Η ύφεση στην ελληνική οικονομία πλέον φαίνεται ότι θα διατηρηθεί για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η εξέλιξη είναι αναπόφευκτο ότι θα επηρεάσει και τις τάσεις των καταναλωτών. Αν και είναι αρκετά νωρίς για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τις αλλαγές στη συμπεριφορά και το σκεπτικό των καταναλωτών, ήδη υπάρχουν μελέτες που παρέχουν κάποιες πρώτες ενδείξεις.

Η πρόσφατη πανελλήνια έρευνα του ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών) που εξετάζει τις απόψεις των καταναλωτών για τον κλάδο του λιανεμπορίου τροφίμων, παρέχει αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 2010 σε σημαντικό και αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.427 καταναλωτών από όλη την Ελλάδα.

 Πίνακας: Ομάδες καταναλωτών βάσει των αντιλήψεών τους

 Πιστοί (53%)  Πρακτικοί-Ουδέτεροι (31%)  Αδιάφοροι-Δύσπιστοι (16%)
 Συνεισφορά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας  Συνεισφορά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας  Εμπιστοσύνη
 Εμπιστοσύνη  Συνεισφορά στην ανάπτυξη της περιοχής  Συνεισφορά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας
 Επίδραση στις διατροφικές συνήθειες  Υπευθυνότητα απέναντι στο περιβάλλον  Εξάλειψη μεσαζόντων
 Αγαπημένη οικογενειακή συνήθεια  Υποστήριξη ελληνικών προϊόντων  Άνεση αγορών

 Πηγή: Έρευνα ΙΕΛΚΑ

Τα αποτελέσματα κατέγραψαν μία ιδιαίτερα θετική εικόνα για τον κλάδο του λιανεμπορίου τροφίμων, την ποιότητα υπηρεσιών που παρέχει στο καταναλωτικό κοινό, αλλά και για τη συμβολή του σε διάφορες πτυχές της εθνικής οικονομίας. Η ανάλυση των δεδομένων σε μεγαλύτερο βάθος προσφέρει αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα.


Ο παράγων συνεισφορά στην οικονομία
Ανάμεσα σε άλλα θέματα που εξετάστηκαν είναι και ο εντοπισμός των παραγόντων που επηρεάζουν την άποψη των καταναλωτών ως προς την επίδραση του κλάδου του οργανωμένου λιανεμπορίου στις συνθήκες διαβίωσής τους. Τα αποτελέσματα είναι αρκετά ενδιαφέροντα και δείχνουν ότι διαφορετικές ομάδες καταναλωτών επηρεάζονται από διαφορετικούς παράγοντες (βλέπε στον σχετικό πίνακα).

Συνολικά, όμως, είναι χαρακτηριστικό ότι το σύνολο του πληθυσμού επηρεάζεται από τη συνεισφορά του κλάδου του οργανωμένου λιανεμπορίου στην ελληνική οικονομία. Δηλαδή, υπάρχει μία θετική και μάλιστα αρκετά ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των αντιλήψεων για την οικονομική συνεισφορά του κλάδου στη χώρα (μέγεθος-συνεισφορά στο ΑΕΠ, σημαντικές επενδύσεις, προσφορά θέσεων εργασίας, επενδύσεις στην επαρχία κλπ) και των αντιλήψεων για την προσωπική-ατομική ποιότητα ζωής του ίδιου του καταναλωτή. Όταν ο κλάδος επιδρά θετικά στην ελληνική οικονομία, τότε θεωρείται από τους ερωτώμενους ότι επιδρά σημαντικά θετικά και στην προσωπική τους ποιότητα ζωής.

Η εξήγηση πίσω από αυτό το φαινόμενο είναι ότι οι πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις έχουν κάνει τον πληθυσμό αρκετά ευαίσθητο σε θέματα οικονομίας. Όλες οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις αναφέρουν την οικονομία ως τη μεγαλύτερη ανησυχία και προβληματισμό των πολιτών για το μέλλον. Ως αποτέλεσμα οι αντιλήψεις, οι ανησυχίες, οι προβληματισμοί του καθενός για το προσωπικό του βιοτικό επίπεδο αρχίζουν να σχετίζονται όλο και περισσότερο με τις εξελίξεις συνολικά στην οικονομία.

