‘Ολοι οι κάθετοι και οι παράλληλοι οδοί από την Αθηνάς μέχρι και την Μενάνδρου κρύβουν μπακάλικα, μίνι μάρκετ, ψιλικά και γενικότερα καταστήματα που έχουν δημιουργηθεί με σκοπό να εξυπηρετούν κυρίως το εθνολογικό κράμα που κυριαρχεί στο κέντρο της πόλης. Μπακάλικα με ρωσικοπολωνικά προϊόντα, ποντιακές πίτες, σαλάμι Κρακοβίας, λιβανέζικα μίνι μάρκετ με χυμούς από την Μέση Ανατολή, ταψιά με ινδικά γλυκά, γεωργιανό ψωμί, αιγυπτιακά καταστήματα με φρέσκους χουρμάδες, παστουρμά, ανατολίτικα μπαχαρικά κλπ. ‘Ολα βρίσκονται μέσα στα πόδια σας. Οι μυρωδιές δεν αφήνουν ασυγκίνητο κανέναν, και η μεγαλύτερη απόδειξη είναι ότι, όσο περνάει ο καιρός, όλο και περισσότεροι ‘Ελληνες οδηγούνται από αυτές στα συγκεκριμένα καταστήματα.

«Μπορεί στο δικό μας το κατάστημα να έρχεται ως επί το πλείστον αραβικός πληθυσμός, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έρχονται και ‘Ελληνες. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που έχουν γνωρίσει κάποια γεύση σε ένα ταξίδι τους στην Μέση Ανατολή ή σε κάποια άλλη αραβική χώρα και τώρα έρχονται να τη βρουν εδώ στο κέντρο της Αθήνας. Επίσης, οι ‘Ελληνες πάντα ήταν δεκτικοί στην ανταλλαγή κουλτούρας με άλλους λαούς -και, ειδικότερα, ο κόσμος που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης», μας λέει η Μαράλ, κόρη του Αρμένη ιδιοκτήτη του μπακάλικου «Μασίς» με λιβανέζικα προϊόντα.

«Πέρα από τους ‘Αραβες, έχουμε και πελάτες πολλούς ‘Ελληνες που έχουν μεγαλώσει στην Αλεξάνδρεια ή που έχουν παντρευτεί με ανθρώπους από την Αίγυπτο. Ο ‘Ελληνας είναι φιλικός με τα προϊόντα μας και εξοικειωμένος με αυτά. Συχνά, οι ‘Ελληνες θα ζητήσουν προϊόντα που ούτε και εμείς τα γνωρίζουμε που δουλεύουμε τόσα χρόνια εδώ. Συμβαίνει, όμως, και το αντίθετο. Αρκετοί ‘Αραβες ζητάνε ελληνικά προϊόντα», συμπληρώνει η Βασιλική, υπάλληλος στο αιγυπτιακό μίνι μάρκετ «Κλεοπάτρα», που βρίσκεται στην οδό Κρατίνου, απέναντι από την πλατεία του Δημαρχείου.

‘Ενα τραγούδι από την Ανατολή

Το «Μασίς» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έθνικ μπακάλικου-μίνι μάρκετ στο κέντρο της πόλης. Η ιστορία του περιλαμβάνεται στο μεγάλο κεφάλαιο των μετακινήσεων που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη Ανατολή. Οι ρίζες του ιδιοκτήτη βρίσκονται στην Αρμενία. Πρόσφυγες -κυνηγημένοι από τους Τούρκους- οι πρόγονοί του βρέθηκαν στον Λίβανο, εκεί όπου και στέριωσαν φτιάχνοντας δικές τους παροικίες. Το πέρασμα στην Ελλάδα έφερε μαζί όλη αυτή την έθνικ κουλτούρα. Το «Μασίς» λειτουργεί στην οδό Μενάνδρου στο νούμερο 24 από το 2003. «Ο πατέρας μου έκανε εμπόριο προϊόντων -έφερνε προϊόντα με βαλίτσες- αρχικά για να μπορέσει να έχει τα υλικά που χρειαζόταν σε μικρό ταβερνάκι που είχε ανοίξει στην Κοκκινιά. Μετά το 2000, του γεννήθηκε η ιδέα να ανοίξει ένα κατάστημα μίνι μάρκετ για να εξυπηρετήσει το αυξανόμενο μουσουλμανικό στοιχείο στην περιοχή της Αθήνας.

