Η εφαρμογή του νόμου 2939/01 περί εναλλακτικής διαχείρισης των υλικών συσκευασίας και των άλλων προϊόντων που διακινούνται από τα σούπερ μάρκετ αρχίζει βεβιασμένα. Ούτε διάλογος προηγήθηκε ούτε σαφείς κατευθύνσεις έχουν δοθεί στις περίπου 40.000 επιχειρήσεις της χώρας, που πρόκειται να ενταχθούν σε αυτή τη διαδικασία.

Η εφαρμογή του νόμου 2939/01 περί εναλλακτικής διαχείρισης των υλικών συσκευασίας και των άλλων προϊόντων που διακινούνται από τα σούπερ μάρκετ αρχίζει βεβιασμένα. Ούτε διάλογος προηγήθηκε ούτε σαφείς κατευθύνσεις έχουν δοθεί στις περίπου 40.000 επιχειρήσεις της χώρας, που πρόκειται να ενταχθούν σε αυτή τη διαδικασία. Αναπάντητο μένει το ερώτημα αν τα σχετικά μέτρα θα μπορέσουν τελικά να υλοποιηθούν, όταν απαιτείται υποδομή και χώροι που οι επιχειρήσεις προς το παρόν δεν διαθέτουν, αλλά και με ποιο τρόπο το καταναλωτικό κοινό θα προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του εγχειρήματος.

Έληξε στις 6 Απριλίου η προθεσμία υποβολής των σχετικών δικαιολογητικών, σύμφωνα με το νόμο 2939/01, για όσους θέλουν να δημιουργήσουν σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών και άλλων προϊόντων που διακινούνται μέσα από τις επιχειρήσεις του λιανεμπορίου. Οι φάκελοι βρίσκονται ήδη στην αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ και περιέχουν τις προτάσεις που υπέβαλε η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ καθώς και ο ΕΝΙΑΙΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΗΜΩΝ και ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΕΣΔΚΝΑ). Σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπει ο νόμος, οι αιτήσεις θα εξεταστούν προκειμένου να διαπιστωθεί εάν οι εν λόγω εταιρείες τηρούν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία συστημάτων ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας που διακινούνται μέσω του λιανεμπορίου. Σύμφωνα με το νόμο, όσες επιχειρήσεις εισάγουν προϊόντα ή διακινούν προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας έχουν την υποχρέωση άμεσης ένταξης σε συλλογικό σύστημα διαχείρισης ή στη δημιουργία δικού τους ατομικού συστήματος. Επίσης τα σούπερ μάρκετ θα έχουν μελλοντικά την υποχρέωση, όταν τα προϊόντα αποκτήσουν το πράσινο σήμα, να μην τα διακινούν εάν δεν είναι πιστοποιημένα. Μέχρι σήμερα οι αλυσίδες ανακυκλώνουν το χαρτί των συσκευασιών και αφού το πρεσάρουν, το προωθούν σε χαρτεμπόρους, οι οποίοι με τη σειρά τους το δίνουν για πολτοποίηση. Για τα γυάλινα, τα αλουμινένια και τα πλαστικά μπουκάλια υπάρχει επίσης διαδικασία εγγυοδότησης, η οποία όμως ακολουθείται σε περιορισμένη κλίμακα. Αν και σε μερικά σούπερ μάρκετ έχουν ήδη τοποθετηθεί μηχανήματα ειδικά για το σκοπό αυτό, το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στην ελλιπή ενημέρωση των καταναλωτών και στην περιορισμένη χρήση αυτών των μηχανημάτων από τα ίδια τα καταστήματα.

ΥΠΕΧΩΔΕ: Δύσκολος στόχος, αλλά όχι ανέφικτος…

Βασική επιδίωξη του ΥΠΕΧΩΔΕ είναι να αξιοποιηθεί μέχρι την 31η Δεκεμβρίου του 2005 το 50% των αποβλήτων συσκευασίας. Οι εκπρόσωποί του εκτιμούν ότι ο στόχος αυτός είναι βέβαια δύσκολος αλλά όχι ανέφικτος. Αν σκεφθεί κανείς ότι στη χώρα μας καταναλώνουμε περίπου 1 δισ. αλουμινένια κουτάκια το χρόνο, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων καταλήγει στη χωματερή, τότε μπορεί να αναλογιστεί το μέγεθος της προσπάθειας που χρειάζεται για να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός. Σε ποια κατάσταση λοιπόν βρισκόμαστε σήμερα σε ό,τι αφορά τη διαδικασία εφαρμογής του νόμου, την ύπαρξη κατάλληλων υποδομών, μέσων και οργάνωσης; Τι ρόλο θα παίξει η πληροφόρηση και η ενημέρωση του καταναλωτή;

