Το 2021 η κλαδική μέση απόδοση του χώρου πωλήσεων των κλασικών σούπερ μάρκετ στην Ελλάδα ανά τετραγωνικό μέτρο ήταν 3.656 ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της εταιρείας ερευνών Circana (πρώην IRI). Η αξία αυτή αναφέρεται στις πωλήσεις των σταθερού barcode FMCG σε όλη τη χώρα (εξαιρέσει των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου) από το σύνολο των καταστημάτων
του κλάδου που λειτουργούν με δύο ταμιακές μηχανές και άνω, των οποίων ως γενικό άθροισμα οι χώροι πωλήσεων είναι περίπου 1,95 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα.

Παρουσιάζουμε, λοιπόν, τις πωλήσεις των σούπερ μάρκετ της αγοράς μας ανά τ.μ., με βάση την κατάταξή τους από άποψη τζίρου σε τρεις διαφορετικές «ταχύτητες»: Στην πρώτη πεντάδα αλυσίδων, στην οποία συμμετέχουν οι ΕΥΣ, ΑΒ Βασιλόπουλος, Metro, Μασούτης και Πέντε, στην ακόλουθη πεντάδα, στην οποία συμμετέχουν οι ΑΝΕΔΗΚ Κρητικός, Χαλκιαδάκης, Bazaar, SYNKA και Market In, και σε όλες τις υπόλοιπες αλυσίδες της εθνικής αγοράς, περιλαμβανομένων των καταστημάτων franchisees όλων των δικτύων.

Μολονότι τίθεται πάντα το ζήτημα της ανομοιογένειας –τεράστιας ενίοτε– όχι μόνο στο πλαίσιο καθεμιάς ομάδας αλυσίδων, αλλά και μεταξύ αλυσίδων διαφορετικών ομάδων (η απόδοση ανά τ.μ. φερ’ ειπείν της Θανόπουλος, που τυπικά ανήκει στην τρίτη ομάδα, μάλλον την καθιστά ομότιμη της πρώτης) εντούτοις τα σχετικά στοιχεία της Circana (πίνακας 1) είναι κάτι περισσότερο από εύγλωττα: Τα τρία τέταρτα (74,36%) του πλήθους των τ.μ. χώρων πωλήσεων του κλάδου ελέγχονται από τους πέντε πρωταγωνιστές του (1,45 εκατομμύρια τ.μ.), των οποίων η μέση απόδοση ανά τ.μ. (4.171 ευρώ) είναι κατά 14,1% υψηλότερη του κλαδικού μέσου όρου, κατά το ένα τρίτο (33,8%) ανώτερη από τη σχετική απόδοση των αλυσίδων της δεύτερης ομάδας (2.791 ευρώ) και συντριπτικά υπέρτερη (κατά 64,87% υψηλότερη) από την απόδοση της τελευταίας ομάδας αλυσίδων ανά τ.μ. (1.465 ευρώ). Επίσης, οι αλυσίδες της δεύτερης και της τρίτης ομάδας ελέγχουν αριθμητικά ισοδύναμους χώρους πωλήσεων (από 250 χιλιάδες τ.μ. η κάθε ομάδα ή 12,8% επί του συνόλου των τ.μ. του κλάδου η καθεμιά), αλλά η απόδοση ανά τ.μ. των χώρων πωλήσεων της τρίτης ομάδας αλυσίδων ή καταστημάτων σούπερ μάρκετ είναι σχεδόν κατά το ήμισυ (47,5%) υποδεέστερη της απόδοσης των καταστημάτων της δεύτερης ομάδας.

