Το επίπεδο διαβούλευσης, λοιπόν, όχι για την αποδοχή ή μη των προτεινόμενων πεδίων της έρευνας (τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται ούτως ή άλλως), αλλά για την προτεραιότητα της χρηματοδοτικής στήριξης κάποιων εξ αυτών, έχει μετατοπιστεί πλέον στους άμεσα ενδιαφερόμενους φορείς. Ποια ήταν η στοχοθεσία της Ελληνικής Τεχνολογικής Πλατφόρμας «Food For Life» μέχρι τη λήξη του 7ου ΠΠ και τι εμπειρίες απεκόμισε, ρωτήσαμε τον δρ. Δημήτρη Λαδικό.
Όπως μας είπε, «σε γενικές γραμμές η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ο επιστημονικός ιστός της χώρας συμφωνήσαμε και προτάξαμε ως εθνική προτεραιότητα της έρευνας για την ανάπτυξη του κλάδου στη χώρα την αξιοποίηση, μέσω ελαφράς μεταποίησης, των προϊόντων της ελληνικής φύσης, με έμφαση στα αρωματικά φυτά και τα αιγοπρόβια προϊόντα, και την προαγωγή των συστημάτων ασφαλείας, καθώς στη χώρα μας έχουμε σημαντική εξειδίκευση σχετικά, και των logistics. Τις σχετικές προτάσεις μας τις καταθέσαμε στη Γ. Γ. Έρευνας & Τεχνολογίας, στις αρμόδιες αρχές της Commission και στους φορείς του κλάδου μας. Η ΕΕ, ωστόσο, δεν επέλεξε να υποστηρίξει τη χρηματοδότηση ερευνών για τέτοιες δράσεις ει μη μόνον περιφερειακά των κεντρικών της επιλογών υπήρξαν κάποιες περιορισμένες και επιμέρους ευκαιρίες σύμπτωσης ελληνικών και ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων.
Κατανοήσαμε, λοιπόν, ότι απαιτείται έντονη ενεργοποίηση εκ μέρους μας σε όλη τη διάρκεια του ΠΠ, στην κατεύθυνση της συνεχούς και κατάλληλης εξειδίκευσης και προσαρμογής των προτάσεών μας, ώστε να τυγχάνουν έγκρισης χρηματοδοτήσεων τα προτεινόμενα ερευνητικά προγράμματα. Αυτό ακριβώς επιδιώκουμε στο πλαίσιο του 8ου ΠΠ, που μόλις ξεκίνησε, γνωρίζοντας πλέον ότι οι διαδικασίες για τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ έχουν επιταχυνθεί, άρα ότι αντίστοιχης αμεσότητας πρέπει να είναι και οι δικές μας αντιδράσεις».
Από τα «οριζόντια» στα εθνικά πλεονεκτήματα
σελφ σέρβις: Λογικά είναι μάλλον απίθανο να συμπέσουν ποτέ οι προτεραιότητες όλης της Ευρώπης, δηλαδή στη βάση κοινών για όλους πλεονεκτημάτων, με του κάθε χωριστού έθνους. Επομένως;
Δημήτρης Λαδικός: Έτσι είναι. Η Ευρωπαϊκή Τεχνολογική Πλατφόρμα του 8ου ΠΠ πρότεινε κι έγινε δεκτό, για παράδειγμα, αρκετούς πόρους για την έρευνα σε περιβαλλοντικά θέματα, που σχετίζονται μεν με τα τρόφιμα, αλλά εμμέσως. Η πρόταξη τέτοιων θεμάτων, αν και ωφέλιμων για όλο τον κλάδο στην Ευρώπη, δεν ευνοούν ασφαλώς τη δημιουργία προφανούς εθνικού πλεονεκτήματος –είναι οριζόντιας επίδρασης. Το ίδιο ίσχυσε και με τα θέματα για την ασφάλεια των τροφίμων στο προηγούμενο ΠΠ. Η υιοθέτηση δράσεων εθνικού ενδιαφέροντος προτεραιοτήτων είναι πολύ δύσκολη υπόθεση στην ΕΕ.
Έχοντας, όμως, συμφωνήσει το πρόγραμμα των εθνικών μας προτεραιοτήτων, είμαστε τώρα σε ετοιμότητα να προσαρμόζουμε θέματα της δικής μας ατζέντας προτάσεων, εξειδικεύοντάς τα, πχ, στις προτεινόμενες περιβαλλοντικές έρευνες που απασχολούν ως γενική προτεραιότητα την Ευρώπη. Έτσι θα παρεμβαίνουμε στον ευρωπαϊκό σχεδιασμό, στο πλαίσιο των προκηρύξεων υποβολής προτάσεων που γίνονται ανά διετία, προκειμένου να ικανοποιούνται κάποιες από τις προτεραιότητές μας. Αυτό κάνουν, άλλωστε, όλες οι εθνικές Πλατφόρμες.
Οι προτεραιότητες της Ελληνικής Τεχνολογικής Πλατφόρμας
σελφ σέρβις: Ποιες είναι οι προτεραιότητες της Ελληνικής Τεχνολογικής Πλατφόρμας για το τρέχον 8ο ΠΠ και πώς εννοείτε, παραδειγματικά, την προσαρμογή τους στο γενικό πλαίσιο των προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Πλατφόρμας;
Δημήτρης Λαδικός: Ο πυρήνας των ενδιαφερόντων μας για έρευνα κι ανάπτυξη, για την εν γένει απόκτηση εθνικού πλεονεκτήματος στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κλάδου των τροφίμων, αναφέρεται στη μοναδικότητα και την εκπληκτική ποικιλία των πρώτων υλών που παράγει η χώρα και που οφείλονται στις ειδικές εδαφοκλιματικές συνθήκες του τόπου μας. Ήδη διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες έχουν θεμελιώσει κατά τρόπο αδιαμφισβήτητο τη μοναδικότητα των ιδιοτήτων ελληνικών προϊόντων, όπως το μέλι, το ελαιόλαδο, κάποιες ποικιλίες σταφυλιών και πολλά άλλα. Ο γενικός προσανατολισμός μας είναι, αφενός, η αναζήτηση της καινοτομίας στην πρόταξη της ευεργετικής για τον ανθρώπινο οργανισμό κατανάλωσης τέτοιων προϊόντων και, αφετέρου, στην ανάδειξη του ελληνικού παραδοσιακού τρόπου διατροφής, που συνδέεται ακριβώς με τα προϊόντα αυτά και με τις αξίες της υγείας.
Τούτο ως γενικό concept είναι ικανό να στηρίξει μια πλειάδα προτάσεων- ερωτημάτων προς έρευνα, που μπορεί να γίνουν δεκτά στο πλαίσιο των γενικών προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής Πλατφόρμας, όπως για παράδειγμα: Να εμπλακούμε, μήπως, στην παραγωγή ειδικών μηχανημάτων (πχ συλλογής ή επεξεργασίας αρωματικών φυτών), με τι κόστος και τι όφελος; Ή ποιοι είναι οι αποδοτικότεροι τρόποι διαχείρισης των στέμφυλων, των τσαμπιών κι άλλων παραπροϊόντων της παραδοσιακής μας μεταποιητικής παραγωγής, τα οποία, ενώ σήμερα απορρίπτονται, μπορεί υπό προϋποθέσεις επεξεργασίας και εμπορικής αξιοποίησης να αποδώσουν στην οικονομία μας υψηλή προστιθέμενη αξία; Το πρώτο ερώτημα ως αντικείμενο έρευνας συνδέεται γενικά με τις τεχνολογίες για την παραγωγή των τροφίμων, που ενδιαφέρουν όλους, ενώ το δεύτερο συνδέεται με την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας, που επίσης απασχολούν όλους τους Ευρωπαίους.
Είναι πολλά τα ερευνητικά αντικείμενα, των οποίων τις απαντήσεις μπορούμε να διεκδικήσουμε χρηματοδοτικά, ώστε επενδύοντας στην καινοτομία, να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις μιας πραγματικής αναγέννησης της οικονομίας μας. Χωρίς, όμως, την αξιοποίηση κάθε δυνατής ιδέας και ευκαιρίας, οι αμιγώς εθνικές ερευνητικές και αναπτυξιακές προτεραιότητες δεν συγκινούν κανέναν πέραν εκείνου που τις κάνει. Φυσικά, χρειάζεται μονιμότητα και ένταση προσπαθειών, ενημέρωση, κινητοποίηση και δημιουργική δράση των επιχειρήσεων, ώστε να συστήνονται διαφορετικές υποομάδες κοινών ενδιαφερόντων μεταξύ επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων, με σκοπούς έρευνας, απόκτησης πατέντας, εκμάθησης συγκεκριμένων τεχνικών κοκ.
