ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ : ΠΡΟΟΔΟΣ ΜΕΝ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ

Η ανταπόκριση της βιομηχανίας και του λιανεμπορίου στην ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας έχει ξεπεράσει τις προσδοκίες. Ωστόσο απέχουμε πολύ από τον στόχο για αξιοποίηση του 50% των αποβλήτων συσκευασίας ως τα τέλη του 2005. Μεταξύ των κυριότερων εμποδίων στη διεύρυνση του ποσοστού ανακύκλωσης στη χώρα μας είναι η δομή της δημόσιας διοίκησης και οι γραφειοκρατικού τύπου αγκυλώσεις των ΟΤΑ, που δυσκολεύουν τη συνεργασία με ιδιώτες, η έλλειψη κοινωνικής ευαισθησίας για την προστασία του περιβάλλοντος, οι καθυστερήσεις στην έγκριση α-δειών των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, καθώς και ο μικρός αριθμός πιστοποιημένων ανακυκλωτών και ο μικρός αριθμός ανακυκλού-μενων προϊόντων

Τυπικά, η εναλλακτική διαχείριση συσκευασίας αποτελεί πραγματικότητα στη χώρα μας από το 2001 (με την ψήφιση του νόμου 2939), απέκτησε όμως σάρκα και οστά τον Φεβρουάριο του 2003, με την έγκριση από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ των τριών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών (δύο συλλογικά και ένα ατομικό), στα οποία υποχρεούνται να ενταχθούν όσοι ασχολούνται με τη διακίνηση προϊόντων (παραγωγοί, εισαγωγείς, λιανέμποροι κά). Πρόκειται για το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών -συστάθηκε με τη συνεργασία της Ελληνικής Εταιρείας Ανάκτησης και Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) και της ΚΕΔΚΕ, σε ποσοστά συμμετοχής 65% και 35% αντίστοιχα-, το Ατομικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών Ιδιωτικής Ετικέτας και Εισαγωγής Προϊόντων Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος και το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών Ορυκτελαίων ΚΕΠΕΔ.

Η ανταπόκριση της βιομηχανίας και του λιανεμπορίου στην ανακύκλωση υλικών συσκευασίας ξεπέρασε τις προσδοκίες, επιβεβαιώνουν αρμόδιες πηγές του ΥΠΕΧΩΔΕ, υπογραμμίζοντας ότι το 40% του κλάδου έχει πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα στον τομέα αυτό. Ωστόσο επισημαίνουν ότι υπάρχουν ακόμα αρκετές επιχειρήσεις που έχουν μεταθέσει τους σχετικούς σχεδιασμούς τους για αργότερα (πχ από τους κλάδους της οινοποιίας και της χαρτοποιίας), παρά το γεγονός ότι, όπως τονίζεται, ο νόμος αποτελεί μονόδρομο και όλοι θα πρέπει το ταχύτερο είτε να αναπτύξουν οι ίδιοι είτε να ενταχθούν σε κάποιο συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασίας.

Ο όμιλος Unilever, αντιμετωπίζοντας με ευαισθησία το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος, προωθεί συστηματικά στις συσκευασίες των προϊόντων τoυ τη χρήση υλικών συσκευασίας που είναι ανακυκλώσιμα. Η Ελαΐς υιοθετεί οικολογικά συστήματα συσκευασίας από το 1989, οπότε αντικατέστησε τα μπουκάλια από πλαστικό PVC με το φιλικό προς το περιβάλλον Pet, μας ανέφερε σχετικά ο κ. Γρ. Αντωνιάδης, υπεύθυνος εξωτερικών σχέσεων και ΜΜΕ του ομίλου Unilever στην Ελλάδα. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει στην κατεύθυνση αυτή από τις μεγάλες βιομηχανίες, αρκετές είναι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που καθυστερούν στην αξιοποίηση των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών.

