ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ : ΕΩΣ 1,2% Η "ΠΡΑΣΙΝΗ" ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΣΤΟ ΡΑΦΙ

Το ετήσιο κόστος που αναλαμβάνει μια αλυσίδα σούπερ μάρκετ με διευρυμένο δίκτυο πωλήσεων, σημαντική παρουσία στον τομέα των private label προϊόντων και αισθητή δράση στον τομέα των εισαγωγών, προκειμένου να ενταχθεί στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης υλικών, ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 143.200 ευρώ (+18% ΦΠΑ). Φυσικά αυτό το κόστος μετακυλύεται στις τιμές καταναλωτή και ως ποσοστό μπορεί να φτάσει και το 1,2% ανά περίπτωση προϊόντος

Απαντώντας στο τελευταίο και κρισιμότερο ίσως ερώτημα, θα λέγαμε ότι τα… σπασμένα της ανακύκλωσης τα πληρώνουν οι καταναλωτές. Οι αλυσίδες για όσα προϊόντα υποχρεούνται να καταβάλλουν προς την Ελληνική Εταιρεία Ανάκτησης και Ανακύκλωσης τα τέλη που προβλέπονται από το νέο καθεστώς. Στη συνέχεια μετακυλύουν το κόστος αυτό στις τιμές καταναλωτή. Όσο για την επιβάρυνση των τιμών, σε ορισμένα προϊόντα διαμορφώνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ενώ για κάποια άλλα υπερβαίνει το 1%, πλησιάζοντας τα περιθώρια του μέσου ετήσιου καθαρού κέρδους του κλάδου.

Πώς όμως μπήκε η ελληνική αγορά στον "χορό" της ανακύκλωσης; Όλα άρχισαν με τον νόμο 2939/2001, που ψηφίσθηκε προς εκτέλεση της Κοινοτικής Οδηγίας περί εναλλακτικής διαχείρισης υλικών για όσους διαθέτουν στην αγορά προϊόντα. Δηλαδή για όλες τις βιομηχανικές μονάδες, τις εταιρείες σούπερ μάρκετ που διακινούν προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας ή εισάγουν απ΄ ευθείας αγαθά από την ΕΕ ή τρίτες χώρες, καθώς και τις εισαγωγικές εταιρείες (αναφέρονται μόνο οι υπόχρεοι του κλάδου αγαθών ευρείας κατανάλωσης).

Σύμφωνα με τον εν λόγω νόμο, για κάθε προϊόν που διακινείται εντός των συνόρων της ΕΕ η εταιρεία παραγωγής του οφείλει να συνδεθεί με το σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης, καταβάλλοντας ειδικό τέλος βάσει του πραγματικού βάρους της συσκευασίας του. Έτσι, για παράδειγμα, από ένα κουτί με 1.000 τσίχλες προκύπτουν για την παραγωγό εταιρεία υποχρεώσεις-επιβαρύνσεις για την ανακύκλωση του χαρτιού περιτυλίγματος κάθε τσίχλας, του χαρτιού και του πλαστικού-ζελατίνας κάθε μικρής συσκευασίας, του χαρτονιού για κάθε κουτί των 10 πακέτων και του χαρτονιού για κάθε μεγάλη συσκευασία των 10 κουτιών. Κάτι ανάλογο συμβαίνει για όλα τα προϊόντα που παράγονται ή εισάγονται στην εγχώρια αγορά και για όλα τα υλικά συσκευασίας τους.

Καθοριστικό ρόλο για την εφαρμογή του νέου καθεστώτος διαδραματίζει η Ελληνική Εταιρεία Ανάκτησης και Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), η οποία δρα από τον Μάρτιο του 2003. Βάσει νόμου υποχρεούται:

• Να καταγράφει τους υπόχρεους για να συμβληθούν στα εναλλακτικά δίκτυα διαχείρισης υλικών.
• Να ορίζει για κάθε προϊόν το τέλος ανακύκλωσης.
• Να δημιουργήσει την υποδομή για τη συγκέντρωση των προς ανακύκλωση υλικών από τις βιομηχανικές μονάδες, τα σούπερ μάρκετ, τις εισαγωγικές εταιρείες και τους απλούς καταναλωτές.
• Να μεριμνά για τη συγκέντρωση των υλικών.
• Να εκτελεί την ανακύκλωση.
• Να πωλεί τα ανακυκλωμένα προϊόντα ως πρώτη ύλη.
• Να διαχειρίζεται τα έσοδα από τις εισπράξεις των τελών και την πώληση των ανακυκλωμένων προϊόντων, με τέτοιο τρόπο ώστε να χρηματοδοτείται χωρίς προβλήματα το σύνολο των δραστηριοτήτων της.