Λιανεμπόριο: Ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε…

Θα θεωρούσε αυτονόητο κανείς ότι για ένα τόσο σημαντικό θέμα, που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος και στο οποίο εμπλέκονται υπουργεία, επιχειρήσεις, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης και εταιρείες ανακύκλωσης, θα έπρεπε να έχει προηγηθεί ο αναγκαίος διάλογος. Κάτι τέτοιο όμως, όπως επισημαίνεται εκ μέρους αρκετών από τους εμπλεκόμενους φορείς, δεν έγινε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη επί της ουσίας συζήτηση για τη διαδικασία χορήγησης εγκρίσεων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης έγινε στις 5 Φεβρουαρίου φέτος, δηλαδή μόλις δύο μήνες πριν λήξει η προθεσμία υποβολής των σχετικών φακέλων για την έγκριση των συστημάτων! Επίσης αξίζει να επισημάνουμε ότι το θέμα της εναλλακτικής διαχείρισης και ανακύκλωσης των συσκευασιών δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τον Τύπο. Για το θέμα αυτό ο διευθυντής του ΣΕΣΜΕ, κ. Μανόλης Αναστασιάδης, τόνισε χαρακτηριστικά: «Ο διάλογος μέχρι στιγμής περιορίζεται σε ένα στενό κύκλο άμεσα ενδιαφερομένων, δηλαδή της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ και του ΕΣΔΚΝΑ.

Αν αναλογιστούμε ότι με βάση το νόμο περισσότερες από 40.000 επιχειρήσεις σε όλη τη χώρα πρέπει να ενημερωθούν, να προσαρμοστούν και να ενταχθούν σε αυτή τη διαδικασία, τότε καταλαβαίνετε πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος της πληροφόρησης». «Το τοπίο είναι ακόμη θολό», επισημαίνει ο κ. Αριστοτέλης Παντελιάδης, διευθύνων σύμβουλος της ΜΕΤΡΟ, προσθέτοντας: «Ο καθένας μας προσπαθεί να αλιεύσει πληροφορίες, να κατανοήσει το νόμο και να επικοινωνήσει με τις εταιρείες εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων, ώστε να αποκτήσει την πληροφόρηση που του χρειάζεται. Έχω την αίσθηση ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε και πώς πρέπει να το κάνουμε. Τώρα βρισκόμαστε στο στάδιο της μελέτης των προτάσεων που έκαναν οι εταιρείες ανακύκλωσης».

«Η διαδικασία εφαρμογής του νόμου είναι αρκετά πολύπλοκη και η ενημέρωση από το διάστημα που ψηφίστηκε ο νόμος μέχρι σήμερα δεν ήταν αυτή που θα έπρεπε», διαπιστώνει ο κ. Νίκος Βερόπουλος, γενικός διευθυντής του ομώνυμου ομίλου, ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η καθυστέρηση σε θέματα ενημέρωσης ήταν μεγάλη, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μέχρι σήμερα πολλά και σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την εφαρμογή του νόμου. «Τώρα προσπαθούμε να καταλάβουμε τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί, το κόστος της και όλα τα σχετικά με αυτή την υπόθεση». Όπως εκτιμά ο διευθύνων σύμβουλος της ΑΤΛΑΝΤΙΚ, κ. Μανόλης Αποστόλου: «Το κρίσιμο σημείο είναι ο τρόπος εφαρμογής του συγκεκριμένου νόμου, γιατί είναι πράγματι ένα θέμα ιδιαίτερα δύσκολο στην εφαρμογή του, που απαιτεί την κατάλληλη υποδομή, τους αντίστοιχους χώρους και όλα εκείνα τα μέσα τα οποία προς το παρόν δεν διαθέτουμε. Είναι ακόμη νωρίς για να βγουν κάποια συμπεράσματα, επειδή δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς θα γίνει και πώς θα γίνει».

