Το 2020 είναι παγκοσμίως μία χρονιά συγκλονιστικών αλλαγών σχεδόν σε όλες τις πτυχές της ζωής των κοινωνιών. Οι τρεις εκφάνσεις της κρίσης λόγω της πανδημίας του Covid-19 -η υγειονομική κρίση, τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας και η οικονομική κρίση- επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν πολλές πτυχές της καθημερινότητας όλων μας, ανάμεσα τους και τον τρόπο που αγοράζουμε τρόφιμα και είδη παντοπωλείου. Το ερώτημα που απασχολεί άπαντες είναι το τι θα συμβεί το επόμενο διάστημα.
Στο πλαίσιο των κυλιόμενων ερευνών του ΙΕΛΚΑ για τις εξελίξεις σε κατάσταση πανδημίας -ήδη έχουν γίνει μέχρι σήμερα οκτώ «κύματα» της έρευνας-, αναγνωρίστηκαν διάφορες ανατροπές στον τρόπο επίσκεψης των καταναλωτών στα καταστήματα, αλλά και στη διαδικασία επιλογής προϊόντων εκ μέρους τους.
Ο δρόμος θα είναι μακρής
Τα στοιχεία των ερευνών του ΙΕΛΚΑ αναδεικνύουν ένα κοινό μοτίβο σε σχέση με τις περισσότερες αγοραστικές συνήθειες των καταναλωτών: Μία συγκεκριμένη εικόνα που είχαμε την τελευταία τριετία, μία εντελώς διαφορετική συμπεριφορά κατά την περίοδο του lockdown κι αμέσως μετά τη λήξη του και μία ασθενή τάση επιστροφής στην πρότερη κατάσταση. Σε όλες τις περιπτώσεις παραμένει άγνωστο το αν και πότε θα επιστρέψουμε στην πρότερη κατάσταση, με το ενδεχόμενο να μην επιστρέψουμε ποτέ σε αυτή να είναι υπαρκτό.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επισκεψιμότητα στα καταστήματα τροφίμων. Η ελληνική αγορά χαρακτηριζόταν από έντονες πολυκαναλικές τάσεις, με κατακερματισμό των δαπανών στους διαφορετικούς τύπους καταστημάτων. Αυτό άλλαξε δραστικά τους τελευταίους μήνες, λόγω της πανδημίας και των μέτρων περιορισμού του συγχρωτισμού. Ο μέσος αριθμός των εβδομαδιαίων επισκέψεων για αγορές τροφίμων μειώθηκαν από τις 13,6 τον Δεκέμβριο του 2019 στις 8,2 τον Αύγουστο φέτος, δηλαδή κατά 40%. Όμως, διαπιστώσαμε μια αύξηση 35% συγκριτικά με τον Απρίλιο φέτος, οπότε ο μέσος αριθμός των επισκέψεων ήταν μόλις 6,1. Η μεγαλύτερη ποσοστιαία μεταβολή καταγράφηκε στα ιχθυοπωλεία και τις λαϊκές αγορές, όπου οι επισκέψεις των καταναλωτών, συγκρίνοντας τα στοιχεία του Δεκεμβρίου του 2019 ως προς του Αυγούστου φέτος, μειώθηκαν κατά 63% και 60% αντίστοιχα.
Ειδικά στην περίπτωση της λαϊκής αγοράς φαίνεται ότι υπάρχει επιπλέον ένα μεγάλο πλήγμα αναφορικά με το μερίδιο της καταναλωτικής δαπάνης που κατείχε. Μικρότερες, αλλά και πάλι σημαντικές μειώσεις καταγράφονται στα αρτοπωλεία και φούρνους κατά 22%, στα οπωροπωλεία κατά 32% και στα σούπερ μάρκετ και κατά 35%. Πρέπει να επισημανθεί και ένα ποσοστό καταναλωτών περίπου 5%, οι οποίοι επιλέγουν συστηματικά πλέον τις αγορές από απόσταση -κυρίως μέσω του διαδικτύου-, πράγμα που προφανώς επηρεάζει και την επισκεψιμότητα στα καταστήματα.
Τα στοιχεία αυτά είναι ενδεικτικά των αλλαγών στην ελληνική αγορά και κυρίως της μεγάλης απόστασης που μας χωρίζει από την επιστροφή στην πρότερη κατάσταση.
Απειλές και ευκαιρίες
Η κρίση στη δημόσια υγεία αποτελεί και απειλή και ευκαιρία για τις επιχειρήσεις. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η αγορά των φρούτων και λαχανικών. Με το πλήγμα που έχουν δεχθεί οι λαϊκές αγορές, εμφανίζονται δυνατότητες ανάπτυξης τόσο για τα σούπερ μάρκετ όσο και για τα μικρά εξειδικευμένα καταστήματα του τομέα.