Η ΕΕΑΑ συστήθηκε με πρωτοβουλία όλων σχεδόν των γνωστών εθνικών και πολυεθνικών βιομηχανιών που λειτουργούν εντός της ελληνικής αγοράς και των εισαγωγικών επιχειρήσεων, οι οποίες, στο πλαίσιο του ν. 2939/2001, υπέβαλαν σχετική πρόταση στην Επιτροπή Παρακολούθησης του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η πρόταση εγκρίθηκε και η ΕΕΑΑ άρχισε να λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2003.

Έκτοτε αρχίζουν και οι υποχρεώσεις, οικονομικές ή άλλες, της αγοράς. Έτσι οι υπόχρεες εταιρείες καταβάλλουν ανά τρίμηνο το τέλος που τους αναλογεί βάσει των προϊόντων που διακινούν. Σημειώνεται ότι τα τέλη υπολογίζονται αναδρομικά όταν μια εταιρεία συμβάλλεται με καθυστέρηση με το εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης υλικών. Σε κάθε περίπτωση δηλαδή η συνδρομή υπολογίζεται από τον Μάρτιο του 2003, οποτεδήποτε και αν συναφθεί η σχετική σύμβαση μεταξύ της ΕΕΑΑ και της εκάστοτε επιχείρησης.

Πέραν όμως των οικονομικών συναλλαγών μεταξύ της ΕΕΑΑ και των υπόχρεων να συμβληθούν στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης, πόσο έχει προχωρήσει η ανακύκλωση ως πρακτική στην εγχώρια αγορά;

Εκπρόσωποι του ΣΕΣΜΕ υποστηρίζουν ότι η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει σε ορισμένους δήμους, όμως η χώρα μας βρίσκεται πολύ πίσω σε ό,τι αφορά τα χρονοδιαγράμματα. Βασική αιτία είναι οι καθυστερήσεις στη διαμόρφωση του νέου θεσμικού πλαισίου και κατά συνέπεια στη σύσταση της ΕΕΑΑ, του φορέα δηλαδή που κινεί τα νήματα για την καθιέρωση της ανακύκλωσης στην ελληνική αγορά.

Πάντως το αρχικό πλάνο του ΥΠΕΧΩΔΕ προέβλεπε ότι μέχρι και το τέλος του 2005 θα έχει αξιοποιηθεί το 50% των αποβλήτων συσκευασιών από τις 40.000 επιχειρήσεις στις οποίες εκτιμάται ότι απευθύνεται η ΕΕΑΑ. Βάσει των εκτιμήσεων που συνοδεύουν αυτό το πλάνο, δύναται να οδηγούνται προς αξιοποίηση ετησίως περίπου 300.000 τόνοι υλικών συσκευασίας.

Οι εταιρείες σούπερ μάρκετ μετέχουν στα εναλλακτικά δίκτυα διαχείρισης για τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας που διακινούν στην εγχώρια αγορά, για όσα αγαθά εισάγουν απ΄ ευθείας, για τα υλικά συσκευασίας των νωπών αγαθών και για τις σακούλες που φέρουν την επωνυμία της κάθε αλυσίδας. Ως διακινητές καταβάλλουν στην ΕΕΑΑ τέλη βάσει των ποσοτήτων που πωλούν ανά προϊόν κάθε χρόνο, ενώ σύμφωνα με τον σχετικό νόμο και εφόσον το νέο καθεστώς λειτουργήσει στο σύνολό του, θα έχουν μια ακόμη υποχρέωση: να ελέγχουν αν κάθε προϊόν τρίτης εταιρείας που τοποθετούν στα ράφια τους φέρει το ειδικό σήμα της ανακύκλωσης (πράσινο σήμα), με το οποίο πιστοποιείται η συμμετοχή της εκάστοτε παραγωγικής εταιρείας στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης. Ανάλογη υποχρέωση θα ισχύει και για τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας.

Επισημαίνεται πάντως ότι οι εκπρόσωποι των αλυσίδων σούπερ μάρκετ διαμαρτύρονται για τη γραφειοκρατία που συνεπάγεται η συμμετοχή τους στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης υλικών, καθώς, όπως αναφέρουν, για κάθε προϊόν και ανά μέγεθος κωδικού οφείλουν να τηρούν μια ειδική διαχειριστική κάρτα, όπου καταγράφονται όλα τα δεδομένα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία των αλυσίδων σχετικά με το ετήσιο κόστος που αναλαμβάνουν προκειμένου να ενταχθούν στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης υλικών. Σύμφωνα με αυτά, μια αλυσίδα με διευρυμένο δίκτυο πωλήσεων, σημαντική παρουσία στον τομέα των private label προϊόντων και αισθητή δράση στον τομέα των εισαγωγών καταβάλλει ετησίως με τη μορφή εισφορών στην ΕΕΑΑ κατά μέσο όρο το ποσό των 143.200 ευρώ (+18% ΦΠΑ).