Ο εν λόγω όμιλος, από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕΑΑ, υπολογίζεται ότι δαπανά περί το 1 εκατ. ευρώ ετησίως για την ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας του μέσω της ΕΕΑΑ. Το ποσό αυτό μπορεί να φαίνεται μικρό, το ερώτημα όμως που εύλογα απασχολεί την αγορά και τους καταναλωτές είναι κατά πόσο το κόστος συμμετοχής της βιομηχανίας και του εμπορίου στα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης επιβαρύνει την τελική τιμή των προϊόντων. Αν και η βιομηχανία αποφεύγει προς το παρόν να τοποθετηθεί ευθέως στο θέμα, ο κ. Αντωνιάδης παραδέχθηκε ότι το κόστος της ανακύκλωσης ήδη συνυπολογίζεται στο συνολικό κόστος παραγωγής των προϊόντων. Η συνεισφορά του όμως στη διαμόρφωση της τιμής, όπως εξήγησε, είναι πολύ μικρή.

Η ΔΕΛΤΑ Βιομηχανία Γάλακτος προτάσσει τις εξής τέσσερις βασικές αρχές, ώστε να μην υπάρχει μετακύλιση του κόστους της εναλλακτικής διαχείρισης στις τιμές των προϊόντων:

• Ανοικτή συμμετοχή στα προγράμματα ανακύκλωσης όλων των υπόχρεων με ίσους όρους (παραγωγών, τοπικής αυτοδιοίκησης, λιανεμπορίου, καταναλωτών).
• Βέλτιστη αξιοποίηση των διατιθέμενων πόρων.
• Ισότιμη αντιμετώπιση όλων των υλικών συσκευασίας.
• Στενή συνεργασία με τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Από τον όμιλο ΔΕΛΤΑ υποστηρίζεται ότι τα εμπόδια που υπάρχουν στο θέμα της ανακύκλωσης συνδέονται με τον βαθμό ανταπόκρισης στην υπόθεση της εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών και με τη δυσκολία στην επίτευξη του εθνικού στόχου (για την ανακύκλωση) εκ μέρους των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Επομένως, σύμφωνα με στελέχη του ομίλου, εκείνο που χρειάζεται είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών εκ μέρους της Πολιτείας για την ενημέρωση και ενεργοποίηση τόσο των καταναλωτών όσο και των Δήμων σχετικά με τα κοινωνικά οφέλη από την επιτυχία του μοντέλου εναλλακτικής διαχείρισης.

Σημειώνεται ότι ο όμιλος ΔΕΛΤΑ συμμετέχει ενεργά από το 1992 στις προσπάθειες για την ανακύκλωση και την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών (δηλαδή προ της ψήφισης του νόμου 2939/2001). Μάλιστα ως ιδρυτικό μέλος της ΕΕΑΑ εφάρμοσε πιλοτικά προγράμματα εναλλακτικής διαχείρισης κυρίως στην περιοχή του Αμαρουσίου.

Τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων στον τομέα της ανακύκλωσης των συσκευασιών επισήμανε ο κ. Μ. Μαυρικάκης, διευθυντής marketing της Αθηναϊκής Ζυθοποιίας -μίας ακόμα βιομηχανίας που βρίσκεται αρκετά μπροστά στο θέμα της ανακύκλωσης. «Οι ειδικές συσκευασίες που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν εύκολα πρέπει να επιστρέφονται στον προμηθευτή για επανάχρηση, πράγμα που ως πρακτική το εφαρμόζουμε στην εταιρεία μας», μας είπε χαρακτηριστικά. Η πρόταση αυτή αφορά είτε κάποιες συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων που οι εταιρείες οι οποίες τα παράγουν δεν έχουν λάβει μέχρι τώρα καμία μέριμνα σχετικά με την ανακύκλωση των υλικών της συσκευασίας τους είτε τις πολύ μικρές εταιρείες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες διαχείρισης των συσκευασιών τους.