Οι αντίστοιχες ευκαιρίες, μεγαλύτερες ή μικρότερες, είναι αρκετές. Η περίπτωση των ηλεκτρονικών αγορών είναι μία από αυτές, η οποία μάλιστα ακολουθεί ένα εντελώς διαφορετικό μοτίβο από τα προηγούμενα. Σε αυτήν έχουμε μία δεδομένη συμπεριφορά που ίσχυε την τελευταία τριετία προ πανδημίας, μια εντελώς διαφορετική συμπεριφορά στη διάρκεια του lockdown κι αμέσως μετά απ’ αυτό και μια τάση διατήρησής της κατόπιν, με σχεδόν απίθανη την επιστροφή στην πρότερη κατάσταση.
Αναφορικά με τις παραγγελίες από τα ηλεκτρονικά σούπερ μάρκετ καταγράφεται μία παγίωση του σχετικού κοινού, με ενίσχυση του ρόλου που παίζουν πλέον οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες πολλαπλών καταστημάτων. Οι τρεις εναλλακτικές -ηλεκτρονικό σούπερ μάρκετ, τηλεφωνική παραγγελία, πλατφόρμα πολλαπλών καταστημάτων- υπολογίζεται ότι χρησιμοποιούνται από το 25% του κοινού έναντι 29% τον Μάιο, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό.
Το ποσοστό των κατεξοχήν αγοραστών από τα ηλεκτρονικά σούπερ μάρκετ φτάνει το 5% επί του συνόλου, εμφανίζοντας αύξηση 500% σε σχέση με τα ισχύοντα το 2019 και παρά τη μείωσή του σε σύγκριση με τον Μάιο φέτος, η τηλεφωνική παραγγελία μειώνεται στο 9% σε σχέση μ’ ένα 13% τον Μάιο, ενώ για πρώτη φορά διαπιστώνεται η χρήση ηλεκτρονικής πλατφόρμας πολλαπλών καταστημάτων σε ποσοστό 13%.
Η ηλεκτρονική υπηρεσία παράδοσης έτοιμου φαγητού παρουσιάζει νέα αύξηση, φτάνοντας το 38%. Επισημαίνουμε τη σημαντική αύξησή της την περίοδο μετά το lockdown!
Ενισχυτική σε αυτή την εξέλιξη είναι η γενικότερη ανάπτυξη των ηλεκτρονικών αγορών. Σε σχέση με πέρυσι έχει υπερδιπλασιαστεί η συστηματική τάση αγορών από ηλεκτρονικά καταστήματα γενικά. Από 21% το ποσοστό των χρηστών διαδικτύου, που το 2019 «έκανε τουλάχιστον μία διαδικτυακή αγορά το τελευταίο δεκαήμερο», έφτασε στο 50% τον Αύγουστο φέτος. Σημειώνουμε ότι το σχετικό ποσοστό απεδείχθη σταθερό στις μετρήσεις του Μαΐου και του Αυγούστου.
Αυτά πιστοποιούν ότι οι αρχικές προβλέψεις πως ένα μεγάλο μέρος της αύξησης των αγορών μέσω του διαδικτύου, λόγω lockdown, θα υποχωρήσει κι ότι θα επανέλθουν τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση, δεν επαληθεύονται. Αντίθετα καταγράφεται μία σταθεροποίηση της πελατειακής βάσης των e-shops περίπου στο μέγεθος του 50% του πληθυσμού και περίπου στο 15%-20% σε ό,τι αφορά την πελατεία του σούπερ μάρκετ.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι οι εξελίξεις μπορεί να αντιμετωπιστούν από την αγορά είτε ως απειλές είτε ως ευκαιρίες. Π.χ. υπάρχει η απειλή της εισόδου νέων «παιχτών» στις online αγορές, αλλά υπάρχει και η ευκαιρία ανάπτυξης των πωλήσεων, που αντικατοπτρίζεται στην εμφάνιση πωλήσεων μέσω των ηλεκτρονικών πλατφορμών πολλαπλών καταστημάτων.
Οι εξελίξεις φέτος έχουν πρωτοφανείς ρυθμούς και τα ευρήματα των ερευνών δείχνουν όλο και σαφέστερα πως η αγορά δεν πρόκειται να επανέλθει στην πρότερη κατάστασή της σύντομα και ότι, μάλιστα, σε ορισμένες πτυχές της δεν θα επανέλθει καθόλου. Σε αυτές τις συνθήκες οι εταιρείες οφείλουν να προσαρμοστούν ανασχεδιάζοντας τις στρατηγικές τους, με αναθεωρήσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα.