ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΣΥΜΠΛΗΓΑΔΕΣ ΚΙΝΕΙΤΑΙ Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ

Από τη μια οι υποτονικές πωλήσεις και από την άλλη η εκκωφαντική τοποθέτηση του γαλλικού ογκόλιθου στην αγορά, υποχρεώνουν τα ελληνικά σούπερ μάρκετ να κινούνται ολοένα και σε πιο στενά και επικίνδυνα περάσματα.

Ο κλάδος λαχανιάζει από το χαμηλό ρυθμό πωλήσεων, αναζητά κέρδη από μη παραδοσιακά προϊόντα, στριμώχνονται οι ελληνικές επιχειρήσεις με την είσοδο του γίγαντα Carrefour-Continent-Μαρινόπουλος και δέχονται χτυπήματα από τις διοξίνες και τους σεισμούς. Πολλοί αναφέρουν ότι ζούμε ένα νέο 1992 (έτος εισόδου της Continent στην ελληνική αγορά). Στην πραγματικότητα είναι κάτι διαφορετικό, γιατί:

• η παγκοσμιοποίηση προχωρεί και στο ευρωπαϊκό λιανεμπόριο και ως εκ τούτου και στο ελληνικό.
• αλλάζουν οι συνήθειες κατανάλωσης, ιδιαίτερα των τροφίμων, αλλά δεν είναι γνωστές οι λεπτομέρειες και η έκταση των αλλαγών
• οι ελληνικές επιχειρήσεις, σε σχέση με το 1992, κινούνται για τολμηρές λύσεις με αργό ρυθμό.
• η καθιέρωση του ευρώ βρίσκει ανέτοιμο τον μικρομεσαίο λιανέμπορο και θα επιτείνει ακόμη περισσότερο την οργανωτική του αδυναμία

1. Μειωμένα κέρδη, αυξημένες πωλήσεις

Οι πωλήσεις του 1999 των 36 μεγάλων αλυσίδων αυξήθηκαν κατά 9,78% από 1518 του 1998 στα 1.666 δισ. δρχ. που είναι λίγο πιο πάνω από τις πωλήσεις της προηγούμενης περιόδου (1998 προς 1997). Τα καθαρά κέρδη, (σε ποσοστό επί των πωλήσεων) σε μέσο όρο μειώθηκαν και από 1,37% του 1998 έφτασαν στο 1,11% το 1999. Αντίστοιχα οι πωλήσεις των μεσαίων αλυσίδων για το 1999 ήταν 115,2 δηλαδή παρουσίασαν αύξηση 11,2%, έναντι 103,6% δισ.δρχ.του 1998.

Η αύξηση των πωλήσεων προέρχεται κυρίως από τα νέα σούπερ μάρκετ, που έφθασαν τα 120 μέσα στο 1999.

Σημαντική αύξηση παρουσίασε ο συνολικός αριθμός των σούπερ μάρκετ, όπως δείχνουν τα στοιχεία της απογραφής που πραγματοποίησε η Data Bank του “σελφ σέρβις”. Ένα μεγάλο τμήμα του προέρχεται από την καταγραφή πολλών μεμονωμένων (279 καταστήματα) που δεν παρουσιάζονταν στα προηγούμενα χρόνια. Μέσα σ’ αυτά υπάρχουν και αρκετά θερινά και τουριστικά καταστήματα.

Στις αλυσίδες, η αύξηση του αριθμού των καταστημάτων οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συνεχιζόμενη επέκταση της DIA, που έχει 152 καταστήματα (εκ των οποίων τα 50 άνοιξαν το 1999) και την έναρξη λειτουργίας της LIDL με 27 μονάδες κατά τη διάρκεια του 1999. Δηλαδή σχεδόν τα μισά νέα καταστήματα είναι τύπου discount.

