Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της συμβολαιακής γεωργίας για τον μεν επιχειρηματία είναι η δυνατότητα μακροπρόθεσμου προγραμματισμού όλων όσα αφορούν στα αγροτικά προϊόντα που τον ενδιαφέρουν, για τον δε παραγωγό είναι η διασφάλιση της διάθεσης της παραγωγής του, της τιμής, του τρόπου και του χρόνου πληρωμής του, εξηγεί ο κ. Ηλίας Ελευθεροχωρινός, καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η συμβολαιακή γεωργία στη χώρα μας είναι περιορισμένη τόσο σε αριθμό καλλιεργούμενων φυτών όσο και σε καλλιεργούμενη έκταση. «Επομένως, αναφέρεται σε μικρό αριθμό παραγόμενων προϊόντων (ζάχαρη, τοματοπολτός, ζυμαρικά, κριθάρι ζυθοποιίας, όσπρια και λαχανοκομικά). Ειδικότερα για την καλλιέργεια λαχανικών στη χώρα μας, η συμβολαιακή γεωργία εφαρμόζεται εδώ και αρκετά χρόνια –αναφέρομαι στα λαχανικά που προορίζονται για βιομηχανική επεξεργασία, κυρίως τομάτα, πατάτα, φασολάκι, αρακά, σπανάκι, μπάμια, πιπεριά, πιπεράκι και αγγουράκι. Για τα λαχανικά που προορίζονται να καταναλωθούν νωπά, τα πρώτα βήματα της συμβολαιακής γεωργίας γίνονται μόλις τα τελευταία χρόνια», εξηγεί ο δρ. Ηλίας Ελευθεροχωρινός.
σελφ σέρβις: Με την καθιέρωση της συμβολαιακής καλλιέργειας παρακάμπτονται οι διαμεσολαβητές στη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων από το χωράφι έως το ράφι. Άρα, οι συναλλαγές γίνονται πιο διαφανείς, ενώ μηδενίζονται τα κέρδη της χονδρικής. Αυτό αντανακλάται στις τιμές λιανικής;
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Αναμφιβόλως, η συμβολαιακή καλλιέργεια παρακάμπτει μεσάζοντες στη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων και ταυτοχρόνως μηδενίζει τα κέρδη της χονδρικής στην περίπτωση που ο λιανοπωλητής, λειτουργώντας και ως χονδρέμπορος, είναι ο συμβαλλόμενος με τον παραγωγό. Αντιθέτως, όταν ο συμβαλλόμενος είναι χονδρέμπορας τότε τα κέρδη της χονδρικής παραμένουν, έστω και μειωμένα, και αποτυπώνονται στις υψηλότερες τιμές λιανικής.
Οι δεσμεύσεις δεν αναιρούν το πλεονέκτημα
σελφ σέρβις: Η υπογραφή ενός ετήσιου ή πολυετούς συμβολαίου προσφέρει στον αγρότη εξασφάλιση εισοδήματος. Περιλαμβάνει, ωστόσο, και δεσμεύσεις, αλλά και την υποχρέωση της διάθεσης των προϊόντων του σε χαμηλότερες τιμές. Πόσο συμφέρουσα είναι τελικά μια σύμβαση αυτού του τύπου;
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Η υπογραφή συμβολαίου διασφαλίζει τη διάθεση των παραγόμενων προϊόντων σε προαποφασισμένη τιμή και επομένως, το εισόδημα των παραγωγών, αλλά συνεπάγεται και την υποχρέωση του παραγωγού να παραδίδει τις συμφωνημένες ποσότητες ποιοτικών και ασφαλών προϊόντων, να καλλιεργεί συγκεκριμένες ποικιλίες φυτών, να ρυθμίζει τον χρόνο φύτευσης ώστε να είναι συνεπής ως προς τον χρόνο παράδοσης των προϊόντων, να προμηθεύεται εφόδια και να έχει τεχνική υποστήριξη σε θέματα θρέψης των φυτών και φυτοπροστασίας από τον συμβαλλόμενο, να ελέγχεται για τη διαδικασία παραγωγής, να συμφωνεί για την τιμή του προϊόντος και τον τρόπο πληρωμής, και, βεβαίως, να αποδέχεται τις κυρώσεις αν αθετεί όρους του συμφωνητικού.
