Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τις Ψηφιακές Αγορές: Εμπορική & τεχνολογική σύγκρουση ΕΕ – ΗΠΑ

Οι ψηφιακές υπηρεσίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα καθημερινών δραστηριοτήτων (15,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2019). Κανείς δεν μπορεί πλέον να αρνηθεί ότι έχουν αποφέρει σημαντικά οφέλη στους χρήστες τους και έχουν αναπτύξει την ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά, δημιουργώντας επιχειρηματικές ευκαιρίες και διευκολύνοντας το διασυνοριακό εμπόριο. Η διαπίστωση όμως αθέμιτων συμπεριφορών σε πολλαπλά πεδία οδήγησε την ΕΕ στην ανάληψη σχετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών.

Oι ψηφιακές αγορές, αυξάνουν τις επιλογές για τους καταναλωτές, βελτιώνουν την αποδοτικότητα και την ανταγωνιστικότητα του κλάδου και μπορούν να ενισχύσουν τη συμμετοχή των πολιτών στην κοινωνία. Ωστόσο, παρότι στην ψηφιακή οικονομία της Ευρώπης λειτουργούν περισσότερες από 10.000 επιγραμμικές πλατφόρμες, η πλειονότητα των οποίων είναι ΜΜΕ, το μεγαλύτερο μερίδιο της συνολικής αξίας που δημιουργείται κατέχει ένας μικρός αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων. Επωφελούμενες από τα ισχυρά δίκτυα, τα οποία είναι συχνά ενσωματωμένα στα δικά τους οικοσυστήματα, μετατρέπονται σε βασικά δομικά στοιχεία της ψηφιακής οικονομίας, ενεργώντας ως διαμεσολαβητές για την πλειονότητα των συναλλαγών μεταξύ τελικών και επιχειρηματικών χρηστών.

Οι Gatekeepers
Παραδείγματα του παρελθόντος, έχουν δείξει ότι η καινοτομία μπορεί να αναδιοργανώσει την ισχύ της αγοράς και να διευκολύνει την είσοδο δυνητικών ανταγωνιστών. Για παράδειγμα, το Facebook αντικατέστησε το MySpace, η Google ξεπέρασε την AltaVista και ο Messenger προσπεράστηκε ως ζη κύρια πλατφόρμα επικοινωνίας που χρησιμοποιείται στο διαδίκτυο. Ωστόσο, ενώ η δεσπόζουσα θέση του MySpace ή της AltaVista διήρκεσε μόνο λίγα χρόνια, φαίνεται ότι η Google ή το Facebook κατάφεραν να εδραιώσουν τη δεσπόζουσα θέση τους εγκαίρως. Στην ορολογία της ψηφιακής οικονομίας, οι εταιρείες αυτές ορίζονται ως πλατφόρμες ψηφιακής διαμεσολάβησης και βρίσκονται στον πυρήνα των επιγραμμικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Έτσι, οι πλατφόρμες συνδέουν και διευκολύνουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ομάδων οικονομικών παραγόντων από διαφορετικές πλευρές της αγοράς (συνήθως καταναλωτές ή τελικοί χρήστες με επιχειρηματικούς χρήστες).

Πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις, παρακολουθούν την ψηφιακή συμπεριφορά των χρηστών και καταρτίζουν προφίλ κατά τρόπο ολοκληρωμένο, ενεργώντας ολοένα και περισσότερο ως «πύλες» ή ρυθμιστές της πρόσβασης μεταξύ επιχειρηματικών χρηστών και τελικών χρηστών, γεγονός που ενισχύει τους υφιστάμενους φραγμούς εισόδου στην αγορά. Η ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση οδηγεί ενίοτε σε αθέμιτη συμπεριφορά που με τη σειρά της οδηγεί σε υψηλότερες τιμές, χαμηλότερη ποιότητα, καθώς και λιγότερες επιλογές και καινοτομία, κάτι που αποβαίνει εις βάρος των ευρωπαίων καταναλωτών. Καθώς τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτές τις επιπτώσεις, μοναδική λύση φαίνεται η δράση σε επίπεδο ΕΕ.

