Στην κατηγορία των δαπανών που προορίζονται για την κάλυψη αναγκών αναψυχής, διασκέδασης, εκπαίδευσης και μόρφωσης οι κυριότερες δαπάνες είναι για εξοπλισμό, συμπληρώματα και υπηρεσίες αναψυχής και διασκέδασης, για βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά καθώς και για την εκπαίδευση (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια).

Στην κατηγορία των δαπανών που προορίζονται για την κάλυψη αναγκών αναψυχής, διασκέδασης, εκπαίδευσης και μόρφωσης οι κυριότερες δαπάνες είναι για εξοπλισμό, συμπληρώματα και υπηρεσίες αναψυχής και διασκέδασης, για βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά καθώς και για την εκπαίδευση (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια).

Όπως συμβαίνει με τις δαπάνες για την υγεία και τον ατομικό ευπρεπισμό, έτσι και στη συγκεκριμένη κατηγορία υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών που εξετάζονται, είτε αυτές έχουν παρόμοιο βιοτικό επίπεδο είτε όχι.

Από την παρατήρηση των δεδομένων προκύπτει ανοδική τάση της σχετικής συμμετοχής των δαπανών αυτών στη συνολική καταναλωτική δαπάνη για τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Κατά το 1997 το μερίδιό τους ανήλθε σε 11% και σε 12,6% αντιστοίχως. Αντίθετα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα στη Γερμανία, την Ιταλία και τις Σκανδιναβικές χώρες καταγράφεται σχετική μείωση του ποσοστού της συγκεκριμένης κατηγορίας, ενώ στη Μ. Βρετανία η τάση είναι ανοδική, με μέση αύξηση του ποσοστού κατά μία μονάδα. Στις χώρες με χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα παρατηρείται γενικευμένη αυξητική τάση. Η Ελλάδα και η Πορτογαλία έχουν το μικρότερο μερίδιο στη συγκεκριμένη κατηγορία, όπως αυτό αποτυπώνεται στα τελευταία στοιχεία.

Πίνακας 1. Πραγματική καταναλωτική δαπάνη Αναψυχής, Διασκέδασης, Εκπαίδευσης και Μόρφωσης (σε euro/ecu κατά κεφαλήν-σταθερές τιμές του 1995).

1970

1980

1990

1995

1997

1999

2000

Γερμανία

686

1.031

1.307

1.260

1.260

1.320

:

Ισπανία

373

484

670

730

770

850

:

Ελλάδα

180

270

360

430

440

470

520

Ιρλανδία

270

463

590

670

730

830

900

Σουηδία

:

836

1.084

1.050

1.150

1.340

:

ΗΠΑ

546

738

1.155

1.414

1.532

:

:


Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat.

Πίνακας 2. Ποσοστό κατά κεφαλήν δαπάνης Αναψυχής, Διασκέδασης, Εκπαίδευσης και Μόρφωσης στη συνολική δαπάνη.

1970-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000

Αυστρία

:

8,9

8,4

9,9

11,6

11,7

:

Βέλγιο

7,2

7,9

8,2

8,7

8,7

8,5

:

Γερμανία

11,2

11,0

10,1

10,1

10,4

10,1

:

Δανία

9,3

10,0

9,7

10,4

11,0

11,4

:

Ισπανία

7,7

8,5

8,0

9,4

9,9

10,2

:

Φινλανδία

:

10,2

10,6

11,3

11,3

11,7

:

Γαλλία

8,6

8,8

8,7

8,8

9,2

9,2

:

Ελλάδα

5,5

5,8

6,1

6,2

6,2

6,5

6,8

Ιρλανδία

7,6

8,8

9,1

8,9

9,1

8,3

7,3

Ιταλία

6,9

7,2

7,3

8,2

8,5

8,5

8,9

Ιαπωνία

9,3

8,8

9,2

10,0

10,4

10,7

:

Λουξεμβούργο

4,0

3,8

3,4

3,8

4,2

4,1

:

Ολλανδία

10,2

11,4

11,1

12,0

12,2

11,6

:

Πορτογαλία

:

4,3

4,9

5,1

6,5

7,5

:

Σουηδία

:

:

11,0

11,1

10,7

10,7

:

Μ. Βρετανία

10,3

10,4

10,6

10,9

11,5

12,4

13,4

ΗΠΑ

8,6

8,8

8,9

9,6

10,2

10,3

:


Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat.