‘Ηταν η εποχή που η Αθήνα, και λόγω των Ολυμπιακών αγώνων, είχε γεμίσει με οικονομικούς μετανάστες. Στην αρχή, βάλαμε μέσα στο μαγαζί προϊόντα, τα οποία ήταν καθαρά στο μουσουλμανικό πνεύμα από Συρία, Λίβανο, Αίγυπτο -πχ κρέατα που δεν περιέχουν χοιρινό- αλλά στην πορεία βάλαμε και μερικά ρωσικά αλλά και ελληνικά είδη. ‘Ολα εισάγονται από τον Λίβανο, και μπορώ να σας πω ότι για πολλά από αυτά έχουν δείξει ενδιαφέρον καταστήματα υγιεινής διατροφής, αφού δεν περιέχουν πρόσθετα ζάχαρης. Η φιλοσοφία του καταστήματος από την πρώτη στιγμή ήταν να εξυπηρετήσει τον κόσμο που δεν βρίσκει τα προϊόντα που θέλει στα παραδοσιακά σούπερ μάρκετ», είναι τα λόγια της Μαράλ.

Φάκελος «μετανάστες»

Δεν θα μπορούσε το γενικότερο θέμα των μεταναστών στην Ελλάδα να μην έχει αλληλεπιδράσεις με τα έθνικ καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας. Στο «Μασίς» παραδέχθηκαν ότι ένας από τους λόγους που τον τελευταίο καιρό προσθέσανε ρωσικά προϊόντα στα ράφια τους είναι γιατί η εκτεταμένη αστυνόμευση της περιοχής έχει λιγοστέψει το μουσουλμανικό στοιχείο. «‘Εχουμε ζήσει και τα δύο άκρα στη συγκεκριμένη περιοχή. Μετά την Ολυμπιάδα είχαν αφήσει να μαζευτεί όλο το μίγμα των μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας, με αποτέλεσμα να έχουμε αναρχία. Τώρα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Μετά τον ντόρο που έγινε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με το πρόβλημα της συγκέντρωσης των μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας, στην περιοχή μας υπάρχει έντονη αστυνόμευση όλη την ημέρα, και καμιά φορά η αστυνομία δεν κάνει διακρίσεις. Υπάρχουν οικογενειάρχες Μουσουλμάνοι, που δουλεύουν νόμιμα στην Αθήνα και είναι πελάτες μας, οι οποίοι φοβούνται να έρθουν στο μαγαζί, γιατί νομίζουν ότι θα τους συμπεριφερθούν σαν σε εγκληματίες», υποστηρίζει η Μαράλ. Πράγματι, από όποια πλευρά και να το δούμε, οι χαμένοι σε όλες τις περιπτώσεις είναι οι ιδιοκτήτες αυτών των καταστημάτων.
 
Ο ανταγωνισμός των έθνικ καταστημάτων

Η σύμπνοια και η συνεργασία που έχουν τα έθνικ καταστήματα μεταξύ τους είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη. Οι ιδιοκτήτες τις περισσότερες φορές γνωρίζονται και είναι φίλοι μεταξύ τους. Ανταλλάσουν επισκέψεις, ανταλλάσσουν προϊόντα, ανταλλάσσουν πελάτες -πόσο διαφορετικός είναι πράγματι αυτός ο κόσμος, σε σχέση με τα περίπτερα και ψιλικά στις γειτονιές με αμιγώς ελληνικό πληθυσμό; «‘Ισως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλοι μας, κατά μία έννοια, έχουμε τα ίδια προβλήματα», σημειώνει η Μαράλ και συνεχίζει: «Οι περισσότεροι ιδιοκτήτες είναι μετανάστες ή μπορεί να έχουν και κάποιον ‘Ελληνα δίπλα τους, γιατί οι περισσότεροι δεν ξέρουν τους νόμους. Το μόνο που δεν ξέρω είναι μήπως αλλάξουν οι σχέσεις μεταξύ μας τώρα που η διέλευση των μεταναστών όσο πάει και μειώνεται, με αποτέλεσμα το ίδιο να συμβαίνει και με τους πελάτες των καταστημάτων».

