Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε με μια φράση τις εξελίξεις στον κλάδο των σούπερ μάρκετ το 2003 θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον στίχο του Σαίξπηρ: «More light and less noise» (πολύς λόγος για το τίποτα). Πράγματι πολύς ντόρος έγινε, πολλές φημολογίες κυκλοφόρησαν, πολλές επαφές και συσκέψεις πραγματοποιήθηκαν, βροχή οι πληροφορίες για την κάθοδο των μυρίων έπεσαν, αλλά αποτέλεσμα τίποτα. Τον θόρυβο διαδέχθηκε η «αιδήμων σιγή» και τα λαγωνικά που ανίχνευαν κερδοσκοπία, αντιπαλότητες και υπόγειες διαδρομές λούφαξαν –στον κονιορτό και την ομίχλη της μετεκλογικής ήττας οι μεν, της νικηφόρας θριαμβολογίας οι δε.

Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε με μια φράση τις εξελίξεις στον κλάδο των σούπερ μάρκετ το 2003 θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον στίχο του Σαίξπηρ: «More light and less noise» (πολύς λόγος για το τίποτα). Πράγματι πολύς ντόρος έγινε, πολλές φημολογίες κυκλοφόρησαν, πολλές επαφές και συσκέψεις πραγματοποιήθηκαν, βροχή οι πληροφορίες για την κάθοδο των μυρίων έπεσαν, αλλά αποτέλεσμα τίποτα. Τον θόρυβο διαδέχθηκε η «αιδήμων σιγή» και τα λαγωνικά που ανίχνευαν κερδοσκοπία, αντιπαλότητες και υπόγειες διαδρομές λούφαξαν –στον κονιορτό και την ομίχλη της μετεκλογικής ήττας οι μεν, της νικηφόρας θριαμβολογίας οι δε.

Τα βασικά στοιχεία της κατάστασης στον κλάδο, που έδωσαν το στίγμα των εξελίξεων το 2003 ήταν:

1. Τα οικονομικά μεγέθη

Σε δείγμα 25 εταιρειών, στις οποίες περιλαμβάνονται οι περισσότερες μεγάλες αλυσίδες του κλάδου, τα κυριότερα οικονομικά μεγέθη παρουσίασαν θετική εξέλιξη.

α. Πωλήσεις: Κινήθηκαν γύρω στο +10% σε σχέση με το 2003. Κάποια δημοσιεύματα ανεβάζουν τον δείκτη στο 11%-11,5%, πράγμα που οφείλεται είτε στο διαφορετικό δείγμα των ισολογισμών είτε στην κλασική πλέον σύγχυση μερικών, δηλαδή στο μπέρδεμα των πωλήσεων που αναφέρονται στους ισολογισμούς (όπου περιλαμβάνονται και πωλήσεις υπηρεσιών) με τις πραγματικές μικτές πωλήσεις που δηλώνουν «τηλεφωνικά» οι εταιρείες. Όπως και να ‘χει το πράγμα το 10% και το 11% είναι κοντά και πιστοποιεί ότι για μια ακόμα φορά τα σούπερ μάρκετ πήραν το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των λιανικών πωλήσεων, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 7,8% (στοιχεία ΕΣΥΕ) –ειδικότερα στην κατηγορία «Τρόφιμα-Ποτά- Καπνός» η αύξηση ήταν 5,3%, αν και το ποσοστό αυτό δεν είναι απόλυτα συγκρίσιμο με τον δείκτη πωλήσεων των σούπερ μάρκετ. Να σημειώσουμε ότι οι λιανικές πωλήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσίασαν επιβράδυνση, ενώ στην ευρωζώνη παρατηρήθηκε μια τάση ανάκαμψης.

β. Μικτά κέρδη: Μεταβλήθηκαν κατά +11,2%. Ως ποσοστό επί των πωλήσεων μεταβλήθηκαν κατά +0,30%. Χωρίς αυτό να αποτελεί ουσιώδη μεταβολή, υποδηλώνει μια τάση ισορρόπησης.