Οι εισφορές υπολογίζονται σε τριμηνιαία βάση, οπότε κάθε δόση ανέρχεται (σε μέσα επίπεδα) στα 35.800 ευρώ (+18% ΦΠΑ). Από το ποσό αυτό ένα μεγάλο μέρος, περί τα 15.500 ευρώ, αφορά στο τριμηνιαίο κόστος ανακύκλωσης του χαρτιού περιτυλίγματος που χρησιμοποιείται για τα νωπά-φρέσκα προϊόντα, περίπου 4.200 ευρώ αφορούν τις σακούλες με την επωνυμία της αλυσίδας που «μοιράζονται» στα ταμεία των καταστημάτων, ενώ το υπόλοιπο, περί τα 16.100 ευρώ, αντιστοιχεί στο κόστος ανακύκλωσης των συσκευασιών των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας και των εισαγόμενων αγαθών.

Όσον αφορά τις hard discount αλυσίδες, το κόστος για τη συμμετοχή τους στα εναλλακτικά δίκτυα υλικών είναι ανάλογο εκείνου των σούπερ μάρκετ. Αυτό γιατί το κόστος ανακύκλωσης που καταβάλλουν οι discounters για τις συσκευασίες των private label προϊόντων τους, οι πωλήσεις των οποίων υπερβαίνουν το 50% του ετήσιου τζίρου τους, ισοφαρίζει το κόστος ανακύκλωσης των χαρτιών και πλαστικών στα φρέσκα προϊόντα που διαθέτουν οι τυπικές αλυσίδες σούπερ μάρκετ.

Σε αντίθεση με τους ισχυρούς παίκτες του λιανεμπορίου, οι οποίοι είναι πλέον πλήρως ενταγμένοι στο εναλλακτικό δίκτυο διαχείρισης υλικών, στους ομίλους αγορών όπου συμμετέχουν από πολύ μικρές έως μικρομεσαίες επιχειρήσεις, η εικόνα είναι διαφορετική. Ο ΕΛΟΜΑΣ για παράδειγμα δεν έχει ακόμη συμβληθεί με την ΕΕΑΑ. Όπως ωστόσο δηλώνεται, η διοίκηση του ομίλου βρίσκεται ήδη σε επικοινωνία με την Εταιρεία προκειμένου σύντομα να συνδεθεί με το εναλλακτικό δίκτυο και να καταβάλλει τα προβλεπόμενα τέλη για τα περίπου 400 προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας και για τα 100 εισαγόμενα είδη που διακινούν τα μέλη του.

Από την πλευρά της Κοινοπραξίας όπου μετέχουν οι όμιλοι αγορών ΕΛΕΤΑ, Ασπίδα και Ελληνική Διατροφή, δηλώνεται ότι μέχρι και σήμερα δεν έχει υπάρξει επικοινωνία με την ΕΕΑΑ και ότι μόνο για ένα προϊόν private label, τη φιάλη υγραερίου, καταβάλλονται τέλη μέσω της βιομηχανίας που το παράγει.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το κοστολόγιο της ανακύκλωσης ανά προϊόν, καθώς και ο βαθμός επηρεασμού-επιβάρυνσης της τελικής τιμής του. Κατά δήλωση στελεχών της αγοράς το κόστος της ανακύκλωσης μετακυλύεται κατ΄ αναλογία στις τιμές καταναλωτή και ως ποσοστό μπορεί να ξεπεράσει το 1%. Ειδικότερα, στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας η μεγαλύτερη επιβάρυνση στην τιμή καταναλωτή από το κόστος της ανακύκλωσης εντοπίζεται στο εμφιαλωμένο νερό και φθάνει το 1,2%, λόγω της χαμηλής αξίας της πρώτης ύλης (μεταλλικό νερό) και παρά το γεγονός ότι ανά τεμάχιο το κόστος ανακύκλωσης περιορίζεται στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, στα 0,0018 ευρώ. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τα συσκευασμένα τοματάκια όπου η επιβάρυνση της τιμής καταναλωτή είναι 1,05% και πάλι λόγω της μικρής αξίας του προϊόντος, ενώ το κόστος ανακύκλωσης ανά τεμάχιο περιορίζεται στα 0,0041 ευρώ.