Υποδομές και προϋποθέσεις του R&D
σελφ σέρβις: Πόσο ανταποκρίνεται η ελληνική βιομηχανία τροφίμων από άποψη ενδιαφέροντος για τη συμμετοχή στις επιδοτούμενες έρευνες, με σκοπό την καινοτομία; Κυρίως, υπάρχει κοινή γλώσσα επικοινωνίας σε ό,τι αφορά την έρευνα, μεταξύ πανεπιστημιακής κοινότητας και βιομηχανίας;
Δημήτρης Λαδικός: Και τα πανεπιστήμιά μας και οι επιχειρήσεις μας ανταποκρίνονται με το παραπάνω. Ενώ σε άλλους τομείς της οικονομίας η απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών πόρων είναι χαμηλή, αντίθετα στην περίπτωσή μας είναι υψηλή. Αλλά το σημαντικό εδράζεται στην επενδυτική προώθηση των καινοτομιών που προκύπτουν από τα ερευνητικά προγράμματα. Αυτή είναι η αποστολή της Τεχνολογικής Πλατφόρμας «Food For Life» κι αυτή η λογική πρέπει να διέπει επιχειρηματίες, πανεπιστημιακούς ερευνητές και τους σχετικούς δημόσιους φορείς, όπως η Γ.Γ. Έρευνας & Ανάπτυξης. Για να επωφελείται κάποιος από την έρευνα, πρέπει να είναι ήδη κάτοχος και χρήστης υποδομών R&D. Πρόκειται για ικανό και αναγκαίο όρο για την καινοτόμο παραγωγή. Τα ερωτήματα προς απάντηση, που δίνουν το κίνητρο της συνεργασίας με τον ειδικό επιστήμονα ερευνητή, δεν μπορεί να τίθενται υποθετικά. Ταυτόχρονα, οι επιχειρηματικές υποδομές R&D πρέπει να δίνουν το έναυσμα για την επέκταση των επιδόσεων και των προσόντων των ίδιων των ερευνητών. Σε αυτό το παιχνίδι οι επιχειρήσεις μας πρέπει να είναι πρωτοπόρες.
Εν προκειμένω, παρά το μικρό μέγεθος της χώρας, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα πανεπιστήμιά μας είναι δακτυλοδεικτούμενα για την ποιότητά τους. Αν και οι απαιτήσεις εκπαίδευσης και των μεν και των δε είναι διαρκώς εξελισσόμενες, είναι πλεονέκτημα η διαθεσιμότητα υψηλής στάθμης επιστημονικού δυναμικού και υποδομών R&D σε πολλές επιχειρήσεις μας. Αλλά πρέπει να ανανεώνουμε διαρκώς την έμπνευση του επιστημονικού δυναμικού μας για την αλλαγή στάσης, δηλαδή για διαρκή ανησυχία σχετικά με την απόκτηση νέων ειδικεύσεων, την εκμάθηση νέων τεχνικών, την ενασχόληση με μοντέρνα αντικείμενα. Επιθυμούμε ο επιστήμονας ερευνητής ως παραλήπτης των προβληματισμών της βιομηχανίας να συνθέτει άμεσα, δημιουργικά και αντισυμβατικά αυτούς τους προβληματισμούς ως αντικείμενο έρευνας στη σκέψη του.
Το λιανεμπόριο πρέπει να επωφεληθεί
σελφ σέρβις: Πώς ή πού αφορά η δουλειά της Ελληνικής Τεχνολογικής Πλατφόρμας «Food For Life» το οργανωμένο λιανεμπόριο;
Δημήτρης Λαδικός: Αν και μπορεί και πρέπει να επωφεληθεί το λιανεμπόριο από τη δράση της Πλατφόρμας, δυστυχώς, δεν συμμετέχει. Ωστόσο, η προαγωγή της logistics διαχείρισης των τροφίμων, που είναι μέσα στις προτεραιότητές μας, αποτελεί πεδίο στο οποίο οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ θα έπρεπε να έχουν εμπλακεί ενεργά, καθώς ούτε οι υποδομές ούτε η τεχνογνωσία τους λείπει, ενώ το αντικείμενο είναι ανεξάντλητο. Μένει να ενδιαφερθούν για τις ωφέλειες που μπορεί να έχουν από τη συμμετοχή στο έργο της Πλατφόρμας, είτε αυτό αφορά πιθανά ερωτήματά τους προς έρευνα είτε άλλες έμμεσες ωφέλειες. Είναι στο χέρι τους να αναζητήσουν τις ευκαιρίες καινοτομίας, για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Γενικά η συμμετοχή στη συζήτηση για προσαρμογή και εξειδίκευση των ενδιαφερόντων καθενός στις γενικές ευρωπαϊκές προτεραιότητες –όχι μόνο της έρευνας, αλλά κάθε χρηματοδοτούμενου προγράμματος (πχ ΕΣΠΑ)– μόνο ευκαιρίες για την απόκτηση πλεονεκτημάτων αναδεικνύει. Είναι κρίμα να χάνονται μέσα από τα χέρια μας.