Η συμμετοχή της συγκεκριμένης κατηγορία καταναλωτικής δαπάνης ακολουθεί ανοδική τάση, καθώς από 5,5% που ήταν την περίοδο 1970-1974 έφτασε σε 6,8% το 2000. Η άνοδος αυτή αποδίδεται στην αύξηση του ποσοστού των δαπανών τόσο για αναψυχή και διασκέδαση όσο και για εκπαίδευση και μόρφωση. Το μεγαλύτερο τμήμα της καταναλωτικής δαπάνης αυτής της κατηγορίας στην Ελλάδα το καταλαμβάνει η δαπάνη για αγαθά και υπηρεσίες αναψυχής και διασκέδασης, με ποσοστό συμμετοχής που ακολουθεί οριακή θετική τάση προσεγγίζοντας το 5,1% κατά το 2000. Ταυτόχρονα καταγράφεται άνοδος και στο ποσοστό των δαπανών για την εκπαίδευση και τη μόρφωση, το οποίο είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ αναλογικά με το εισόδημα (2% το 2000). Επίσης κατά το εξεταζόμενο διάστημα (1970-2000) παρατηρείται έντονη αυξητική τάση στην πραγματική κατά κεφαλήν καταναλωτική δαπάνη τόσο για τη βασική κατηγορία δαπανών όσο και για τις επιμέρους κατηγορίες που τη συνθέτουν. Συγκεκριμένα οι υψηλότεροι ρυθμοί ανόδου καταγράφονται τη δεκαετία του ’70. Χαμηλότεροι ρυθμοί εκτιμώνται για τη δεκαετία του ’80 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όμως και τότε παραμένουν ανοδικοί. Τέλος, κατά την τελευταία πενταετία ο ρυθμός αύξησης της πραγματικής κατά κεφαλήν καταναλωτικής δαπάνης παρουσιάζει επιτάχυνση με ρυθμό ανώτερο εκείνου της συνολικής τελικής κατά κεφαλήν καταναλωτικής δαπάνης, πράγμα που καταδεικνύει υψηλή ευαισθησία του μέσου καταναλωτή στις μεταβολές (αυξήσεις) του εισοδήματος.

Πίνακας 3. Ποσοστό κατά κεφαλήν δαπάνης Αναψυχής και Διασκέδασης στη συνολική δαπάνη.


















1970-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000

Αυστρία

:

8,5

8,0

9,4

11,0

11,1

:

Βέλγιο

:

:

:

:

:

8,1

:

Γερμανία

:

:

:

:

9,7

9,3

:

Δανία

8,9

9,5

9,1

9,7

10,2

10,7

:

Ισπανία

:

:

:

:

:

8,5

:

Φινλανδία

:

9,9

10,3

11,0

10,9

11,2

:

Γαλλία

8,0

8,4

8,2

8,2

8,6

8,5

:

Ελλάδα

4,5

4,6

4,8

4,8

4,4

4,6

5,1

Ιρλανδία

7,2

8,3

8,6

8,2

8,2

7,2

6,4

Ιταλία

6,3

6,8

6,7

7,2

7,5

7,5

7,9

Ολλανδία

10,0

11,1

10,8

11,4

11,5

11,0

:

Πορτογαλία

:

3,5

4,0

4,2

5,2

5,7

:

Σουηδία

:

:

10,9

11,0

10,6

10,5

:

Μ. Βρετανία

9,6

9,7

9,7

10,0

10,2

10,9

11,9

ΗΠΑ

6,6

6,8

6,8

7,4

7,7

:

:


Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat.

Πίνακας 4. Ποσοστό κατά κεφαλήν δαπάνης Εκπαίδευσης και Μόρφωσης στη συνολική δαπάνη.

1970-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000

Αυστρία

:

0,4

0,4

0,5

0,6

0,6

:

Βέλγιο

:

:

:

:

:

0,4

:

Γερμανία

:

:

:

:

0,7

0,7

:

Δανία

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,7

:

Ισπανία

:

:

:

:

:

1,8

:

Φινλανδία

:

0,2

0,2

0,3

0,4

0,5

:

Γαλλία

0,6

0,4

0,5

0,6

0,6

0,7

:

Ελλάδα

0,9

1,1

1,3

1,5

1,8

1,8

1,7

Ιρλανδία

0,4

0,4

0,5

0,7

0,9

1,0

0,9

Ιταλία

0,7

0,5

0,6

0,9

1,0

1,0

1,0

Ολλανδία

0,2

0,3

0,3

0,6

0,7

0,6

:

Πορτογαλία

:

0,8

0,9

0,9

1,3

1,8

:

Σουηδία

:

:

0,1

0,1

0,1

0,2

:

Μ. Βρετανία

0,6

0,6

0,8

0,8

1,2

1,5

1,5

ΗΠΑ

2,0

2,0

2,0

2,2

2,4

:

:


Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat.