Αντίθετα στο ηλιέλαιο η επιβάρυνση της τιμής είναι εξαιρετικά περιορισμένη (0,19%) διότι το προϊόν στοιχίζει αρκετά στον καταναλωτή, οπότε η συμμετοχή του κόστους ανακύκλωσης ανά τεμάχιο (0,0127 ευρώ) περιορίζεται αισθητά. Η απόλυτη ισορροπία καταγράφεται στο παιδικό σαμπουάν, όπου η επιβάρυνση της τελικής τιμής από την ανακύκλωση συμπιέζεται στο 0,41%, ενώ περιορισμένο είναι και το κόστος ανακύκλωσης ανά τεμάχιο στα 0,0056 ευρώ. Ανάλογοι συσχετισμοί ισχύουν και για το μαλακτικό ρούχων, όπου η επιβάρυνση της τιμής του είναι 0,54% και το κόστος ανακύκλωσης ανά τεμάχιο διαμορφώνεται στα 0,0060 ευρώ.

Πώς υπολογίζεται όμως η εισφορά της ανακύκλωσης; Από τα τέλη των υλικών συσκευασίας των προϊόντων που διακινήθηκαν στο διάστημα ενός τριμήνου, τα οποία προκύπτουν από δύο βασικές παραμέτρους: α) το κόστος ανακύκλωσης κάθε υλικού συσκευασίας (γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο, χαρτί κά) ανά kg που διακινήθηκε και β) τη σταθερή εισφορά για τον αριθμό των συσκευασιών που διακινήθηκαν.

Σε ό,τι αφορά τα τέλη των υλικών, προκύπτει ότι ανά κιλό για το χαρτόνι και το χαρτί οι εταιρείες καταβάλλουν 5 λεπτά ή 0,0500 ευρώ, για τη χάρτινη συσκευασία υγρών 5,37 λεπτά ή 0,0537 ευρώ, για το πλαστικό 6,17 λεπτά ή 0,0617 ευρώ, για το αλουμίνιο 0,84 λεπτά ή 0,0084 ευρώ, για τον σίδηρο 4,59 λεπτά ή 0,0459 ευρώ, για το γυαλί 1,99 λεπτά ή 0,0199 ευρώ, για το ξύλο 0,90 λεπτά ή 0,0090 ευρώ και για τα υπόλοιπα υλικά 6,17 λεπτά ή 0,0677 ευρώ, ενώ προβλέπεται και μια σταθερή εισφορά 0,05 λεπτά ή 0,0005 ευρώ, πάντα ανά κιλό.

Τρεις σοβαρές ενστάσεις διατυπώνουν προς το "σελφ σέρβις" παράγοντες της αγοράς σε ό,τι αφορά την καθιέρωση του εναλλακτικού συστήματος διαχείρισης υλικών, καθώς και τη λειτουργία της ΕΕΑΑ. Η σοβαρότερη ένσταση αφορά στον τρόπο υπολογισμού του κόστους ανακύκλωσης ανά υλικό συσκευασίας. Ειδικότερα αμφισβητούν τη μεθοδολογία καθορισμού των τελών, δηλώνοντας ότι δεν τεκμηριώνεται από τα πραγματικά δεδομένα της αγοράς, αφού οι μετρήσεις σε μεγάλο βαθμό είναι αυθαίρετες. Επίσης αντιδρούν στο γεγονός ότι, ενώ μεριμνούν οι ίδιοι για την ανακύκλωση της χαρτομάζας, υποχρεώνονται να καταβάλλουν τέλη και για το χαρτόνι. Όπως επισημαίνουν, οι περισσότερες αλυσίδες στις κεντρικές τους αποθήκες και λίγες σε αριθμό εταιρείες έξω από τα καταστήματά τους, διαθέτουν πρέσες για τη συγκέντρωση όλων των χαρτονιών από τις μεγάλες συσκευασίες, τα οποία στη συνέχεια πωλούν ως χαρτομάζα σε τρίτους. Τέλος, αντιδρούν και στο γεγονός ότι ενώ τα τέλη τα οποία καταβάλλουν σε ετήσια βάση είναι ιδιαίτερα υψηλά, η ΕΕΑΑ δεν έχει προχωρήσει στις αναγκαίες επενδύσεις, ώστε να δημιουργήσει το μηχανισμό συγκέντρωσης και περισυλλογής των υλικών συσκευασίας από τις γειτονιές τουλάχιστον των μεγάλων πόλεων. Ούτε έχουν προχωρήσει τα έργα για την κατασκευή των εγκαταστάσεων επεξεργασίας των υλικών συσκευασίας, με σκοπό την επανένταξή τους στην αγορά προς νέα χρήση.