Στην πραγματικότητα η σωστή διαχείριση των συσκευασιών προσφέρει εξοικονόμηση πόρων, αφού η επανάκτηση μιας χρησιμοποιημένης συσκευασίας κοστίζει λιγότερο από την κτήση μίας νέας. Εξάλλου πολλές σήμερα είναι οι εταιρείες που έχουν έσοδα από την πώληση υλικών προς ανακύκλωση (χαρτιών, πλαστικών, γυαλιών κλπ), για τα οποία στην αντίθετη περίπτωση θα έπρεπε να πληρώνουν προκειμένου να τα απομακρύνουν.

Το κυριότερο πρόβλημα στην χώρα μας, σύμφωνα με τον κ. Μαυρικάκη, είναι ο μικρός αριθμός πιστοποιημένων ανακυκλωτών και ο μικρός αριθμός ανακυκλούμενων προϊόντων. Όπως μας εξήγησε, πολλά είδη πλαστικών, λαμπτήρες φθορισμού κλπ δεν ανακυκλώνονται στην Ελλάδα, επομένως πρέπει να αποστέλλονται στο εξωτερικό για ανακύκλωση. Πάντως, όπως διαπίστωσε, "η βιομηχανία της ανακύκλωσης αρχίζει, έστω και με καθυστέρηση, να αναπτύσσεται και στη χώρα μας".

Η αύξηση της ανακύκλωσης αποτελεί προτεραιότητα για το ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του, ωστόσο, δεν αισιοδοξούν ως προς την κατάκτηση του προβλεπόμενου στόχου, σύμφωνα με τον οποίο μέχρι τις 31/12/2005 πρέπει να αξιοποιείται το 50% των αποβλήτων συσκευασίας. «Είναι πολύ δύσκολο να φτάσουμε σε αυτά τα νούμερα. Ήδη ο όγκος των προϊόντων που ανακυκλώνεται σε ετήσια βάση ανά κάτοικο είναι 10 κιλά, έναντι του προβλεπόμενου στόχου για 30 κιλά», ανέφερε χαρακτηριστικά υπηρεσιακός παράγοντας, γεγονός που σημαίνει ότι χρειάζεται ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο των ΟΤΑ όσο και των πολιτών. Σημειώνεται ότι σήμερα το ποσοστό ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας στη χώρα μας κυμαίνεται στο 33%, δηλαδή στα ίδια περίπου επίπεδα με του 1999, όπως προκύπτει από σχετική έρευνα του ΥΠΕΧΩΔΕ.

Μεταξύ των κυριότερων εμποδίων στη διεύρυνση του ποσοστού ανακύκλωσης στη χώρα μας είναι η δομή της δημόσιας διοίκησης και οι γραφειοκρατικού τύπου αγκυλώσεις στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που δυσκολεύουν τη συνεργασία με τους ιδιώτες, η έλλειψη κοινωνικής ευαισθησίας και προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και οι μεγάλες καθυστερήσεις στην έγκριση αδειών των ΚΔΑΥ( Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών), οι οποίες κατά κύριο λόγο οφείλονται σε καταγγελίες και αντιδράσεις των κατοίκων.

Ο τομέας της βιομηχανίας τροφίμων και του λιανεμπορίου τροφίμων (με εξαίρεση την αλυσίδα Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος) έχουν ενταχθεί στο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης συσκευασίας (ΣΣΕΔ), τη λειτουργία του οποίου έχει αναλάβει η ΕΕΑΑ. Το ΣΣΕΔ που αναπτύσσεται σε συνεργασία με τους δήμους και τις κοινότητες προβλέπει τη συλλογή, μεταφορά, επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση των αποβλήτων των συσκευασιών.

Με 400 και πλέον μέλη σήμερα, η ΕΕΑΑ αποτελεί "γέννημα" της ελληνικής βιομηχανίας και δραστηριοποιείται στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων συσκευασίας περίπου 12 χρόνια. Στο διάστημα αυτό η ΕΕΑΑ έθεσε σε εφαρμογή πιλοτικά προγράμματα, που στόχο είχαν την ανακύκλωση των απορριπτόμενων συσκευασιών των διαφόρων προϊόντων, επενδύοντας περίπου 4,5 εκατ. ευρώ που προέρχονταν από τις εθελοντικές εισφορές όλων των μελών της.