Όπως λοιπόν αναφέρθηκε προηγουμένως, η δαπάνη για την κατηγορία αναψυχή, διασκέδαση, εκπαίδευση και μόρφωση βαίνει αυξητικά κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Οι υποκατηγορίες δαπανών και υπηρεσιών, που προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό αυτή την ανοδική πορεία, συνδέονται τόσο με τον κλάδο των εκδόσεων όσο και με την πορεία των δαπανών για την εκπαίδευση. Τα τελευταία χρόνια ο κλάδος των εκδόσεων, που περιλαμβάνει την παραγωγή και διακίνηση βιβλίων, περιοδικών και εφημερίδων, εμφανίζει έντονη κινητικότητα ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης για προϊόντα της συγκεκριμένης κατηγορίας. Η ζήτηση για βιβλία και περιοδικά εξαρτάται από ένα σχετικά πολύπλοκο πλέγμα προσδιοριστικών παραγόντων που συνδέονται με το μορφωτικό επίπεδο, την ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού και το βιοτικό του επίπεδο, καθώς και με άλλες ποιοτικές παραμέτρους (διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, κουλτούρα κλπ.).

Η ανοδική πορεία του κλάδου του βιβλίου κατά την τελευταία δεκαετία οφείλεται στην εντατικοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη ζήτηση σχολικού-εκπαιδευτικού βιβλίου. Από την άλλη μεριά, η διαφαινόμενη τάση μείωσης του σχολικού πληθυσμού, η οποία εντοπίζεται κυρίως στην περιφέρεια, είναι πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά τη ζήτηση βιβλίων στο μέλλον. Άλλος ένας σημαντικός λόγος που επιδρά με τη σειρά του στην εξέλιξη του μεριδίου των δαπανών για βιβλία και περιοδικά έχει να κάνει με το αυξανόμενο ποσοστό των νέων ηλικιών αναφορικά με την αναγνωσιμότητα βιβλίων και περιοδικών. Το ποσοστό αυτό στις ηλικίες κάτω των 30 ετών προσεγγίζει το 50% του συνόλου. Στους παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στη διαμόρφωση της ζήτησης βιβλίων αλλά και της δαπάνης για αγαθά και υπηρεσίες αναψυχής και διασκέδασης είναι η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, η οποία γίνεται ολοένα και πιο έντονη τα τελευταία χρόνια και συνδυάζεται με την άνοδο του κόστους ζωής.

Εκτός όμως από τις παραπάνω δαπάνες, στην αύξηση του μεριδίου της κατηγορίας συμβάλλουν και οι δαπάνες για την ιδιωτική εκπαίδευση, οι οποίες παρουσιάζουν κατά μέσο όρο ετήσια ποσοστιαία αύξηση της τάξεως του 2,2%. Η τεράστια σημασία των δαπανών αυτών έγκειται στο ότι καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στο σύνολο των δαπανών για την εκπαίδευση. Κατά τα έτη 1994 και 1995 το μερίδιό τους αντιστοιχούσε σε 38,8%. Οι κυριότεροι προσδιοριστικοί παράγοντες αυτής της αυξητικής πορείας σχετίζονται με την αυξανόμενη ανάγκη παρακολούθησης μαθημάτων σε φροντιστήρια, τα οποία απορροφούν πλέον ένα σημαντικό αριθμό μαθητών, καθώς και με τις εκπαιδευτικές αλλαγές που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια. Οι ανακατατάξεις στην οργάνωση της παιδείας, οι οποίες επηρέασαν αναλογικά περισσότερο την τριτοβάθμια εκπαίδευση (ΙΕΚ κλπ), είχαν ως αποτέλεσμα αρχικά την αύξηση των δαπανών για την εκπαίδευση και τελικά την άνοδο του συγκεκριμένου καταναλωτικού μεριδίου.