Πλέον φαίνεται να σχηματίζεται ένα προφίλ πολιτών, οι οποίοι ταυτίζουν την ατομική τους ευημερία με την ευημερία του κοινωνικού συνόλου και οι οποίοι επίσης, σε μεγάλο βαθμό θεωρούν την ευημερία του κοινωνικού συνόλου συνυφασμένη με την πορεία της εθνικής οικονομίας. Οι οργανισμοί, κλάδοι και θεσμοί που παρουσιάζουν υγιή λειτουργία και θετική συμβολή στην εθνική οικονομία εκτιμώνται και αναβαθμίζονται στη συνείδηση του κοινού και αναμένεται να αναβαθμιστούν περισσότερο στο άμεσο μέλλον.

Οι πιστοί

Όμως, πέρα από αυτήν την πρώτη γενική παρατήρηση, η οποία αφορά στο σύνολο του δείγματος, αναγνωρίστηκαν και ξεχωριστές ομάδες καταναλωτών με ιδιαιτερότητες ως προς τις αντιλήψεις τους.

Η πρώτη ομάδα καταναλωτών η οποία είναι και η μεγαλύτερη, οι λεγόμενοι «πιστοί», ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους καταναλωτές ως προς δύο στοιχεία: πρώτον, στο ότι δίνει μεγαλύτερη έμφαση, συγκριτικά με τις άλλες ομάδες, στην επίδραση των αγορών-επιλογών της στη διατροφή και δεύτερον, στο ότι δίνει μεγαλύτερη σημασία στην ευχαρίστηση-απόλαυση της αγοραστικής εμπειρίας. Πρόκειται δηλαδή για καταναλωτές οι οποίοι δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη διατροφική αξία των προϊόντων και για καταναλωτές, οι οποίοι θέλουν να απολαμβάνουν την επίσκεψή τους στο κατάστημα σαν την εβδομαδιαία βόλτα τους, ως μία αγαπημένη οικογενειακή συνήθεια.

Πρόκειται για λογικό αποτέλεσμα, καθώς πρόκειται για καταναλωτές ως επί το πλείστον οικογενειάρχες και κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων. Είναι δηλαδή καταναλωτές οι οποίοι έχουν μεγαλώσει με τη συνήθεια του σούπερ μάρκετ (αναπολώντας την ευχάριστα) και για νεότερους καταναλωτές (αρκετοί με παιδιά μικρής ηλικίας), για τους οποίους η εβδομαδιαία επίσκεψη στο κατάστημα είναι μία διασκεδαστική βόλτα με την οικογένεια στον περιορισμένο χρόνο τους.

Ως οικογενειάρχες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη διατροφή, καθώς δεν επηρεάζονται μόνο οι ίδιοι από τις επιλογές τους αλλά και τα παιδιά τους. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό για αυτούς να έχουν -και έχουν- μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους παρόχους αυτών των τροφίμων.


Οι πρακτικοί-ουδέτεροι
Η δεύτερη ομάδα καταναλωτών, οι λεγόμενοι «πρακτικοί-ουδέτεροι», επίσης διαφέρει ως προς ένα σημαντικό χαρακτηριστικό από τους λοιπούς καταναλωτές. Πρόκειται για περισσότερο αλτρουιστές αγοραστές, για τους οποίους είναι σημαντικότερη η επίδραση του κλάδου συνολικά στην κοινωνία και τη χώρα, παρά ατομικά στους ίδιους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παράγοντες που τους επηρεάζουν αφορούν όλοι είτε στη συνεισφορά του κλάδου στην περιοχή διαβίωσής τους, είτε την ευρύτερη κοινωνία (πχ στήριξη ελληνικών προϊόντων, προστασία περιβάλλοντος). Γι’ αυτούς η αγοραστική εμπειρία έρχεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τους προαναφερθέντες παράγοντες.