γ. Λειτουργικό κόστος: Μεταβλήθηκε κατά +0,20%, σχεδόν ισόρροπα προς τη μεταβολή των μικτών κερδών.

δ. Λειτουργικά αποτελέσματα: Μεταβλήθηκαν κατά 49% και ως ποσοστό επί των πωλήσεων κατά +0,35%.

ε. Αποτελέσματα προ και μετά τις αποσβέσεις: Το 2002 πολλές επιχειρήσεις και δη οι μεγάλες είχαν εμφανίσει σημαντικότατα ανόργανα έσοδα (παράγωγα υπεραξιών συγχωνεύσεων και lease-back ακινήτων), με συνέπεια να εκτοξευθούν τα καθαρά κέρδη ή να μειωθούν οι ζημιές, εμφανίζοντας μια μεταβολή των καθαρών κερδών (2002/2001) της τάξης του 222% (βλέπε ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ 2003). Αντίθετα το 2003 τα ανόργανα έσοδα παρουσίασαν σημαντική μείωση, με αποτέλεσμα τόσο τα κέρδη προ αποσβέσεων όσο και τα καθαρά κέρδη προ φόρων να παρουσιάζουν μια αρνητική μικρή μεταβολή.

2. Ο πόλεμος των τιμών

Ο τυραννόσαυρος του πληθωρισμού αναγεννήθηκε. Μετά τον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του ευρώ, από τους πρώτους μήνες του 2003 οι τιμές άρχισαν να ανεβαίνουν με απρόβλεπτο ρυθμό. Η τότε κυβέρνηση φάνηκε αμήχανη και αναποτελεσματική να περιορίσει –αν όχι να πατάξει– την κερδοσκοπία. Ο ανασχηματισμός της κυβέρνησης στο τέλος του πρώτου εξαμήνου του έτους έφερε στη θέση του υφυπουργού Ανάπτυξης τον κ. Κίμωνα Κουλούρη. Εισάγοντας ένα νέο ήθος στις σχέσεις εμπορίου-κράτους, ο νέος υφυπουργός αποπειράθηκε να πατάξει το πολυκέφαλο τέρας του πληθωρισμού με απειλές (διάβαζε: με τσαμπουκά), αφορεσμούς και «συμφωνίες κυρίων» (δηλαδή με το ξαναζεσταμένο φαΐ καμιά εικοσαριά φορές τα τελευταία χρόνια…). Το αποτέλεσμα ήταν να προκαλέσει την αντίδραση της μεγαλύτερης αλυσίδας του κλάδου, η οποία τον Σεπτέμβριο του 2003 δεσμεύθηκε να παγώσει τις τιμές μέχρι τον Ιανουάριο του 2004. Το παράδειγμά της ακολούθησε και άλλη μεγάλη αλυσίδα, ενώ άλλοι μεγάλοι του κλάδου είτε σίγησαν είτε διακήρυξαν ευθαρσώς ότι δεν υπάρχουν περιθώρια μείωσης του μικτού τους κέρδους μέσω του παγώματος των τιμών. Δεν έλειψαν και εκείνοι που κατήγγειλαν ότι οι κινήσεις αυτές απέβλεπαν στον εντυπωσιασμό και στην ευκαιριακή πρόσκτηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Όπως και να ‘χει, το δεύτερο εξάμηνο του 2003 καταταλαιπώρησε τον κλάδο των σούπερ μάρκετ, ο οποίος σε αρκετές περιπτώσεις αντιμετώπισε τη στενοκεφαλιά, την άγνοια και την παραπληροφόρηση τόσο του κράτους όσο και μεγάλης μερίδας του τύπου, καθώς καταγγέλθηκε για κερδοσκοπία και αναλγησία ενώπιον του χειμαζόμενου και ολισθαίνοντος λαϊκού βαλαντίου. Μέχρι τη Βουλή και την Ευρωβουλή έφτασε το θέμα, διασύροντας άνευ λόγου τη χώρα μας. Το αξιοπερίεργο είναι ότι κανένας δεν βρέθηκε να μιλήσει για την ταμπακέρα, να αναδείξει τα αληθινά αίτια αυτού του οικονομικού και κοινωνικού αλαλούμ. Αντίθετα, οι συνήθεις τηλεοπτικοί πανειδήμονες ξόρκιζαν τα σούπερ μάρκετ και τους ασυνείδητους κερδοσκόπους, χωρίς βέβαια στο τέλος να καταγγελθεί καν ένας επωνύμως ή να δούμε τους πάτρωνες της ανωμαλίας υπόδικους να λογοδοτούν στη δικαιοσύνη…