Ο μακρύς κατάλογος των μελών της εταιρείας, όπως υπογραμμίζει κ. Γ. Ραζής, γενικός διευθυντής της, αποδεικνύει τόσο την κινητοποίηση που υπάρχει στον χώρο της βιομηχανίας και του εμπορίου σχετικά με την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών όσο και την αποδοχή που γνωρίζει το σύστημα από τους υπόχρεους διαχειριστές των συσκευασιών.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΕΕΑΑ (έως 1/11/2004), οι ποσότητες των υλικών συσκευασίας που έχουν δηλωθεί από τα μέλη της αντιστοιχούν συνολικά σε 402.792 τόνους ή σε 9,6 δισεκατομμύρια τελικές συσκευασίες προϊόντων. Κατά τον μεγαλύτερο όγκο τους πρόκειται για συσκευασίες χάρτινες (141.702 τόνοι), πλαστικές (95.020) και γυάλινες (82.860), ενώ ο υπόλοιπος όγκος περιλαμβάνει υλικά συσκευασίας από σίδηρο, αλουμίνιο, χάρτινες συσκευασίες υγρών κά.

Οι πόροι της ΕΕΑΑ προέρχονται από τις συμβάσεις που υπογράφει με παραγωγούς για το δικαίωμα της χρήσης του σήματος της ανακύκλωσης. Γι' αυτό κάθε μέλος του συστήματος υποχρεούται να καταβάλει στην ΕΕΑΑ ένα αντίτιμο, το ύψος του οποίου υπολογίζεται βάσει του όγκου των προϊόντων που διαθέτει στην εγχώρια αγορά, σε σχέση με την ποσότητα (τεμάχια), το υλικό και το βάρος των συσκευασιών τους.

Από τους έως σήμερα συμβεβλημένους φορείς, οι εισφορές προς την ΕΕΑΑ για το 2004 αναμένεται να φθάσουν τα 23,2 εκατ. ευρώ. Η εισφορά εντάσσεται στα έξοδα κάθε υπόχρεου διαχειριστή και εκπίπτει του φόρου, δηλαδή καταχωρείται στα έξοδά του -ειδικότερα, στην κατηγορία "δαπάνες για συνδρομές".

Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο της ΕΕΑΑ, όπως υποβλήθηκε στο ΥΠΕΧΩΔΕ τον Απρίλιο του 2002, τα έργα που θα ολοκληρωθούν ως την 31/12/2005, προβλεπόμενου ύψους επενδύσεων 40 εκατ. ευρώ, θα αφορούν 4,5 εκατ. κατοίκους και θα αποβλέπουν στην αξιοποίηση 268.000 τόνων ανακυκλώσιμων υλικών (140.000 τόνοι συσκευασιών και 128.000 τόνοι έντυπου χαρτιού). Η μέχρι σήμερα πορεία των έργων, σύμφωνα πάντα με την ΕΕΑΑ, ανταποκρίνεται στους προαναφερόμενους στόχους.

Για να ενταχθεί ως μέλος μια επιχείρηση στην ΕΕΑΑ απαιτείται η υπογραφή μιας «σύμβασης συμμετοχής", η οποία έχει τριετή διάρκεια, αρχής γενομένης την 1ης Μαρτίου 2003 (ημερομηνία έγκρισης του ΣΣΕΔ). Την σύμβαση αυτή καλούνται να υπογράψουν όλοι όσοι διαθέτουν στην ελληνική αγορά συσκευασμένα προϊόντα ως εισαγωγείς ή παραγωγοί τους ή ως κάτοχοι-διακινητές προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας.