Η αντίδραση της ΕΕ
Το πρώτο από τα σημαντικότερα νομοθετήματα της ΕΕ για την ψηφιακή αγορά είναι αυτό για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ένα άλλο σχετικό επίτευγμα μπορεί να θεωρηθεί η εφαρμογή του GDPR το 2016, που καθορίζει το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη χρήση και την κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και έχει σημαντικό αντίκτυπο στους μεγάλους ψηφιακούς παίκτες. Επιπλέον, ο κανονισμός για τις εμπορικές πρακτικές πλατφόρμας προς επιχειρήσεις (P2B) θεσπίστηκε για τη δημιουργία ενός δίκαιου, διαφανούς και προβλέψιμου επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις μικρότερες επιχειρήσεις και τους εμπόρους σε επιγραμμικές πλατφόρμες (Ιούλιος 2020) και αποτρέπει τη στρέβλωση της αγοράς, ενθαρρύνει τον υγιή ανταγωνισμό και απαγορεύει τις αθέμιτες πρακτικές.

Το Δεκέμβριο του 2020, η ΕΕ αποφάσισε να αναβαθμίσει την από το 2000 ψηφιακή εργαλειοθήκη της, με ένα σαφές και προβλέψιμο πλαίσιο για την ενιαία αγορά, γρήγορες εξουσίες προληπτικής παρέμβασης και τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων. Εισήγαγε δύο νέα σχέδια κανονισμών με στόχο τη ρύθμιση του περιεχομένου και των υπηρεσιών στο διαδίκτυο, και, συγκεκριμένα, τον νόμο για τις ψηφιακές αγορές (DMA) και τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA). Σκοπός είναι ένας ασφαλέστερος ψηφιακός χώρος, όπου θα προστατεύονται τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των χρηστών ψηφιακών υπηρεσιών και οι ίσοι όροι ανταγωνισμού, που θα προωθήσουν την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, τόσο στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά όσο και παγκοσμίως.

Το σχέδιο του κανονισμού για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act, DMA), αποσκοπεί στο να διασφαλίσει υψηλότερο βαθμό ανταγωνισμού στις ευρωπαϊκές ψηφιακές αγορές, εμποδίζοντας τις μεγάλες εταιρείες να καταχρώνται την ισχύ τους στην αγορά και επιτρέποντας σε νέους «παίκτες» να εισέλθουν.

Ο κανονισμός αυτός στοχεύει στους Gatekeepers, βάσει κριτηρίων που σχετίζονται με τον αριθμό των χρηστών, τον κύκλο εργασιών ή την κεφαλαιοποίησή τους: χωρίς να κατονομάζονται ρητά, ο κατάλογος αυτών οπωσδήποτε θα περιλαμβάνει τους «GAFAM» (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft), αλλά όχι μόνο.

Παράλληλα, ο κανονισμός καταρτίζει κατάλογο υποχρεώσεων για τους παρόχους. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης σε αυτές τις υποχρεώσεις, θα επιβάλλονται κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένων προστίμων έως και 10% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών.

Το DMA καλύπτει οκτώ διαφορετικούς τομείς που είναι γνωστοί ως Βασικές Υπηρεσίες Πλατφορμών (CPS):
1. Μηχανές αναζήτησης (πχ Αναζήτηση Google)
2. Υπηρεσίες διαμεσολάβησης (πχ Google Play, App store)
3. Κοινωνικά δίκτυα (πχ Facebook)
4. Πλατφόρμες ανταλλαγής βίντεο (πχ YouTube)
5. Πλατφόρμες επικοινωνίας (πχ WhatsApp, Gmail)
6. Διαφημιστικές υπηρεσίες
7. Λειτουργικά συστήματα (πχ Google Android)
8. Υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους

