‘Οπως επισημαίνει, «αυτό άλλωστε ορίζει η νέα ευρωπαϊκή τάση, που αποτυπώνεται στον νέο Γενικό Κανονισμό των Ευρωπαϊκών Ταμείων (άρθρο 16), σύμφωνα με τον οποίο καμία δράση δεν θα χρηματοδοτείται πλέον από την ΕΕ, εάν δεν ικανοποιείται ο όρος της πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία». Η χώρα μας, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, υστερεί όσον αφορά στην ικανοποίηση αυτού του όρου αναφορικά με κάθε είδους υπηρεσίες και αγαθά, ακόμη και με την κατοικία -για τα ισχύοντα στους κοινόχρηστους χώρους και τα μέσα μαζικής μεταφοράς ούτε λόγος!

Κι όμως, αν η μία πλευρά του θέματος είναι η αυτονόητη υποχρέωση της εξασφάλισης προσβάσεων σε όλους, η άλλη είναι ότι ο αριθμός των ατόμων με κάθε είδους αναπηρία στη χώρα μας αντιστοιχεί στο 10%-12% του πληθυσμού, δηλαδή σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους! ‘Αρα, η εξασφάλιση της πρόσβασής τους στο λιανεμπορικό κατάστημα ισοδυναμεί με την πρόσβαση του ίδιου του καταστήματος σε μια ευρύτατη ομάδα πελατών, στην οποία περιλαμβάνεται και ο κύκλος συναναστροφής αυτών των ανθρώπων.

Σχετικές έρευνες στις ΗΠΑ και στον Καναδά δείχνουν ότι η αγοραστική δύναμη των ατόμων με αναπηρία στις χώρες αυτές ανέρχεται σε 175 και 25 δισ. δολάρια αντίστοιχα!

Πολλοί ίσως σκεφτούν πως το κόστος σχεδιασμού ενός σούπερ μάρκετ βάσει των σχετικών προδιαγραφών είναι δυσβάστακτο. Κι όμως, υπολογισμοί του Υπουργείου Στέγασης και Πολεοδομικού Σχεδιασμού των ΗΠΑ δείχνουν ότι το ποσοστό αύξησης του κόστους για τη δημιουργία τέτοιων προσβάσεων σε ένα εξαρχής κατασκευαζόμενο εμπορικό κέντρο είναι μόλις 0,006%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των παρεμβάσεων σε ήδη υπάρχοντα κτήρια φτάνει το 0,22%, δηλαδή κατά 35 φορές υψηλότερο. Ας το λάβουν υπόψη τους όσοι ετοιμάζουν νέα σούπερ μάρκετ…

Τα προβλήματα

Ο κ. Βαρδακαστάνης, απαριθμώντας τα βασικότερα προβλήματα στην πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες στα λιανεμπορικά καταστήματα, επισημαίνει:

  • Την απουσία ειδικών θέσεων στάσης/στάθμευσης για πελάτες με αναπηρία στους οργανωμένους χώρους στάθμευσης ή κοντά στην είσοδο του σούπερ μάρκετ.
  • Τη συγκέντρωση των καροτσιών για τα ψώνια ή των συσκευασιών τροφοδοσίας στα ήδη στενά πεζοδρόμια, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό των ατόμων με αναπηρία, αλλά και την απουσία ειδικών καροτσιών σούπερ μάρκετ για χρήση από πελάτες που κινούνται με αμαξίδιο.
  • Την ύπαρξη μηχανισμών φραγής ή ελέγχου των εισόδων, που απαγορεύουν την είσοδο πελατών σε αμαξίδια, καθώς και στενών διαδρόμων μεταξύ των ταμείων (ιδιαίτερα όπου ο διάδρομος εξυπηρετεί δύο ταμεία) με το ίδιο αποτέλεσμα.
  • Την προβληματική για τους ανάπηρους τοποθέτηση-έκθεση των προϊόντων στα ράφια, δεδομένου ότι τα άτομα σε αμαξίδια, αν και έχουν τις ίδιες καταναλωτικές ανάγκες με όλους, έχουν περιορισμένες δυνατότητες στην καθ’ ύψος επιλογή προϊόντων.
  • Την έλλειψη σήμανσης, όπως και ετικετών, σε γραφή Braille.
  • Την έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού για τη συνοδεία και την εξυπηρέτηση πελατών με αναπηρία στη συλλογή των αγορών, στην πληρωμή στο ταμείο και στη μεταφορά τους στο ΙΧ του πελάτη.
  • Την έλλειψη σχεδίου διαφυγής των ατόμων με αναπηρία σε περιπτώσεις εκτάκτων κινδύνων, όπως και την ακαταλληλότητα σχεδιασμού των κλιμακοστασίων (στενές σκάλες, συχνά κατειλημμένες με εμπορεύματα, χωρίς αντιολισθητικές λωρίδες και χρωματικές αντιθέσεις, χωρίς χειρολισθήρες στις δύο πλευρές κλπ), των ανελκυστήρων και των κυλιόμενων διαδρόμων (μεγάλες κλίσεις, ακατάλληλες για τα αμαξίδια).
  • Την απουσία προσβάσιμων τουαλετών.

