Η κοινωνία αλλάζει –βίαια. Υπάρχουν προϋποθέσεις να αναζητήσει ένα όραμα, που θα την εμπνεύσει ώστε να μην καταρρεύσει; Η κατεύθυνση των αλλαγών -εισοδηματικών, κοινωνικών, θεσμικών- και το διαχρονικό έλλειμμα ηγεσίας, όπως τα διαπραγματεύονται δύο ερευνητές κι ένας πανεπιστημιακός, φέρνουν κρύο ιδρώτα, όπως κάθε προειδοποίηση για το ανήκεστο της βλάβης. Ο μόνος που δεν φταίει είναι η αλήθεια του πράγματος...
Νηστεία και προσευχή!
Αλέξανδρος Φλώρος, Retail Services Manager της AC Nielsen AE
Το τέλος του 2010 βρήκε τη χώρα μας σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, δίχως αντίστοιχη εμπειρία στο παρελθόν καταγεγραμμένη από την έρευνα. Η εξαμηνιαία Έρευνα Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης της Nielsen ήδη έδειξε ότι το 88% των Ελλήνων ζουν υπό το ψυχολογικό βάρος της ύφεσης κι ότι μόλις σε ποσοστό 13% αισιοδοξούν ότι το 2011 τα πράγματα θα εξελιχθούν καλύτερα.
Η εξέλιξη του σχετικού δείκτη στη διάρκεια του 2010 κύλησε σε ιστορικά χαμηλή ένδειξη για τη χώρα, περίπου κατά 15 μονάδες (από τις 72 μονάδες στο δεύτερο εξάμηνο του 2009, έπεσε στις 57), σημειώνοντας τη μεγαλύτερη πτώση μεταξύ των 50 χωρών, που ερευνά η Nielsen. Η ψυχολογική κατάσταση των ελλήνων καταναλωτών άλλαξε άρδην τον τελευταίο χρόνο, καθώς βιώνουν μια αύξουσα αβεβαιότητα από την εφαρμογή πολιτικών αύξησης των φόρων, περικοπής των εισοδημάτων και των εργασιακών δικαιωμάτων.
Παρ’ όλα αυτά το 2010 ξεκίνησε θετικά, με μη αναμενόμενους τζίρους, δεδομένου ότι το 2009 είχε τελειώσει άσχημα, οπότε και αναμέναμε επιδείνωση. Ωστόσο, από τον Μάιο και μετά η κάθε εβδομάδα, σε σύγκριση με την αντίστοιχή της του 2009, εξελίσσεται σημαντικά χαμηλότερα από άποψη πωλήσεων των FMCG προϊόντων, με διακύμανση μεταβολών της τάξης του -0,4% έως -8%. Πρόκειται για την πρώτη χρονιά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που ο λιανεμπορικός τζίρος αναμένεται ότι θα σημειώσει μείωση, σε σχέση με την προηγούμενή της!
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Nielsen, για το δεκάμηνο του 2010 (η συνέντευξη έγινε παραμονές πρωτοχρονιάς), ο συνολικός τζίρος των FMCG προϊόντων φαίνεται ότι έχει υποστεί πτώση της τάξης του 1,7%, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009. Αν, ωστόσο, εξαιρεθεί ο τζίρος των εκπτωτικών καταστημάτων, που παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη δυναμική υπό αυτές τις συνθήκες, ο πραγματικός τζίρος έχει υποστεί μείωση κατά 3,4%, ενώ αν ληφθεί υπόψη και η διακύμανση του πληθωρισμού στο δεκάμηνο γύρω στο 5% – 5,5%, τότε η πτώση του είναι οδυνηρή.
«Έλλειψις χρημάτων-στάσις εμπορίου»
Η κατανάλωση επηρεάζεται κυρίως από τέσσερις παράγοντες: την ανεργία, το διαθέσιμο εισόδημα, την καταναλωτική εμπιστοσύνη και τις τιμές. Ως προς την ανεργία: στο νέο έτος επισήμως αναμένεται ότι θα φτάσει από το 12% στο 15%, ποσοστό στο οποίο περιλαμβάνονται… μόνο οι επίσημα καταγεγραμμένοι ως άνεργοι.
Ως προς το διαθέσιμο εισόδημα: η πορεία της μείωσής του δεν έχει καν ολοκληρωθεί. Σύμφωνα με μελέτη της ΕΛΣΤΑΤ, περίπου το 25% του πληθυσμού της χώρας είναι άνω των 60 χρόνων, δηλαδή κατά κύριο λόγο συνταξιούχοι, οι οποίοι ήδη έχουν πληγεί περισσότερο από κάθε άλλη εισοδηματική κατηγορία (μείωση συντάξεων 25%-30%), ενώ η αύξηση της έμμεσης φορολόγησης δυσχεραίνει περαιτέρω την κατάστασή τους.