Οι οικονομικές υποχρεώσεις όλων των υπόχρεων ξεκινούν από την 1/3/2003, ανεξαρτήτως της ημερομηνίας υπογραφής της σύμβασης (όπως έχει αποφασιστεί από την Επιτροπή Παρακολούθησης Εναλλακτικής Διαχείρισης, κατά την 4η Συνεδριάση της, στις 2/4/2002), και αφορούν το σύνολο των συσκευασιών κάθε εταιρείας-μέλους.

Με την υπογραφή της σύμβασης το κάθε μέλος απολαμβάνει ορισμένα πλεονεκτήματα, όπως το να είναι κάτοχος του Πιστοποιητικού Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΠΕΔ), που εκδίδεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ, και το να χρησιμοποιεί το πανευρωπαϊκό «πράσινο σήμα» στις συσκευασίες που διακινεί στην ελληνική αγορά. Απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση του ΠΕΔ είναι η προσκόμιση της βεβαίωσης συμμετοχής, την οποία εκδίδει η ΕΕΑΑ στα συμβεβλημένα μέλη της.

Με την ψήφιση του νόμου 2939/2001 για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών, άνοιξε τυπικά ο δρόμος για την ίδρυση εκ μέρους της Πολιτείας ενός Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ). Ο φορέας αυτός, ο οποίος τρία χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου παραμένει ακόμα στα χαρτιά, θα έχει ως βασικό στόχο τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της πολιτικής για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών στη χώρα μας. Επί της ουσίας θα είναι ο αρμόδιος κρατικός οργανισμός (νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου), που μεταξύ άλλων θα εισηγείται πολιτικές σε θέματα ανακύκλωσης, θα αξιολογεί συστήματα και θα ελέγχει την τήρηση και εφαρμογή των προγραμμάτων εναλλακτικής διαχείρισης, θα χορηγεί της εγκρίσεις των συστημάτων και τα πιστοποιητικά διαχείρισης των συσκευασιών, θα εκπονεί μελέτες σχετικά με την πορεία εφαρμογής του νόμου κά.

Ο ΕΟΕΔΣΑΠ θα υπάγεται στον έλεγχο του ΥΠΕΧΩΔΕ και θα χρηματοδοτείται από τα ανταποδοτικά τέλη, τα οποία θα καταβάλλουν εφάπαξ οι εταιρείες ή οι φορείς που αναπτύσσουν ατομικά ή συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (όπως η ΕΕΑΑ). Το ύψος αυτού του ανταποδοτικού τέλους θα καθορίζεται με κριτήριο τη γεωγραφική έκταση που θα καλύπτει η δραστηριότητα του συστήματος (πανελλαδικής ή τοπικής εμβέλειας).

Μέχρι να συσταθεί ο ΕΟΕΔΣΑΠ τα τέλη καταβάλλονται στο Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο (μαζί με το Ταμείο Χρηματοδότης Έργων Περιβάλλοντος) έχει ήδη εισπράξει το ποσό των 307.500 ευρώ από τα συνολικά εννέα εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής συσκευασίας και άλλων προϊόντων που λειτουργούν στην εγχώρια αγορά (σ.σ.: εκτός των τριών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης στα οποία αναφέρεται το ρεπορτάζ, λειτουργούν ακόμα έξι που καλύπτουν άλλους κλάδους της βιομηχανίας και του εμπορίου).

Η λειτουργία του ΕΟΕΣΔΑΠ αναμένεται να καθυστερήσει (όπως αναφέρουν αρμόδιοι παράγοντες του ΥΠΕΧΩΔΕ, καθώς δεν έχει ενταχθεί καν στον προϋπολογισμό του 2005), ενώ οι αρμοδιότητές του με βάση τον ισχύοντα νόμο έχουν ανατεθεί στο Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (υπάγεται στη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ) και στην Επιτροπή Παρακολούθησης της Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΕΠΕΔ). Η τελευταία συγκροτείται από 16 συνολικά εκπροσώπους υπουργείων, διαχειριστών των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, παραγωγών πρώτων υλών, διακινητών, οικολογικών οργανώσεων και συνδέσμων των καταναλωτών.