‘Οσο για τα μικρότερα καταστήματα, «είναι παντελώς μη προσβάσιμα στη συντριπτική πλειονότητά τους, καθώς συχνά έχουν σκαλοπάτια στην είσοδο, γυάλινες βιτρίνες με υαλόθυρες χωρίς σήμανση, διαδρόμους, δοκιμαστήρια και ταμεία απρόσβατα σε αναπήρους με αμαξίδια, ενώ δεν έχουν ανελκυστήρες, κατάλληλες κλίμακες και ενημερωμένο προσωπικό», διαπιστώνει ο κ. Βαρδακαστάνης.

Προτεινόμενες λύσεις

Ο πρόεδρος της ΕΣΑΑ τονίζει πως η λειτουργία χώρων που θα εξυπηρετούν όλους τους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με κάθε είδους αναπηρία (κινητική, όρασης και ακοής, νοητικής κλπ), επιβάλλει την άρση όλων των προαναφερόμενων εμποδίων κατ’ εφαρμογή των αρχών του «Σχεδιασμού για όλους» και όσων προβλέπει η εθνική νομοθεσία για την προσβασιμότητα (Ν. 2831/2000, Οδηγίες σχεδιασμού ΥΠΕΧΩΔΕ «Σχεδιάζοντας για όλους» κλπ).

«Ιδιαίτερη σημασία έχει και η εκπαίδευση του προσωπικού των επιχειρήσεων σε θέματα εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΣΑΑ αναγνωρίζοντας το κενό που υπάρχει σήμερα αναπτύσσει τέτοια προγράμματα εκπαίδευσης…», τονίζει ο κ. Βαρδακαστάνης, ενώ συμβουλεύει: «Παράλληλα με τις τεχνικές παρεμβάσεις και την εκπαίδευση, οι λειτουργικές παρεμβάσεις στον χώρο, όπως η διαφορετική χωροθέτηση του εξοπλισμού και των προϊόντων στις αίθουσες πωλήσεων, και η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών εξυπηρέτησης των πελατών με αναπηρία (πχ παραγγελίες μέσω τηλεφώνου και internet, παράδοση και πληρωμή κατ’ οίκον κά), αποτελούν προϋπόθεση για τη βελτίωση των συνθηκών πρόσβασης στην αγορά αυτής της ομάδας πελατών». Και παρατηρεί: «Αν και υπάρχουν καταστήματα που αξιοποιούν τον ηλεκτρονικό τρόπο εξυπηρέτησης των πελατών τους, καμία ιστοσελίδα δεν είναι προσβάσιμη σε άτομα με αναπηρία κατ’ εφαρμογή των διεθνών προδιαγραφών WAI-W3C…».