Γενικώς, οι τιμές διάθεσης των προϊόντων συμβολαιακής γεωργίας μπορεί να είναι χαμηλότερες εκείνων που διαμορφώνονται ελεύθερα στο εμπόριο. Αυτό, όμως, δεν μειώνει το μεγάλο πλεονέκτημα της σύμβασης αυτού του τύπου, αφού διασφαλίζει τη σίγουρη διάθεση του προϊόντος σε συγκεκριμένη τιμή, την πληρωμή των παραγωγών σε συγκεκριμένο χρόνο, τη μείωση των επισφαλειών, του ρίσκου και τη μείωση του κόστους παραγωγής, λόγω της τεχνικής υποστήριξης και της παροχής χαμηλότερου κόστους εισροών από το συμβαλλόμενο.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
σελφ σέρβις: Ποιο είναι το σημαντικότερο πλεονέκτημα και ποιο το σοβαρότερο μειονέκτημα για τον παραγωγό και τον επιχειρηματία αντίστοιχα από την υπογραφή μιας ετήσιας συμφωνίας;
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Το σημαντικότερο πλεονέκτημα για τον παραγωγό είναι η διασφάλιση της διάθεσης του προϊόντος του, της τιμής, του τρόπου και του χρόνου πληρωμής του, ενώ το σοβαρότερο μειονέκτημα είναι η πλήρης εξάρτηση της παραγωγής του και της διάθεσής της από το συμβόλαιο, η αδυναμία δηλαδή διαπραγμάτευσης, όπως και η αύξηση του οικονομικού κινδύνου, λόγω της εξειδίκευσης στην παραγωγή και της ως εκ τούτου μείωσης των εναλλακτικών λύσεων για πολλαπλή παραγωγή.
Το σημαντικότερο πλεονέκτημα για τον επιχειρηματία είναι η δυνατότητα προγραμματισμού της πρωτογενούς παραγωγής, έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες μεταποίησης και διάθεσης των προϊόντων ακόμη και σε περιόδους μειωμένης παραγωγής ή/και μείωσης των παγκόσμιων αποθεμάτων. Επίσης, η μείωση του κόστους αποθήκευσης και μεταφοράς των προϊόντων, μέσω συμβολαίων με παραγωγούς που καλλιεργούν πλησίον της επιχείρησης, αλλά και η μείωση της πιθανότητας διατροφικού σκανδάλου, λόγω του ελέγχου των προϊόντων κατά τη διαδικασία της παραγωγής, θεωρούνται εξίσου σημαντικά πλεονεκτήματα.
Το μειονέκτημα για τον επιχειρηματία είναι η αδυναμία ανταπόκρισης στους όρους του συμβολαίου σε περίπτωση αλλαγής των οικονομικών δεδομένων στην αγορά από αθέμιτο ανταγωνισμό. Η συμβολαιακή γεωργία πρέπει να τύχει ευρύτερης αποδοχής από τους παραγωγούς επειδή μπορεί να συμβάλλει στην τεχνολογική και οργανωτική αναβάθμιση της γεωργικής παραγωγής, στη βελτίωση της ποιότητας και της ασφάλειας των προϊόντων, αλλά και στη μείωση του κόστους παραγωγής και των δυσμενών επιδράσεων της γεωργίας στον άνθρωπο και στο περιβάλλον.
Βεβαίως, οι παραγωγοί, πέραν της παραγωγής προϊόντων συμβολαιακής γεωργίας, θα πρέπει να παράγουν και άλλα προϊόντα ώστε να κατανέμουν τις επισφάλειες της παραγωγής και κυρίως να μην αισθάνονται ότι περιορίζεται η επιχειρηματική τους πρωτοβουλία από τους όρους του συμβολαίου. Επιπροσθέτως, η πολιτεία πρέπει να μεριμνά για τη δημιουργία υγιούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος ώστε να αποτρέπονται φαινόμενα μονοπωλίων και ολιγοπωλίων, τα οποία έχουν ως συνέπεια τη μείωση των τιμών αγοράς των προϊόντων από τους παραγωγούς και την αύξηση της πιθανότητας εγκατάλειψης των καλλιεργειών ως οικονομικά ασύμφορων.