Ως προς την καταναλωτική εμπιστοσύνη ήδη περιγράψαμε την κατάσταση, αντανάκλαση της οποίας είναι το «κλείσιμο» του καταναλωτή στο σπίτι του: 8 στους 10 δηλώνουν ότι έχουν μειώσει τη διασκέδαση εκτός σπιτιού, αλλά και τις δαπάνες τους για ένδυση, έτοιμο φαγητό, προϊόντα νέας τεχνολογίας, διακοπές και ταξίδια.
Επίσης, 6 στους 10 δηλώνουν ότι προτιμούν τα φτηνότερα προϊόντα και μάρκες. Ειδικότερα, οι μετρήσεις τις Nielsen για τις πωλήσεις των PL προϊόντων δείχνουν ότι στο πρώτο 10μηνο του 2010 έχουν μια άνοδο 5,2% σε αξία και 7,5% σε όγκο, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009, όταν αντιστοίχως στα επώνυμα προϊόντα διαπιστώνουμε μια μείωση πωλήσεων κατά 3,9% σε αξία και 4,1% σε όγκο!
Τα επώνυμα προϊόντα, προκειμένου να συγκρατήσουν τα μερίδιά τους, αποδύονται σήμερα σε έναν αγώνα δρόμου προωθητικών ενεργειών, έτσι ώστε περίπου το 1/3 των διακινούμενων όγκων FMCG προϊόντων πωλούνται υπό προώθηση. Την ίδια στιγμή η συμμετοχή των PL προϊόντων στην αξία του «καλαθιού αγορών» έχει φτάσει στο 23,3% (αυξημένο κατά 2 μονάδες σε σχέση με το 2009), πράγμα που σημαίνει ότι αποσπούν περίπου το 1 στα 4 ευρώ που μπαίνουν στο ταμείο του σούπερ μάρκετ.
Ως προς τις τιμές: είναι μάλλον μάταιο να προσδοκάται η όποια αλλαγή κλίματος από την εξέλιξή τους –εδώ ισχύει το «έλλειψις χρημάτων-στάσις εμπορίου».
Πέρα από τη γενική ερευνητική διαπίστωση ότι οι τιμές το 2010, σε σύγκριση με το 2009, εμφανίζουν μια υποχώρηση, είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία της Νielsen για το τρίτο τρίμηνο του έτους, οπότε ο τζίρος των FMCG προϊόντων εμφάνισε πτώση 2,9%. Στο τρίμηνο αυτό η μεσοσταθμική μείωση των τιμών ήταν της τάξεως του 0,7%, σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009. Ωστόσο, σε αποπληθωρισμένες αξίες η πραγματική μείωσή τους έφτασε το 2,2%… Έκτοτε ο όγκος των πωλήσεων συρρικνώνεται, πράγμα τρομακτικό εφόσον αφορά σε προϊόντα πρώτης ανάγκης!
Έτσι έχοντας τα πράγματα, μάλλον θα πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί αν η εμπιστοσύνη του έλληνα καταναλωτή δεν πέσει χαμηλότερα στο νέο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι πολύ δύσκολο στον ερευνητή να προβλέψει με ασφάλεια σε ένα τόσο αβέβαιο και ρευστό περιβάλλον…
Διαχρονικό έλλειμμα ηγεσίας
Δημήτρης Μπουραντάς, καθηγητής Ηγεσίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ο ηγέτης, είτε στην πολιτική είτε στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, είναι αυτός που κερδίζει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων και τους εμπνέει βάσει ενός οράματος, του οποίου η προοδευτική υλοποίηση αποσκοπεί σε ένα καλύτερο αύριο για όλους. Η ηγεσία κρίνεται, ταυτόχρονα, τόσο από τα αποτελέσματα της πορείας για την υλοποίηση του οράματός της όσο και από τον τρόπο της επίτευξής τους, δεδομένου ότι η έμπνευση και η κινητοποίηση των ανθρώπων από αυτήν αποτελεί εγγενή προϋπόθεσή της κατά τη διοικητική επιστήμη.
Αξιολογώντας με αυτά τα κριτήρια τις ηγεσίες του τόπου μας, πολιτικές και επιχειρηματικές, όλοι οι δείκτες ανεξαρτήτως συγκυρίας δηλώνουν ότι, ενώ σε όλα τα θετικά είμαστε τελευταίοι (πχ ανταγωνιστικότητα, έρευνα, παιδεία, υγεία, προστασία περιβάλλοντος κλπ), στα αρνητικά… αριστεύουμε (διαφθορά, γραφειοκρατία, χωματερές κλπ).