Η «προσβάσιμη αλυσίδα»

Ο κ. Βαρδακαστάνης ζητά την εφαρμογή της εθνικής νομοθεσίας περί προσβασιμότητας πεζοδρομίων και λοιπών εξωτερικών χώρων (Απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ 52488/2002), όπως και την αστυνόμευση των μέτρων υπέρ των ατόμων με αναπηρία -πχ σχετικά με τη διαθεσιμότητα των ειδικών θέσεων στάθμευσης ή διέλευσης των πεζοδρομίων (ράμπες) ή των ανάγλυφων ζωνών-οδηγών για τυφλούς. Κάτι τέτοιο αφορά σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας μετακινήσεων και επικοινωνιών στους δημόσιους χώρους, εφόσον και οι ευγενέστερες δυνατές προσπάθειες των επιχειρηματιών για απολύτως προσβάσιμα καταστήματα ακυρώνονται, όταν τα πεζοδρόμια ή η σήμανση που τα περιβάλλει ή τα μέσα μαζικής μεταφοράς που οδηγούν σε αυτά είναι ακατάλληλα.

Στην ουσία, απαιτείται μια σειρά αλληλοεξαρτώμενων και αλληλοσυμπληρούμενων παρεμβάσεων, δημόσιων και ιδιωτικών, που να διασφαλίζουν την αυτονομία, την άνεση και την ασφάλεια των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων και γενικότερα των εμποδιζομένων ατόμων (πχ του γονιού με μωρό στο καρότσι). Μιλούμε, επομένως, για μια «προσβάσιμη αλυσίδα», που περιλαμβάνει πεζοδρόμια και διαβάσεις κατά μήκος κάθε διαδρομής, προσβάσιμα κτήρια παρακείμενα των πεζοδρομίων, προσβάσιμες θέσεις στάθμευσης, προσβάσιμες υπηρεσίες, αλλά και προσβάσιμες… νοοτροπίες. ‘Ισως το τελευταίο είναι το δυσκολότερο…

Το μήνυμα ελήφθη

Οι μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ φαίνεται πως έχουν λάβει το μήνυμα. Ο κ. Δημήτρης Πρίντζιος, διευθυντής λειτουργίας των Α-Β Βασιλόπουλος, σημειώνει πως το Τμήμα Μελετών-Κατασκευών της εταιρείας μεριμνά, στο μέτρο του εφικτού, να δημιουργεί συνθήκες κατάλληλες για την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες. «Η προσέγγισή μας», λέει σχετικά, «εκφράζει πρωτίστως τη δέσμευσή μας ως κοινωνικά υπεύθυνης επιχείρησης να φροντίζουμε και να σεβόμαστε όλους τους πολίτες –πολύ δε μάλλον αυτούς που έχουν ανάγκη διευκολύνσεων». Παραδειγματικά μάς είπε ότι «στα καταστήματά μας με υπόγεια parking υπάρχουν ασανσέρ που οδηγούν στους χώρους πωλήσεων, με τις απαιτούμενες διαστάσεις για τα αμαξίδια των αναπήρων.

Στα υπόγεια και στα υπαίθρια parking υπάρχουν ειδικές θέσεις στάθμευσης για τις ανάγκες τέτοιων ανθρώπων, όπως και για τις εγκύους, με χαρακτηριστική σηματοδότηση και σε άμεση γειτνίαση με τους ανελκυστήρες ή τις ράμπες προς τα καταστήματα. Επίσης, όπου υπάρχει υψομετρική διαφορά στις εισόδους των καταστημάτων, υπάρχουν ράμπες μικρής κλίσης (έως 6%) γι’ αυτόν τον σκοπό, ενώ στα νέα μας καταστήματα σχεδιάζονται WC για άτομα με ειδικές ανάγκες, το φάρδος των διαδρόμων στις αίθουσες πωλήσεων είναι μεγαλύτερο των 0,90 μ και στα ταμεία, τοπικά, είναι φαρδύτεροι, ώστε να εξασφαλίζεται η άνεση μετακίνησης των ατόμων με κινητικά προβλήματα. Τέλος, όπου υπάρχουν δυνατότητες παρεμβάσεων σε παλαιότερα καταστήματά μας, γίνονται στην πρώτη σχεδιαζόμενη ανακαίνιση».

Το άρθρο δημοσιεύεται στο τεύχος 378 του περιοδικού «σελφ σέρβις» (εκδόσεις Comcenter).