3. Οι στρατηγικές κινήσεις στον κλάδο

Το 2003 δεν έγιναν σημαντικές στρατηγικές κινήσεις στον χώρο των σούπερ μάρκετ. Εμπορικά ήταν μια ήρεμη χρονιά. Δεν έγιναν σημαντικές εξαγορές και συγχωνεύσεις, ούτε οι επεκτάσεις ήταν τέτοιας κλίμακας ώστε να μπορούσαν να ανατρέψουν το κλίμα που έχει διαμορφωθεί διαταράσσοντας τις υπάρχουσες ισορροπίες. Ήταν μια χρονιά ανάπαυλας και αναμονής.

Ωστόσο το 2003 εντάθηκαν ορισμένες επιλογές που εν πολλοίς είχαν αρχίσει να διαφαίνονται από 2002. Ειδικότερα:

α. Franchise: H ανάπτυξη του συστήματος με δικαιόχρηση εμπορικού σήματος ή τεχνογνωσίας ή υπηρεσίες, που αφορούν την ανεφοδιαστική αλυσίδα, ή με τις όποιες μορφές και εκδοχές κυκλοφορούν στο διεθνές εμπορικό στερέωμα άρχισε να ριζώνει καθυστερημένα και στη χώρα μας. Είναι μια στρατηγική που θα δώσει μεγάλη ώθηση στις μεγάλες αλυσίδες, αλλά και καταφύγιο στους μικρούς ανεξάρτητους ιδιοκτήτες σούπερ μάρκετ. Στην κατεύθυνση αυτή άρχισαν να δραστηριοποιούνται μερικοί από τους μεγαλύτερους ομίλους του κλάδου και αναμένεται η είσοδος νέων. Η σχετική προοπτική, κατά τις πρώτες εκτιμήσεις, συναντά ικανοποιητική ανταπόκριση και –γιατί όχι;– ίσως αποτελέσει τη σανίδα σωτηρίας για πολλούς μικρούς ιδιοκτήτες ή και μικρές τοπικές αλυσίδες που κινδυνεύουν να αφανιστούν από την επέλαση των γιγάντων, τοπικών και ξένων. Αυτό άλλωστε συνέβη και σε πολλές άλλες χώρες –ανεξαρτήτων των ιδιαιτεροτήτων κάθε μίας.

β. Convenience stores: Είναι γνωστά με την προσωνυμία «καταστήματα της γειτονίας» (the shop around the corner). Μικρά σε επιφάνεια (συνήθως 100-200 τμ), διαθέτουν τα εντελώς απαραίτητα, πρώτης ανάγκης, προϊόντα που χρειάζεται ο καταναλωτής είτε γιατί ξέχασε κάτι η νοικοκυρά είτε γιατί τελείωσε το σπιτικό απόθεμα είτε γιατί το οικογενειακό εισόδημα δεν επιτρέπει περιοδικές ομαδικές αγορές. Δεν αποτελούν αντίπαλο ανταγωνιστικό μέγεθος για το κλασικό σούπερ μάρκετ, αλλά ενεργούν συμπληρωματικά στις περιοδικές αγορές. Αυτά και τα ακόμα μικρότερα μίνι μάρκετ, επιφάνειας περίπου 50-100 τμ, τώρα μόλις αρχίζουν να αναπτύσσονται στη χώρα μας και οι πρώιμες ενδείξεις φανερώνουν ότι θα στεριώσουν και θα υιοθετηθούν από τον καταναλωτή, καθώς καλύπτουν ανάγκες για τις οποίες έχει ωριμάσει η ελληνική αγορά.