σελφ σέρβις: Μιλώντας για τη βιομηχανία τροφίμων, ποιες επιμέρους αγορές προσφέρονται για τη συμβολαιακή καλλιέργεια;
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης ήταν η πρώτη εγχώρια βιομηχανία που καθιέρωσε, προ πεντηκονταετίας και περισσότερο, τη συμβολαιακή γεωργία στην καλλιέργεια ζαχαροτεύτλων. Άλλες περιπτώσεις συμβολαιακής γεωργίας αφορούν στις βιομηχανίες τοματοπολτού, αναφορικά με την καλλιέργεια βιομηχανικής τομάτας, και αντίστοιχα τις εταιρείες ζυμαρικών για το σκληρό σιτάρι, τις εταιρείες οσπρίων για φασόλια και φακή, αλλά και τις αλυσίδες λιανικής πώλησης ή τις βιομηχανίες μεταποίησης λαχανικών είτε για κατάψυξη, αναφορικά με την καλλιέργεια προϊόντων όπως το φασολάκι, ο αρακάς, το σπανάκι, η μπάμια, η αγκινάρα και το μπρόκολο, είτε για προτιγάνισμα (πατάτα) είτε για τουρσί (πιπεράκι, αγγουράκι) είτε για αφυδάτωση (πιπεριά). Η συμβολαιακή γεωργία είναι σχετικά πρόσφατη δραστηριότητα των εταιρειών ζυθοποιίας για την παραγωγή κριθαριού.
Ο παραγωγός αποκτά δύναμη ως μέλος ομάδας
σελφ σέρβις: Τι διαπραγματευτική ισχύ μπορεί να έχει ένας παραγωγός έναντι ενός μεγάλου δικτύου λιανικής ή μιας πολυεθνικής εταιρείας;
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Πράγματι, ο μικρός παραγωγός είναι σχεδόν ανίσχυρος έναντί τους, με τις ελάχιστες εξαιρέσεις των παραγωγών κάποιων εξειδικευμένων προϊόντων, εμπορεύσιμων ακόμα και σε πολύ μικρές ποσότητες. Αντιθέτως, ο παραγωγός αποκτά δύναμη ως μέλος ομάδας παραγωγών που διαπραγματεύεται μεγαλύτερες ποσότητες, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνει καλύτερες τιμές και ταυτοχρόνως μείωση του κόστους παραγωγής των προϊόντων. Βεβαίως, όλα αυτά μπορούν να βελτιωθούν για τους παραγωγούς, μέσω αποφάσεων του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι οποίες θα καθορίζουν επακριβώς τον τύπο και το ελάχιστο νόμιμο περιεχόμενο των συμβάσεων ανά γεωργικό προϊόν.
Έμφαση στην τυποποίηση
σελφ σέρβις: Πάντως, στο πλαίσιο των ετήσιων συμφωνιών τους, πολλοί παραγωγοί και λιανέμποροι δεν επιδιώκουν κσν την τυποποίηση των αγροτικών προϊόντων, ώστε να τους προσθέσουν αξία, εξασφαλίζοντας έτσι και καλύτερες τιμές πώλησης…
Ηλίας Ελευθεροχωρινός: Ορισμένοι έμποροι ή εταιρείες τα διακινούν τυποποιημένα, επιτυγχάνοντας την επιδιωκόμενη προστιθέμενη αξία (εξασφάλιση καλύτερων τιμών πώλησης), η οποία επιμερίζεται και στους παραγωγούς. Είναι προφανές ότι η προσπάθεια τυποποίησης και συσκευασίας πρέπει να γενικευθεί, αφού ο έλεγχος μόνον κατά τη διαδικασία παραγωγής των αγροτικών προϊόντων δεν αρκεί για να διασφαλίσει την ποιότητα και την ασφάλειά τους κατά τη διακίνηση και την έκθεσή τους στο ράφι των λιανεμπόρων.