Από την άλλη μεριά, η Βασιλική από το μίνι μάρκετ «Κλεοπάτρα» πιστεύει ότι ο ανταγωνισμός αυτών των καταστημάτων θα αυξηθεί κατά πολύ τους επόμενους μήνες, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης που πλήττει την παγκόσμια οικονομία. «Κακά τα ψέματα, η κρίση έχει χτυπήσει τους πάντες. ‘Ενας λόγος παραπάνω να χτυπήσει καταστήματα σαν αυτό της “Κλεοπάτρας”, που πελάτες του αποτελούν κατά κύριο λόγο εργάτες, οι οποίοι μπορεί να μείνουν χωρίς εργασία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η κρίση και η πολιτική για τη μετανάστευση θα κρίνει την εξέλιξη αυτών των καταστημάτων», επισημαίνει η Βασιλική.

Το μέλλον είναι και ελληνικό

Βγαίνοντας έξω από το «Μασίς», δεν θα μπορούσε να ξεφύγει το μάτι σας από τα τεράστια ταψιά γεμάτα με φρέσκα γλυκά, που μόλις έχει ετοιμάσει ο ιδιοκτήτης. Δεν είναι συνταγές από τον Λίβανο. Είναι συνταγές από Ινδία και Πακιστάν, που έμαθε ο ιδιοκτήτης από Πακιστανούς μετανάστες και έγινε ο καλύτερος της γειτονιάς σε αυτές. Το ίδιο θα παθαίνατε και αν βλέπατε την τεράστια ποικιλία από παραταγμένα τουρσιά στο ψυγείο του μίνι μάρκετ «Κλεοπάτρα». Κάπου εκεί στηρίζεται το μέλλον των έθνικ καταστημάτων στο κέντρο. Στην αγάπη και του ‘Ελληνα. «‘Εχω ζήσει στο εξωτερικό και έχω δει ότι τέτοιου είδους καταστήματα είναι μέρος της κουλτούρας κάθε κράτους. Σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει γκετοποίηση ή φόβος για κάποιον να μπει μέσα. Για παράδειγμα, στην Αγγλία, όλοι οι λαοί έχουν φτιάξει μία ενιαία κουλτούρα που έχει περάσει και στους ‘Αγγλους. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην Ελλάδα, χωρίς να θέλουμε να γίνουμε ρομαντικοί. Για παράδειγμα, πολλοί λαοί από την Ανατολή έχουν θεραπευτικές μεθόδους που στηρίζονται στη φύση και τα προϊόντα της, και όχι στη χρήση φαρμάκων. Γιατί να μην το ασπαστεί αυτό ο ‘Ελληνας; ‘Ετσι και αλλιώς, είμαστε πολύ πιο κοντά στην Ανατολή σε σχέση με τις Δυτικές Χώρες. Εμείς εδώ έχουμε ένα οικογενειακό κατάστημα και, ό,τι και να γίνει, δεν θα το αφήσουμε να χαθεί. Στην χειρότερη περίπτωση, θα προσαρμοστούμε στις αλλαγές που θα γίνουν, είναι δύσκολο να παρατήσουμε τους κόπους μας», καταλήγει η Μαράλ.

Σημεία στη βόλτα μας

Μασίς (δεν θα βρείτε ταμπέλα, ψάξτε τον αριθμό)
Μενάνδρου 24
Λιβανέζικο μίνι μάρκετ
Highlight: τα ταψιά με γλυκά από Πακιστάν και Ινδία

Κλεοπάτρα
Κρατίνου 11-13
Αιγυπτιακό μίνι μάρκετ
Highlight: τουρσί, χουρμάδες και σακούλες με όσπρια

Μιράν
Ευριπίδου 45
Κατασκευή παστουρμά με φυσικό τρόπο και κομμένου με μαχαίρι -με ιστορία από το 1922
Highlight: παστουρμάς και αλλαντικά

Αραπιάν
Ευριπίδου 41
Το αντίπαλο δέος στο Μιράν
Highlight: παστουρμάς, σουτζούκι και αλλαντικά -επίσης με ιστορία από το 1922

Shere Bangla
Μενάνδρου 19
Μίνι μάρκετ με προϊόντα από Μπαγκλαντές, Ινδία και Πακιστάν
Highlight: ζήτα κάτι και θα το έχεις

Ελιξίριον
Ευριπίδου 41
‘Ο,τι βότανο μπορείτε να σκεφτείτε από όλο τον πλανήτη
Highlight: παράδεισος για τους λάτρεις του τσαγιού

Το άρθρο δημοσιεύεται στο τεύχος 72 (Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2009) του περιοδικού «Το μαγαζί μας» (Εκδόσεις Comcenter).