γ. Είσοδος νέων ανταγωνιστών: Το 2003 εντάθηκαν οι πληροφορίες και οι φημολογίες για την είσοδο στην ελληνική αγορά νέων αλυσίδων από τον ευρωπαϊκό χώρο, δίνοντας τροφή στους μυθολάγνους και τους σεναριολόγους περί ανακατατάξεων, συμμαχιών και συγχωνεύσεων. Κυκλοφόρησαν τα ονόματα μερικών από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αλυσίδες που μόνο με το οικονομικό και το εμπορικό τους μέγεθος προκαλούν ανησυχία στους υπάρχοντες πρωταγωνιστές, δευτεραγωνιστές και κομπάρσους του κλάδου: TEΝGELMANN, ALDI, REWE (Γερμανία), TESCO (Αγγλία), SISA (Ιταλία) –συμπεριλαμβανομένου του γίγαντα του παγκόσμιου κλάδου των σούπερ μάρκετ, WAL-MART (ΗΠΑ). Αλλά ακόμα καμιά θετική ένδειξη ότι οι φήμες θα μετασχηματιστούν οριστικά σε προσανατολισμούς και υλοποιήσιμα σχέδια. Θέση αναμονής ή νηνεμία πριν τη θύελλα; –ο καιρός θα δείξει.

Μέχρις στιγμής έχει κοπάσει η ροή πληροφοριών και το κουτσομπολιό, αλλά μια πρόσφατη δήλωση του προέδρου της WAL-MART, κ. Λι Σκοτ, στις Βρυξέλλες ότι «δεν περνάει από το μυαλό του ούτε μία ευρωπαϊκή χώρα στην οποία δεν θα μπορούσε να επεκταθεί…» η εταιρεία του κάνει πολλούς να ιδρώνουν…

δ. Συνενώσεις-συγχωνεύσεις: Τίποτα το θεαματικό δεν έγινε στον τομέα αυτό το 2003. Οι όποιες κινήσεις έγιναν για τη συνένωση των μικρών υποδηλώνουν απλώς την αγωνία που σιγά-σιγά θα κορυφώνεται, καθώς οι γίγαντες του παγκόσμιου εμπορίου θα αλώνουν και το τελευταίο παραδοσιακό μπακάλικο ή ψιλικατζίδικο στο τελευταίο χωριό. Οι κινήσεις αυτές αν γίνονταν πριν μερικά χρόνια θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν ίσως κάποια προοπτική, σήμερα όμως είναι μάλλον κινήσεις συντήρησης παρά στρατηγικού σχεδιασμού.

4. Τα θεσμικά ζητήματα

Τίποτα το σημαντικό δεν έγινε σε αυτόν τον τομέα. Πολλές οι εξαγγελίες αλλά αποτέλεσμα κανένα. Το μόνο που ήρθε να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα ήταν η απόφαση για τήρηση πλήρους αποθήκης στα σούπερ μάρκετ κατά την εισαγωγή και εξαγωγή από 1/1/2004, απόφαση που ανεστάλη τον Δεκέμβριο του 2003 για έναν χρόνο μετά από παρέμβαση του ΣΕΣΜΕ και απόφαση (ανάγκης) του τότε υπουργού ΥΠΕΘΟ κ. Νίκου Χριστοδουλάκη. Το θέμα ακόμα εκκρεμεί και καμιά κίνηση δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής για την υλοποίηση των προϋποθέσεων που προέβλεπε η απόφαση. Το θέμα οδηγείται εις τας καλένδας; Μακάρι!