Τον Απρίλιο του 2000 ανακοινώθηκε επίσημα ο… γάμος, αλλά όπως φαίνεται τα προξενιά είχαν γίνει πριν μερικούς μήνες. Η ίδρυση της Carrefour – Μαρινόπουλος ΑΕ ανατρέπει τις υπάρχουσες ισορροπίες και δημιουργεί νέα κατάσταση στο ελληνικό λιανεμπόριο.

Η στρατηγική συμμαχία του Μαρινόπουλου με την Carrefour δημιουργεί στην Ελλάδα τη μεγαλύτερη εταιρία σούπερ μάρκετ, με 125 σούπερ μάρκετ Μαρινόπουλος, 8 υπέρ μάρκετ Continent, 4 υπέρ μάρκετ Carrefour 9.000 εργαζόμενους και με πωλήσεις που, όπως εκτιμάται επίσημα από την εταιρία, και ήδη έχει γράψει το “σελφ σέρβις”, το 2000 θα ανέλθουν σε 370 δισ. δρχ. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες του περιοδικού, ο συνολικός τζίρος της Carrefour – Μαρινόπουλος υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τα 550 δισ. δραχμές μέσα στην επόμενη τριετία.

Η σχετική συμφωνία προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη σταδιακή μετονομασία των 8 Continent σε Carrefour και τη μετονομασία των 125 Μαρινόπουλος σε Μαρινόπουλος – Champion και αργότερα σε Champion, ενώ τα Υπέρ Μαρινόπουλος θα παραμείνουν ως έχουν. Επίσης, στα δύο επόμενα χρόνια θα ανοίξουν 4 υπέρ μάρκετ Carrefour.

Στο πλαίσιο των όσων σχεδιάζει η διοίκηση της νέας εταιρίας, εκτός των πλάνων επέκτασής της στην ελληνική αγορά μελετάται και η ανάπτυξη του δικτύου πωλήσεων τόσο στα Βαλκάνια και ειδικότερα στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και την Αλβανία, όσο και στην Κύπρο, με στόχο πάντα την αύξηση του κύκλου εργασιών και της κερδοφορίας, αλλά πολύ περισσότερο την εδραίωση της Carrefour – Μαρινόπουλος ως την ισχυρότερη λιανεμπορική αλυσίδα σούπερ μάρκετ στη βαλκανική χερσόνησο.

Οι αντιδράσεις των ελληνικών αλυσίδων από τότε που αναγγέλθηκε η είσοδος της Carrefour στην Ελλάδα (αλλά χωρίς να έχει γίνει γνωστή η εξαγορά της Continent και του συνεταιρισμού της με 50% με την Μαρινόπουλος), καθορίστηκαν από δύο βασικές κινήσεις που η πρώτη ξεκίνησε από την επαρχία.

• Πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εξαγορές και συμμαχίες πάσης φύσεως όπως η επέκταση του “Μασούτη” με τη συγχώνευση του “Μπίσκα” (που είχε εξαγοράσει πριν ένα χρόνο την αλυσίδα “Δύο Άλφα”). Με αυτό τον τρόπο η αλυσίδα “Μασούτη”, κυρίαρχος της αγοράς στη βόρεια Ελλάδα, θα διαθέτει 110 καταστήματα, με συνολικό τζίρο περίπου 93 δισ. δρχ.

• Στη Μακεδονία επίσης έγινε και η άλλη συγχώνευση, που οδήγησε στη δημιουργία ενός άλλου σημαντικού ομίλου. Μέσα σε δύο χρόνια με εξαγορές η αλυσίδα ΑΡΒΑΝΙΤΙΔΗΣ σχεδόν τριπλασίασε τον αριθμό των καταστημάτων της και απλώνεται σε όλη τη Μακεδονία. Με 87 σούπερ μάρκετ έγινε η δεύτερη σε αριθμό καταστημάτων αλυσίδα της βόρειας Ελλάδας και ο τζίρος της από 22 δισ. το 1999 θα φθάσει τα 50 δισ. δρχ. το 2000.

• Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και η συνεργασία των εταιριών “Γαληνός Λαουτάρης” και “Μπαλής” και η δημιουργία μιας ενιαίας αλυσίδας με το όνομα ΠΑΛΜΟΣ, αλλά και η συγχώνευση στον “Εμπορικό Δεσμό” του “Αστέρα” (κυρίως μικρομεσαίων μονάδων) ως και της “Κρόνος”, της ισχυρής αλυσίδας σούπερ μάρκετ της Πάτρας. Παράλληλα, έγιναν και γίνονται σημαντικές κινήσεις στο χώρο των καταστημάτων των αγροτικών και καταναλωτικών συνεταιρισμών, ως και των προμηθευτικών συνεταιρισμών παντοπωλείων, με τη δημιουργία της Α.Ε. “Ελληνική Διατροφή COOP”. Σ’ αυτή τη νέα εταιρία ανήκουν σχεδόν 1.200 καταστήματα με τζίρο που ξεπερνά τα 150 δισ. δρχ.

Βέβαια υπάρχουν και οι κινήσεις των προμηθευτικών συνεταιρισμών ή άλλων μορφών συνεταιρισμών, που συγκεντρώνουν εκατοντάδες μικρομεσαία καταστήματα, όπως ο ΕΛΟΜΑΣ, ΕΛΕΤΑ, ΑΣΠΙΔΑ, ΑΡΙΣΤΑ, ΙΝΚΑ Χανίων κ.ά.

Η δεύτερη κίνηση έγινε και γίνεται (το κείμενο αυτό γράφεται τον Ιούνιο 2000) με βραδύ ρυθμό και αναβολές και αφορά τις προσπάθειες που γίνονται από μεγάλες ελληνικές αλυσίδες για συνεργασία σε διάφορα επίπεδα, από χαλαρή ένωση επιχειρηματικών κινήσεων μέχρι συγχωνεύσεις και συνεταιρισμούς στον τομέα προμηθειών και αγορών. Δεν είναι γνωστό πώς θα προχωρήσουν αυτές οι συζητήσεις και πότε θα υπάρχει κάποιο αποτέλεσμα. (βλέπε δηλώσεις του κ. Παντελή Παντελιάδη)

• Ναι στο έτοιμο φαγητό

Έχει αναφερθεί επανειλημμένα στο “σελφ σέρβις” η συνεχιζόμενη αύξηση της αγοράς ετοίμων φαγητών από τα διάφορα καταστήματα fast food και η αντίστοιχη επίδραση – και μείωση – στις αγορές τροφίμων από τα σούπερ μάρκετ. Η έρευνα της CENTRUM του 1998 είναι αρκετά αποκαλυπτική και φαίνεται ότι υπάρχει περαιτέρω, κατά το 1999, αύξηση του αριθμού των ατόμων που τρώνε εκτός σπιτιού ή κάνουν τηλεφωνική παραγγελία φαγητού για το σπίτι (πίνακες 1-2). Είναι χαρακτηριστική η απάντηση 17% των ερωτηθέντων, στις αστικές περιοχές, που δηλώνουν ότι δεν μαγειρεύουν ποτέ ή σχεδόν ποτέ φαγητό στο σπίτι. (Αναλυτικά στοιχεία στην έκδοση “Λιανεμπόριο / Χονδρεμπόριο” Άνοιξη 1999).

Το Χρηματιστήριο αποσπά χρήματα από το νοικοκυριό

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος και του Χρηματιστηρίου Αθηνών 5 τρισ. δραχμές, ποσό που αντιστοιχεί στο μισό πακέτο Σαντέρ, απορρόφησαν από την αγορά οι αλλεπάλληλες αυξήσεις κεφαλαίου αλλά και οι νέες εισαγωγές στο χρονικό διάστημα Ιανουάριος '99 – Μάρτιος 2000.