Το γεγονός ότι απειλείται με χρεοκοπία μια χώρα με τόσα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα από άποψη πολιτιστικών και φυσικών προσόντων (πνευματική παράδοση, υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ιδεώδες γεωγραφικό ανάγλυφο για τουρισμό κι εκλεκτή αγροτική παραγωγή, ορυκτός πλούτος κλπ) δείχνει ένα διαχρονικό έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας. Αυτό το πιστοποιεί, άλλωστε, η έλλειψη εμπιστοσύνης της κοινωνίας στην πολιτική ηγεσία, καθώς δεν αναγνωρίζει σε αυτήν τα βασικά στοιχεία της ηγετικής συμπεριφοράς (ύπαρξη οράματος, ηθική ακεραιότητα, συνέπεια λόγων και πράξης, διαφάνεια κλπ).
Αλλά και το γεγονός ότι σε υψηλό βαθμό οι επιχειρήσεις μας είναι κρατικοδίαιτες κι ότι λίγες είναι οι διεθνώς ανταγωνιστικές από εκείνες που στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις, δείχνει το χρόνιο έλλειμμα επιχειρηματικής ηγεσίας, που εκφράζεται στον διαχειριστικό κατά βάση προσανατολισμό της, με ενδιαφέροντα αξιοποίησης των ευκαιριών κερδοφορίας κυμαινόμενα από το τετριμμένο και το τυχαίο ως την επενδυτική απραξία και την «αρπαχτή».
Όραμα; Ούτε καν σχέδιο!
Το ηγετικό όραμα προβάλλει την περιγραφή μιας ιδεατής εικόνας ευημερίας (της χώρας ή της επιχείρησης), με τη φιλοδοξία να πείσει ώστε να ποθούν να συμμετάσχουν σε αυτήν την εικόνα επιθυμητού μέλλοντος όλοι όσοι τους απευθύνεται, αναγνωρίζοντας ο καθένας σε αυτήν το δικό του μερίδιο ευημερίας. Άρα, μόνη η διατύπωση του οράματος, αν δεν εμπνέονται από αυτό οι άνθρωποι ως σύνολο κι αν δεν το κάνουν σκοπό τους, είναι άνευ νοήματος.
Επίσης, για να είναι πειστικό, το όραμα πρέπει να συνοδεύεται από βραχυ-μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη στόχευση, με ρεαλιστικό σχέδιο δράσης και πλάνα για την υλοποίησή του. Όποτε τα πλάνα αποδεικνύονται «αεροπλάνα» και το όραμα «παραμύθιασμα», οι ηγέτες χάνουν την υπόληψή τους και οι άνθρωποι οδηγούνται στην απογοήτευση, την απόγνωση, την αδράνεια ή την έκρηξη.
Σήμερα δεν υπάρχει όχι απλώς όραμα, αλλά ούτε καν σχέδιο διαχείρισης της κρίσης. Η πολιτική διαχείρισης του χρέους, μέσω της μείωσης των ελλειμμάτων, κατά τρόπο που δικάζει την οικονομία σε διαρκή ύφεση, με συνεχή διόγκωση της ανεργίας, συνιστά μαρτυρικό αδιέξοδο για τους πάντες.
Η επιβίωση των επιχειρήσεων θα κριθεί από την αναδρομική επάρκεια των ηγεσιών τους από άποψη στρατηγικής, δομών, νοοτροπίας κλπ, αλλά κυρίως από την προσαρμογή τους τώρα στις νέες συνθήκες, με όρους διαμόρφωσης ενός οράματος επιβίωσης της ομάδας των συντελεστών τους και συστράτευσής τους, ώστε να γίνουν τα απαιτούμενα βήματα με ασφάλεια. Η χρήση των νέων ρυθμίσεων για τις εργασιακές σχέσεις είναι το τελευταίο μέσο που πρέπει να αξιοποιήσουν στην άμυνά τους κι αυτό με όρους διαφάνειας, απόλυτης ειλικρίνειας και εντιμότητας απέναντι στον εργαζόμενο.
Τώρα τον χρειάζονται όσο ποτέ άλλοτε. Δεν είναι τυχαίο ότι καμμία από τις καλές εταιρείες δεν πληρώνει κάτω από το επίπεδο των συλλογικών συμβάσεων. Και μη διαφεύγει κανενός ότι ο ηγέτης που ζητά τώρα από τον εργαζόμενο να «βάλει πλάτη», εάν δεν έχει πείσει στις καλές ημέρες για τις ικανότητες και τη συνέπεια στις δεσμεύσεις του, μόνο αναστάτωση προκαλεί.