Πρόκειται για νεότερους καταναλωτές (κυρίως 18-35 ετών), οι οποίοι είναι αρκετά πολυάσχολοι, ενώ σε μεγάλο ποσοστό προέρχονται και από την επαρχία. Ακριβώς επειδή είναι πολυάσχολοι, με περιορισμένο χρόνο για αγορές, εστιάζουν στην ταχύτητα και την άνεση των αγορών κι όχι τόσο στην «απόλαυση» της επίσκεψης στο κατάστημα.

Επειδή δεν έχουν αυτό το συναισθηματικό δέσιμο με την αγοραστική εμπειρία, όπως η ομάδα των «πιστών καταναλωτών», αξιολογούν την προσφορά του κλάδου στη διαβίωσή τους σε μεγαλύτερο βαθμό, με βάση πραγματικά οικονομικά δεδομένα. Η πρόκληση με αυτούς τους καταναλωτές, όμως, είναι πως για να έχουν άποψη χρειάζονται πληροφόρηση για τη συνεισφορά του κλάδου στην εθνική οικονομία, αλλά αυτήν τη στιγμή φαίνεται πως υπάρχει ένα κενό στην επικοινωνία μαζί τους, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό δηλώνουν ότι δεν έχουν γνώμη γι’ αυτά τα θέματα.

Και οι αδιάφοροι
Η τελευταία και αρκετά μικρότερη ομάδα καταναλωτών είναι οι «αδιάφοροι» και χαρακτηρίζεται, όπως προκύπτει από το όνομά της, από την αδιαφορία τους. Όλοι οι παράγοντες στην πραγματικότητα επηρεάζουν με αρκετά χαμηλούς συντελεστές την άποψή τους. Πρόκειται για τους λιγότερο συχνούς επισκέπτες του σούπερ μάρκετ. Είναι συνήθως ανύπαντροι, κυρίως άνδρες, που δίνουν έμφαση στην άνεση των αγορών τους, ώστε να καλύπτονται εύκολα οι προσωπικές ανάγκες τους για καταναλωτικά αγαθά.

Αποτελεσματική προσέγγιση καταναλωτών
Τα αποτελέσματα αυτά έχουν ιδιαίτερη αξία. Δείχνοντας τις σημερινές τάσεις των καταναλωτών, επισημαίνουν εμφατικά τα σημεία όπου πρέπει οι επιχειρήσεις να δώσουν προσοχή. Επίσης, προκύπτουν δύο κατευθύνσεις προσέγγισης του καταναλωτικού κοινού: Η πρώτη είναι γενική-συνολική και αφορά στην κάλυψη της αυξανόμενης ανάγκης του ευρύτερου κοινού για ενημέρωση ως προς τη συνεισφορά των οργανισμών, κλάδων και θεσμών στην ελληνική οικονομία. Η δεύτερη είναι ειδική και εστιασμένη στις ανάγκες της κάθε ομάδας καταναλωτών.

Στην περίπτωση της ομάδας των «πιστών καταναλωτών» η προσέγγισή τους πρέπει να επικεντρώνεται στην προσφερόμενη διατροφική αξία, αλλά και στο συναισθηματικό τους δέσιμο με τη διαδικασία των αγορών. Στην περίπτωση της ομάδας των «πρακτικών-ουδέτερων καταναλωτών» πρέπει να επικεντρώνεται στην περιοχή της εταιρικής και κοινωνικής ευθύνης και ειδικότερα, στην ανάδειξη της συνεισφοράς των επιχειρήσεων του κλάδου στην ευημερία των πελατών, των εργαζομένων, των συνεργατών, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας γενικότερα.

Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο καταναλωτής της οικονομικής ύφεσης θα αναγνωρίσει και θα εκτιμήσει ιδιαίτερα τις προσπάθειες στήριξης της οικονομίας από τις επιχειρήσεις, κάτι που αναμένεται ότι θα έχει μακροχρόνια επίδραση στις αντιλήψεις του.

Info: Ο δρ. Λευτέρης Κιοσές είναι υπεύθυνος ερευνών στο Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών και ερευνητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.