1995-1999 (Σε δισ. δρχ. και τρέχουσες τιμές)

Οπως επισημαίνεται στη σχετική ανάλυση, οι εισροές στα αμοιβαία κεφάλαια κατά τη διάρκεια του 1999 δεν ξεπέρασαν τα 5 τρισ. δραχμές, αλλά ήταν αρκετά για να “γεννήσουν” πολλαπλάσιες υπεραξίες, καθώς αύξησαν τον ημερήσιο όγκο συναλλαγών στο ΧΑΑ και τη ζήτηση για μετοχές.

Οι μεγαλύτερες αυξήσεις κεφαλαίου πραγματοποιήθηκαν μετά τον Οκτώβριο, ενώ το ίδιο διάστημα άνοιξαν και οι πύλες του ΧΑΑ για την εισαγωγή νέων εταιριών. Μέσα στους τελευταίους 14 μήνες, 184 επιχειρήσεις προχώρησαν σε αυξήσεις κεφαλαίου, αντλώντας από το επενδυτικό κοινό 4,219 τρισ. δρχ. Περίπου 752 δισ. δραχμές επιπλέον απέσπασαν και οι 52 εταιρίες που πέρασαν την πύλη της Σοφοκλέους από τον Ιανουάριο του '99 μέχρι και την 17η Μαρτίου 2000.

Αλλά και η κινητή τηλεφωνία δεν πάει πίσω

Θα ξεπερνούν τα 5 εκατομμύρια οι συνδρομητές της κινητής τηλεφωνίας κατά τα τέλη του έτους 2000, δηλαδή σχεδόν 1,5 κινητό τηλέφωνο κατά νοικοκυριό. Οι εταιρίες κινητής τηλεφωνίας είχαν έσοδα πάνω από 700 δισ. δρχ., και αν υπολογίσουμε και τις πωλήσεις των εταιριών εμπορίας αυτών των ειδών ο συνολικός κύκλος εργασιών πλησιάζει το 1 τρισ. δρχ.! Δηλαδή, μέσα σε χρονικό διάστημα 15 μηνών, πάνω από 6 τρισ. δρχ. δαπάνησαν τα ελληνικά νοικοκυριά για μετοχές και κινητή τηλεφωνία, ένα τεράστιο ποσό που το ύψος του πλησιάζει τις δαπάνες των ελληνικών νοικοκυριών για είδη διατροφής! Το ερώτημα που τίθεται είναι από πού προήλθαν αυτά τα κεφάλαια…Ένα μεγάλο τμήμα ασφαλώς προέρχεται από τη μεγάλη δεξαμενή της παραοικονομίας. Αλλά είναι επίσης βέβαιο ότι προέρχεται και από τις οικονομίες που κάνει ιδιαίτερα το μικρομεσαίο νοικοκυριό. Οικονομίες που γίνονται στις καθημερινές και στις εποχικές αγορές. Και ένα τμήμα, αρκετά μεγάλο, προέρχεται από τις αγορές που δεν έκανε η νοικοκυρά από το σούπερ μάρκετ.

Δεν πρέπει να παραβλέπεται και η σημαντική αύξηση των επιβατικών αυτοκινήτων τα τελευταία χρόνια. Οι αγορές των νέων αυτοκινήτων ξεπέρασαν το 1999 τις 250.000, που η συνολική αξία τους πλησιάζει το 1 τρισ. δρχ.

• Ενδιαφέροντα ήταν τα αποτελέσματα της ετήσιας έκθεσης της ICAP για το 1999 για την οικονομική κατάσταση των ελληνικών νοικοκυριών.