Οι προτεινόμενες υποχρεώσεις αφορούν:
• Απαγορεύσεις συνδυασμού δεδομένων που συλλέγονται από δύο διαφορετικές υπηρεσίες οι οποίες ανήκουν στην ίδια εταιρεία (για παράδειγμα το Facebook και το WhatsApp)
• Διατάξεις για την προστασία των επιχειρηματικών χρηστών των πλατφορμών (συμπεριλαμβανομένων των διαφημιζόμενων και των εκδοτών)
• Νομικά μέσα κατά των μεθόδων που χρησιμοποιούνται από πλατφόρμες για την προώθηση των δικών τους προϊόντων (προνομιακά αποτελέσματα για τα προϊόντα της Google κατά τη χρήση της Αναζήτησης Google (προεγκατάσταση ορισμένων υπηρεσιών (GoogleAndroid)
• Κανονισμό σχετικά με τις πρακτικές ομαδοποίησης
• Διατάξεις για τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας, της φορητότητας και της πρόσβασης σε δεδομένα για τις επιχειρήσεις και τους τελικούς χρήστες πλατφορμών

Η πρόταση υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 15 Δεκεμβρίου 2020. Εγκρίνεται εντός του Δεκεμβρίου 2021 από το Ευρωπαϊκό Κοινοßούλιο, δεν αναμένεται όμως να εφαρμοστεί πριν από το 2023, καθώς πρέπει να εγκριθεί και από το Συμßούλιο.
Οι ευρωβουλευτές επέβαλλαν πρόσθετες απαιτήσεις σχετικά με τη χρήση δεδομένων για στοχευμένη ή μικρο-στοχευμένη διαφήμιση και τη διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών, πx υπηρεσίες διαπροσωπικών επικοινωνιών και υπηρεσίες κοινωνικών δικτύων ανεξάρτητων. Το κείμενο αναφέρει ότι ο Gatekeeper «για δικούς του εμπορικούς σκοπούς δεν θα τοποθετεί διαφημίσεις τρίτων στις δικές του υπηρεσίες, που συνδυάζουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα με σκοπό την παροχή στοχευμένης ή μικρο-στοχευμένης διαφήμισης», εκτός εάν υπάρχει «σαφής, ρητή, ανανεωμένη, ενημερωμένη συγκατάθεση», σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό προστασίας δεδομένων.

Ειδικότερα, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα ανηλίκων δεν υποβάλλονται σε επεξεργασία για εμπορικούς σκοπούς, όπως το άμεσο μάρκετινγκ, η κατάρτιση προφίλ και η στοχευμένη διαφήμιση. Το εγκεκριμένο κείμενο προβλέπει ιδίως τη δυνατότητα της Επιτροπής να περιορίζει τους Gatekeepers από το να πραγματοποιούν εξαγορές σε τομείς σχετικούς με την DMA, προκειμένου να αποκαταστήσουν ή να αποτρέψουν περαιτέρω ζημίες στην εσωτερική αγορά. Εάν ένας από αυτούς δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες, η Επιτροπή μπορεί να επιβάλει πρόστιμα τουλάχιστον 4%, που δεν θα υπερβαίνουν το 20%» του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών της κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος.

Οι απόψεις των επιχειρήσεων επιγραμμικών πλατφορμών επί του θέματος διίστανται, καθώς η πλειονότητα των μεγάλων εταιρειών και των αντίστοιχων ενώσεών τους αμφισβήτησε την ανάγκη θέσπισης νέας πράξης για τους ρυθμιστές της πρόσβασης. Από την άλλη πλευρά, πολλές μικρού και μεσαίου μεγέθους πλατφόρμες, ιδίως εκείνες που είναι επιχειρηματικοί χρήστες μεγάλων επιγραμμικών πλατφορμών, εξέφρασαν τη στήριξή τους για τη θέσπιση νέας πράξης για τους ρυθμιστές της πρόσβασης.

Πίνακας: Κυρίαρχες εταιρείες ψηφιακών υπηρεσιών και μερίδια στην ΕΕ

Το περιεχόμενο της στήλης επιμελείται η ΕΠΙ3 (Επιστημονική Επιτροπή Επιχειρηματικότητας) της Netrino.