Μέτρα διάλυσης αντί οράματος
Σπύρος Καμηλέρης, γενικός διευθυντής Retail and Technology Division της GFK Hellas Ltd
Σήμερα στην Ελλάδα είναι έντονα αισθητή η έλλειψη ενός ηγέτη, που θα άλλαζε όλα σε όσα εθιστήκαμε τις τελευταίες δεκαετίες από την πολιτική εξουσία, δηλαδή στο ρουσφέτι, τις πελατειακές σχέσεις, τον κομματισμό και τον ραγιαδισμό έναντι των «συμμαχικών» μας συμφερόντων, που κάθε άλλο παρά ταυτίζονται με τα δικά μας.
Ένας τέτοιος ηγέτης, εννοείται, δεν μπορεί να έχει τίποτα κοινό ούτε με τις κομματικά εξαρτημένες συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες ούτε με τον στείρο αρνητισμό, τη μη πρόταση των μικρών κομμάτων… Η έλλειψη ενός τέτοιου ηγέτη δηλώνεται εμφατικά από την απουσία κοινωνικής έμπνευσης και τον διάχυτο πεσιμισμό του κόσμου, με χαρακτηριστικό σύμπτωμα το ρεκόρ αποχής από τις τελευταίες εκλογές.
Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί, μέσω των ενώσεών του, να διατείνεται ότι συνιστά τη λύση, ότι είναι αυτός που παράγει κλπ, αλλά το ότι είναι περισσότερο παραγωγικός από τον δημόσιο τομέα δεν σημαίνει πολλά πράγματα, καθώς συχνά-πυκνά επιβεβαιώνει κι αυτός ότι μόνο υψηλά οράματα δεν μπορεί να εμπνεύσει. Θυμηθείτε τις καταθέσεις στις ελβετικές τράπεζες, που προέκυψαν από κονδύλια της ΕΕ για την ανάπτυξη της βιομηχανίας στην περιφέρεια, στη Θράκη πχ, περιοχές στις οποίες η πλειονότητα των βιομηχανικών δραστηριοτήτων ήδη έχει πάψει. Ο ιδιωτικός τομέας μας σε υψηλό ποσοστό παραμένει κρατικοδίαιτος και ευάλωτος στη διαφθορά, πρόθυμος πάντα για την ιδιωτικοποίηση των κερδών και την κρατικοποίηση των ζημιών.
Όσο παραμένει αναπάντητο το ποιος επιτέλους μπορεί να μας εμπνεύσει ώστε να «γυρίσει σελίδα» η χώρα, θα ελπίζουμε στα θαύματα του «καλού Θεού της Ελλάδας» κι όσο το θαύμα δεν θα έρχεται, θα επιστρέφει ο νους μας σε εκείνο το πικρόχολο «ο θεός πέθανε, ο Μαρξ πέθανε κι εγώ τελευταία δεν αισθάνομαι πολύ καλά»…
Σήμερα το μνημόνιο επιβάλει λύσεις-«σκούπα» για τα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας, αλλά μόνο λύση δεν αποτελεί η διάλυση όσων ακόμα λειτουργούν κι η περικοπή των εισοδημάτων και των κοινωνικών δικαιωμάτων, που αφαιρεί αναπτυξιακά κίνητρα από την κοινωνία. Είναι παράλογο: στο δημόσιο έχουν «κουρευτεί» οι αποδοχές ακριβώς των στελεχών που «τραβούν το κουπί»! Η επέκταση αντίστοιχων λογικών στον ιδιωτικό τομέα ενδεχομένως θα δημιουργήσει κάποια προσωρινά κέρδη, αλλά είναι βέβαιο ότι θα τα ακριβοπληρώσουμε στο μέλλον.
Ο εξορθολογισμός δεν έρχεται με «μέτρα-σκούπα», αλλά με τον ειλικρινή διάλογο με την κοινωνία. Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι η κρίση να αποτελέσει το πρόσχημα για τη διάλυση της κοινωνικής συνοχής. Ήδη οι μετρήσεις στις πωλήσεις της λιανικής επιβεβαιώνουν το πόσο ακριβά πληρώνουν οι επιχειρήσεις και η οικονομία μας τις περικοπές των εισοδημάτων και την ανεργία. Οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινείς με τους εργαζόμενούς τους όταν τους θέτουν το ζήτημα της αλλαγής των εργασιακών σχέσεων. Η μείωση των αποδοχών τους είναι το τελευταίο πράγμα που πρέπει να συζητούν σήμερα, όχι το πρώτο.