ΥΠΕΧΩΔΕ: Χάθηκε χρόνος με ευθύνη των εμπλεκομένων φορέων

Κατηγορηματικά αντίθετος με όσους υποστηρίζουν ότι υπήρξε απουσία διαλόγου και πληροφόρησης είναι ο κ. Αδαμάντιος Σκορδίλης, προϊστάμενος του τμήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης Απορριμμάτων του ΥΠΕΧΩΔΕ. «Έξι χρόνια συζητάμε το θέμα με τους εμπλεκόμενους φορείς και δε νομίζω ότι μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν ήταν ενήμερος, τόνισε με έμφαση, επισημαίνοντας: «Σας υπενθυμίζω ότι ο νόμος ψηφίστηκε τον Αύγουστο του 2001 και η εφαρμογή του άρχισε φέτος στις 6 Απριλίου. Πιστεύω λοιπόν πως είναι και θέμα ευαισθησίας του καθενός χωριστά να επιδείξει ενδιαφέρον για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα… Εάν χάθηκε πολύτιμος χρόνος, αυτό συνέβη κυρίως με ευθύνη των ίδιων των ενδιαφερομένων». Τα πράγματα, όπως λέει χαρακτηριστικά, είναι στριμωγμένα, αλλά οι διαδικασίες και τα χρονικά περιθώρια για ενημέρωση ήταν πιεστικά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ίδιος δηλώνει αισιόδοξος, αν και παραδέχεται ότι είναι φυσιολογικό να υπάρχουν κάποια προβλήματα σε ένα τόσο δύσκολο και πρωτόγνωρο εγχείρημα. Πάντως με την άποψη των ανθρώπων του λιανεμπορίου ότι υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης συμφωνεί και ο εκπρόσωπος του ΕΣΔΚΝΑ κ. Χαράλαμπος Ζιώγας.

Όπως μας δήλωσε, «η ελλιπής πληροφόρηση προκάλεσε μέχρι τώρα σοβαρά προβλήματα στην υποστήριξη όλης αυτής της προσπάθειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη συζήτηση ουσίας, με θέμα ημερήσιας διάταξης τις γενικές προδιαγραφές για τη χορήγηση εγκρίσεων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, έγινε στις 5 Φεβρουαρίου του 2002, μόλις ένα δίμηνο πριν τη λήξη της προθεσμίας για την υποβολή των σχετικών φακέλων. Συνεπώς τα περιθώρια ήταν πολύ περιορισμένα».

Ο ανταγωνισμός θα λειτουργήσει υπέρ της εφαρμογής του νόμου

Όπως μας εξήγησε ο κ. Αναστασιάδης, «ο ΣΕΣΜΕ σε όλη αυτή τη διαδικασία πρέπει κατ’ αρχήν να βοηθήσει τα μέλη του ώστε να γνωρίσουν καλύτερα το αντικείμενο και να προσαρμοστούν στις αλλαγές που θα επέλθουν, με τον πλέον συμφέροντα τρόπο γι’ αυτά. Μας ενδιαφέρει όχι μόνο να τηρήσουμε το γράμμα του νόμου, αλλά και να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης στους πελάτες-καταναλωτές. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουμε μπροστά μας πολλά ακόμη να κάνουμε. Πάρτε για παράδειγμα το θέμα της πλαστικής σακούλας. Αυτό δεν το έχουμε αγγίξει καν, ενώ στην Ευρώπη δεν υπάρχει πλέον πλαστική σακούλα στα σούπερ μάρκετ ή όπου υπάρχει, χρεώνεται. Δεν θα αργήσει η ώρα που κάτι ανάλογο θα γίνει και στη χώρα μας». Σε ό,τι αφορά το θέμα της πιστοποίησης των προϊόντων, τα σούπερ μάρκετ είναι υπεύθυνα μόνο για τα private labels και για τα απευθείας εισαγόμενα είδη. Επίσης έχουν την ευθύνη να μην διακινούν προϊόντα τρίτων που δεν είναι πιστοποιημένα. «Ο έλεγχος όλης αυτής της διαδικασίας θα γίνει με τη διασταύρωση στοιχείων. Το σύστημα», λέει ο κ. Αναστασιάδης, «θα σου ζητάει στοιχεία και αποδείξεις βάσει των Βιβλίων. Έτσι δημιουργείται ένα σύστημα ελέγχου όλων των προϊόντων που διακινούνται στην αγορά, οπότε ο ανταγωνισμός θα λειτουργήσει υπέρ της εφαρμογής του νόμου, επειδή η διαδικασία αυτή έχει ένα κόστος, που τελικά θα επιβαρύνει το εμπόρευμα».