Σύμφωνα πάντως με τα συμπεράσματα της έρευνας, τα νοικοκυριά που αναμένουν βελτίωση της οικονομικής τους θέσης, ή τουλάχιστον στασιμότητα, είναι για πρώτη φορά περισσότερα από τα νοικοκυριά που προβλέπουν χειροτέρευση. Πιο συγκεκριμένα, στασιμότητα της οικονομικής κατάστασής του προβλέπει το 47,6% των νοικοκυριών, βελτίωση το 21,4% και επιδείνωση το 31,0%. Όπως είναι προφανές, αθροιστικά, το 69% του πληθυσμού εκτιμά ότι η οικονομική του κατάσταση είτε δεν θα αλλάξει καθόλου είτε θα βελτιωθεί. Αντίστοιχα, το ποσοστό που προβλέπει επιδείνωση περιορίζεται στο 31%. Είναι εξίσου ενδιαφέρον να καταγράψουμε και τις πηγές από τις οποίες αναμένουν τα νοικοκυριά βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης. Έτσι, να ξεκινήσουμε από τη μεγαλύτερη κατηγορία, δηλαδή εκείνους που περιμένουν βελτίωση του εισοδήματός τους, που θα προέλθει από την εργασία τους και που αποτελούν το 55,6% των ερωτηθέντων της έρευνας. Είναι όμως εκπληκτικό να αναφέρουμε ότι το δεύτερο μεγαλύτερο γκρουπ όσων περιμένουν βελτίωση του εισοδήματός τους είναι εκείνοι που έχουν κέρδη από το Χρηματιστήριο και που αποτελούν το 12,10% του δείγματος. Όσοι περιμένουν βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης από την υποχώρηση των πληθωριστικών πιέσεων είναι η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα των νοικοκυριών που προσδοκούν καλύτερες ημέρες και η ομάδα αυτή αποτελεί το 8,4% του συνόλου. Από κει και πέρα, επιπρόσθετοι λόγοι που δημιουργούν στα νοικοκυριά την προσδοκία για καλύτερες ημέρες αποτελούν οι μειώσεις της φορολογίας με 4,2% και η μείωση των αναγκών με 7,0%.

Τα σούπερ μάρκετ αναζητούν διαφόρους τρόπους για να αντιμετωπίσουν τη μείωση των αγορών. Οι κυριότεροι από αυτούς για το 1999 και στις αρχές του 2000 ήταν οι ακόλουθοι:

• Διανομή “κατ’ οίκον”. Η παλαιότερη των μεθόδων πώλησης του παντοπωλείου επανέρχεται αρκετά δυναμικά -και μάλιστα όχι μόνον με τηλεφωνική παραγγελία αλλά και μέσω του INTERNET. Ιδιαίτερα οι αλυσίδες που έχουν κάρτες “πιστότητας” των πελατών τους χρησιμοποιούν τη μέθοδο της διανομής για να διατηρήσουν την πελατεία τους.

• Ίδρυση Cash & Carries. Περισσότερα από τα μισά καταστήματα “C & C”, που άνοιξαν τα τελευταία δύο χρόνια, ανήκαν σε αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Ιδιαίτερα στην επαρχία δημιουργήθηκαν σαν ένα είδος “παραρτήματος” της κεντρικής αποθήκης της αλυσίδας.

• Πώληση “νέων” προϊόντων στο χώρο των σούπερ μάρκετ

Στα μεγάλα καταστήματα των αλυσίδων δημιουργήθηκαν ιδιαίτερα τμήματα ή φιλοξενήθηκαν, με το σύστημα shop in shop, υποκαταστήματα εταιριών κινητής τηλεφωνίας και ηλεκτρονικών προϊόντων. Ανάπτυξη τμημάτων “έτοιμου φαγητού”

Τα αδύνατα, μέχρι τώρα, τμήματα έτοιμου φαγητού στα σούπερ μάρκετ ανακαινίσθηκαν και επεκτάθηκαν σε πολλές αλυσίδες και προσφέρουν πολλά καλομαγειρεμένα φαγητά. Δύο αλυσίδες δέχονται και τηλεφωνικές παραγγελίες.