Φυσικός νόμος;!
Τίθεται ερώτημα, άραγε, γιατί οι αποκλίσεις στην απόδοση των αλυσίδων των τριών ομάδων είναι θηριώδεις; Ασφαλώς όχι, εφόσον ληφθούν υπόψιν αφενός τα πλεονεκτήματα της σχετικής τεχνογνωσίας και κυρίως της δυνατότητας οικονομιών κλίμακος των μεγάλων, που τους παρέχει μια άνεση στη διενέργεια επενδύσεων στην ανταγωνιστικότητά τους επ’ ωφελεία της ελκυστικότητάς των καταστημάτων τους, και αφετέρου η συστηματική πριμοδότηση της μεγέθυνσής τους εκ μέρους των προμηθευτών. Η τελευταία ανατροφοδοτείται, βέβαια, ως αποτέλεσμα της διαφοράς διαπραγματευτικής ισχύος μεταξύ των διαφορετικού μεγέθους αλυσίδων έναντι των προμηθευτών τους –πάντα εις βάρος της ανταγωνιστικότητας των μικρών τοπικών αλυσίδων.

Το βαρύνον σε αυτή τη συζήτηση είναι η ταχεία συγκεντροποίηση των επιχειρήσεων σούπερ μάρκετ υπό συνθήκες οικονομικής ύφεσης και αναπτυξιακής αναιμίας, με όρους απροσχημάτιστης εύνοιας υπέρ της ολιγοπωλιακής διάρθρωσης του κλάδου εκ μέρους των θεσμών του οικονομικού συστήματος, και η απόδοση στη σχετική τάση ιδιοτήτων φυσικού νόμου έως και ιαματικών για τις πάσης φύσεως ασθένειες του ανταγωνισμού.

Στη δύσκολη περίοδο, λοιπόν, μεταξύ 2009 και 2021 τα δύο στα τρία καταστήματα των μικρότερων αλυσίδων 3-5 καταστημάτων χάθηκαν –αυτές αποδεκατίστηκαν, ώστε στο τέλος της περιόδου είχαν μείνει μόλις δώδεκα. Τα σούπερ μάρκετ των αλυσίδων 6-10 καταστημάτων εμφάνισαν σχετική σταθερότητα του αριθμού τους ως το 2017, αλλά από τις 18 αλυσίδες τότε έμειναν στο τέλος της περιόδου οι 13. Στην ομάδα αλυσίδων των 11-15 καταστημάτων το 2017 υπήρχε μόλις μία εκπρόσωπος, αλλά στο τέλος της περιόδου είχαν γίνει πέντε. Στην ομάδα αλυσίδων 16-20 καταστημάτων το 2021 είχαν απομείνει μόλις δύο αλυσίδες.

Στις μεγάλες αλυσίδες άνω των 21 καταστημάτων οι σαρωτικές τάσεις συγκεντροποίησης του κεφαλαίου δεν εμπόδισαν μια σχετική σταθερότητα του αριθμού των καταστημάτων τους, τουλάχιστον ως το 2018. Αλλά την τριετία 2019-2021 ο συνολικός αριθμός καταστημάτων της εν λόγω ομάδας, στην οποία στο τέλος της περιόδου συμμετείχαν 18 αλυσίδες, «απογειώθηκε» κατά 315 μαγαζιά συγκριτικά με το δυναμικό τους στην έναρξη της οικονομικής κρίσης. Η άρδην επέκταση των δικτύων των περισσότερων από τις δέκα πρώτες αλυσίδες της εγχώριας αγοράς, μέσω των εξαγορών τοπικών αλυσίδων και της οργανικής ανάπτυξης, έχει κάνει το θαύμα της… Άλλωστε, στα δικά τους χέρια βρίσκονταν στα τέλη του 2021 τα 2.202 καταστήματα από τα 2.704 εν συνόλω του κλάδου, ενώ στην πεντάδα με τις υψηλότερες αποδόσεις ανά τ.μ. ανήκαν τα 1.520 εξ αυτών. Πρόκειται ακριβώς για εκείνες τις αλυσίδες, οι εκπρόσωποι των οποίων φωνάζουν δυνατότερα πάντων πως «πρέπει να εξορθολογιστεί άμεσα ο αριθμός των σούπερ μάρκετ της αγοράς μας, το λέει και η Επιτροπή Ανταγωνισμού», δείχνοντας ασφαλώς τα καταστήματα όσων μικρότερων ανταγωνιστών τους δεν εξαγόρασαν ακόμα…