Συλλογικό ή ατομικό σύστημα διαχείρισης;

Σύμφωνα με το νόμο 2939/01, βασική υποχρέωση των διακινητών, δηλαδή των επιχειρήσεων του λιανεμπορίου, είναι η συλλογή των αποβλήτων των συσκευασιών ή των χρησιμοποιημένων συσκευασιών και η απόδοσή τους στις εταιρείες εναλλακτικής ανακύκλωσης, οι οποίες θα αναλάβουν τη διαχείριση όλων αυτών των υλικών. Όπως υποστηρίζει ο κ. Νίκος Βερόπουλος, «στο θέμα αυτό πολλά θα εξαρτηθούν από τη συμφωνία που θα κάνει η κάθε επιχείρηση με τις εταιρείες ανακύκλωσης, οι οποίες, από όσο γνωρίζω, ακόμη δεν έχουν πάρει τη σχετική έγκριση από το αρμόδιο υπουργείο». Ο νόμος αναφέρει ότι μία επιχείρηση μπορεί είτε να δημιουργήσει το δικό της ατομικό σύστημα ανακύκλωσης είτε να επιλέξει ένα από τα συλλογικά συστήματα που έχουν προτείνει οι δύο εταιρείες, δηλαδή η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ και η εταιρεία του ΕΣΔΚΝΑ. Όπως υποστηρίζει ο κ. Παντελιάδης, «Το να οργανώσει κανείς δικό του ατομικό σύστημα είναι ακριβό, άρα ασύμφορο. Το πιθανότερο είναι ότι θα επιλέξουμε ένα συλλογικό σύστημα ανακύκλωσης. Και εδώ όμως τα πράγματα δεν είναι ακόμη ξεκαθαρισμένα, επειδή δεν έχουν διευκρινιστεί προς το παρόν οι όροι της συνδιαλλαγής και δεν γνωρίζουμε σε ποιο επίπεδο ετοιμότητας βρίσκονται αυτές οι εταιρείες..».

Εναλλακτική διαχείριση δεν γίνεται χωρίς τον καταναλωτή…

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών είναι άρτια, ότι έχουμε την κατάλληλη οργάνωση και υποδομή, ότι η συνεργασία μεταξύ σούπερ μάρκετ, προμηθευτών και εταιρειών ανακύκλωσης είναι υποδειγματική. Τι αποτέλεσμα θα έχει η τεράστια αυτή προσπάθεια χωρίς τη συμμετοχή, χωρίς την ανταπόκριση των καταναλωτών, οι οποίοι δεν είναι δα και…Ελβετοί; Εδώ όλοι συμφωνούν ότι εάν δεν συμμετάσχουν σε αυτή την υπόθεση οι καταναλωτές, αφού αυτοί είναι οι τελικοί χρήστες των προϊόντων, τότε η υπόθεση «εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών» θα έχει πενιχρά αποτελέσματα. Ο σκεπτικισμός ως προς αυτό το θέμα είναι διάχυτος και δικαιολογημένος. «Δυστυχώς στη χώρα μας», λέει ο κ. Βερόπουλος, «το καταναλωτικό κοινό δεν έχει την απαραίτητη ευαισθησία σε θέματα ανακύκλωσης ή, αν προτιμάτε, οικολογικής συνείδησης». Ταυτόσημη είναι η άποψη του κ. Αποστόλου, ο οποίος πιστεύει ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην ευαισθητοποίηση του καταναλωτή, «ώστε να διαμορφώσει αντίληψη για το τι σημαίνει διαχείριση των συσκευασιών που ο ίδιος ως πελάτης αγοράζει από τα καταστήματα και τις παίρνει στο σπίτι του». Τι θα συμβεί λοιπόν στην πράξη όταν το σύστημα της ανακύκλωσης τεθεί σε λειτουργία; Πώς θα αντιδράσει το καταναλωτικό κοινό; Πώς θα πεισθεί ο πελάτης να αλλάξει συνήθειες μιας ζωής και να μην πετάει τα υλικά συσκευασίας;

Τελικά μπορεί το σύστημα να λειτουργήσει και να αποδώσει εάν τα εκατομμύρια των καταναλωτών αδιαφορήσουν για όλη αυτή την προσπάθεια που τώρα ξεκινά; Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στη χώρα μας σήμερα ανακυκλώνεται μόνο το 25% των αλουμινένιων κουτιών, όταν στις ΗΠΑ το αντίστοιχο ποσοστό αγγίζει το 60%, στον Καναδά το 65% και στη Σουηδία το 90%! «Δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες. Ο καταναλωτής είναι αυτός που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό εάν αυτή η προσπάθεια θα πετύχει ή εάν θα έχουμε στήσει κάποια υποδομή έτσι απλά για να την έχουμε. Συνεπώς τι νόημα θα είχε ακόμη και η καλύτερη υποδομή του κόσμου εάν δεν τη χρησιμοποιήσει τελικά το ίδιο το κοινωνικό σύνολο;», διερωτάται ο κ. Παντελιάδης, καταλήγοντας: «Το πραγματικό στοίχημα είναι να πεισθεί ο καταναλωτής να ανακυκλώνει τις συσκευασίες των προϊόντων που αγοράζει…».