίνουν, αυξάνονται άμεσα οι τιμές λιανικής, ενώ όταν μειώνονται, οι μεταβολές καθυστερούν. Αξιολογούμε το θέμα από την πλευρά του ανταγωνισμού.
Οι προωθούμενες θεσμικές αλλαγές
- σ. σ.: Σχεδιάζετε αλλαγές στη νομοθεσία;
Ι. Λ.: Στο αρμόδιο υπουργείο έχει συσταθεί νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Κοινοτικής Οδηγίας 2019/1 ECΝ Plus, η οποία ρυθμίζει, μεταξύ άλλων, θέματα σχετικά με τους οικονομικούς πόρους της Επιτροπής Ανταγωνισμού και την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της, τον τρόπο που εποπτεύεται πολιτικά, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία με άλλες ευρωπαϊκές αρχές και τον τρόπο εφαρμογής των αποφάσεών της. Επίσης, εξετάζεται νομοθετικά μια νέα δομή της Επιτροπής Ανταγωνισμού, που θα επιτρέψει τη μεγαλύτερη ευελιξία της σε θέματα οργάνωσης, τη χρήση αλγορίθμων στην διερεύνηση υποθέσεων, δεδομένου ότι ο ρόλος της στην προστασία της οικονομίας και τη δικαιοσύνης στις συναλλαγές είναι κομβικός. Παράλληλα, σε διαδικασία ενσωμάτωσης στο εθνικό δίκαιο βρίσκεται η κοινοτική οδηγία 2019/633 για την αλυσίδα τροφίμων και τις αθέμιτες πρακτικές, που μπορεί να δώσει λύση σε προβλήματα και του πρωτογενή τομέα, ενώ καταρτίζεται σχέδιο νόμου για την προστασία των παραγωγών μικρής διαπραγματευτικής ισχύος ως προς μια σειρά αθέμιτων πρακτικών, που σήμερα αντιμετωπίζονται μόνο δικαστικά. Ο στόχος είναι να επιλύονται υπό προϋποθέσεις και από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, ώστε αυτή να επιβάλλει κυρώσεις και να παρεμβαίνει, εφόσον η εν λόγω λύση επιλεγεί τελικά από την πολιτική ηγεσία. Νομοθετικά διερευνάται, επίσης, ένα μνημόνιο συνεργασίας και οργάνωσης κοινών ομάδων εργασίας μεταξύ της Επιτροπής Ανταγωνισμού και των ρυθμιστικών αρχών.
Ενδιαφέρον υπάρχει και για ζητήματα που αφορούν τις τηλεπικοινωνίες σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών & Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), δεδομένου ότι τα πάντα πλέον είναι ψηφιακά και δεν υφίσταται πλέον ξεκάθαρος διαχωρισμός τηλεπικοινωνίας και περιεχομένου. Είμαστε η μοναδική χώρα στην ΕΕ ως Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν έχουμε αρμοδιότητα στις τηλεπικοινωνίες και τις ταχυδρομικές υπηρεσίες.