Η ίδρυση των καταστημάτων catering και fast food, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές, αλλά και στις τουριστικές, έχει δημιουργήσει μια σημαντική στροφή. Η αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, όπως αναφέραμε, μετατοπίζει συνεχώς τα μεγέθη της αγοράς τροφίμων προς τα fast food και σε βάρος των σούπερ μάρκετ. Είναι γνωστό ότι η διαφοροποίηση στις διατροφικές συνήθειες οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση του αριθμού των εργαζόμενων γυναικών, στο συνεχές ωράριο εργασίας, αλλά και στις χαμηλές τιμές των έτοιμων φαγητών.

Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία, οι επιχειρήσεις έτοιμου φαγητού με τη μορφή franchising είχαν ξεπεράσει τις 5.000 σε όλη την Ελλάδα.

Η δημιουργία του “ογκόλιθου” Carrefour – Continent – Μαρινόπουλος, εκτός από τις συνθήκες ακόμη πιο έντονου ανταγωνισμού, έφερε και μια γενικότερη αναστάτωση στη διαδικασία των συμφωνιών μεταξύ προμηθευτών και σούπερ μάρκετ. Προτού ακόμη γίνει γνωστή η συμφωνία Carrefour – Mαρινόπουλος υπήρχε μια μεγαλύτερη δυστοκία στις συμφωνίες μεταξύ των δύο μερών. Οι περισσότερες αλυσίδες περίμεναν να δουν τις τιμές των προϊόντων στα ράφια των καταστημάτων της Carrefour για να θέσουν τους όρους τους και τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (Ιούνιος 2000) είναι βέβαιο ότι μικρός αριθμός επιχειρήσεων (και από τις δύο πλευρές) έχει προχωρήσει σε συμφωνίες. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι με τα εγκαίνια των δύο Carrefour σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, και την εμφάνιση γνωστών προϊόντων σε πολύ χαμηλή τιμή, κάτω του τιμολογιακού κόστους, παρατηρείται αναβρασμός και προς την πλευρά των προμηθευτών.

Έντονα απασχολεί την αγορά η προοπτική δημιουργίας ενός υπερ-ομίλου αγορών με τη συμμετοχή σημαντικών ελληνικών αλυσίδων. Η άποψη του κ. Παντελή Παντελιάδη, διευθύνοντος συμβούλου της METRO και προέδρου του ΣΕΣΜΕ για το θέμα αυτό και για τις προϋποθέσεις που θα έθετε η δική του επιχείρηση για τη συμμετοχή σ’ ένα τέτοιο σχήμα ήταν η ακόλουθη: “Η είσοδος και νέων ανταγωνιστών στην αγορά μπορεί να δημιουργήσει νέες σοβαρές συσπειρώσεις μεγάλων αλυσίδων. Προσωπικά δεν πιστεύω σε μια άτυπη ή χαλαρή συνεργασία με σκοπό την εξάσκηση πιέσεων στους προμηθευτές για βελτίωση μόνο των παροχών.

Μια ουσιαστική συνεργασία θα μπορούσε ίσως να ξεκινήσει σε μια πρώτη φάση με τη δημιουργία μιας νέας εταιρίας, με σοβαρή όμως μετοχική βάση και με αρχικό σκοπό τη λειτουργία της σαν Όμιλος Αγορών, με την προοπτική, σε εύλογο χρονικό διάστημα, να μετατραπεί σε εταιρία logistics. Μια εταιρία που θα αξιοποιούσε ορθολογικότερα τις αποθήκες των μελών της και θα προσέφερε οικονομίες κλίμακος στα ίδια τα μέλη αλλά και στους προμηθευτές τους.

Μια τέτοια εξέλιξη θα μείωνε τα λειτουργικά μας κόστη και βεβαίως θα μας έδινε τη δυνατότητα να ενισχύσουμε τη διαπραγματευτική μας ικανότητα και να λειτουργήσουμε στο πλαίσιο των αρχών και των προγραμμάτων του ECR”.