Πόσο εκπληκτικός είναι ο κόσμος μας και πόσο συγκλονιστικός ο τρόπος με τον οποίο το είδος μας έχει καταφέρει να επιβιώσει, έχοντας να αντιμετωπίσει τρομακτικές αλλαγές και συνεχείς προκλήσεις… Οι ίδιες αυτές δυσκολίες είναι που με μεγάλο αγώνα οδηγούν την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, βήμα-βήμα πιο κοντά σε συνθήκες που εννοούν τη συμβίωση και πιο μακριά από αναχρονιστικές απόψεις και πρακτικές. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιος ούτε ο τρόπος ούτε ο χρόνος αυτών των εκσυγχρονιστικών αλλαγών, ειδικά σε περιόδους μεγάλων κρίσεων και ανατροπών. Η ιστορία έχει καταγράψει μεγάλα διαστήματα πισωγυρίσματος πριν από μια πορεία προς τα εμπρός…

Η πανδημία, παρά την τραγικότητά της, έφερε μια αχτίδα ελπίδας. Είδαμε επιστήμονες να δηλώνουν πως ανταλλάσσουν πληροφορίες ώστε η παραγωγή ενός αποτελεσματικού φαρμάκου ή εμβολίου να είναι όσο το δυνατόν γρηγορότερα μια πραγματικότητα, δημόσια πανεπιστήμια να προσφέρουν απλόχερα το δυναμικό τους και τις γνώσεις τους, κυβερνήσεις να δεσμεύονται για δωρεάν εμβολιασμούς, εργαζόμενους παντού να προσφέρουν με αυτοθυσία.

Την ίδια, όμως περίοδο, αντιλαμβανόμαστε ξανά πόσο εύκολο είναι να γίνεται η κρίση ευκαιρία για όσους μπορούν να την αξιοποιήσουν κατά το δοκούν. Σε πολλές χώρες, όπως και στη δική μας, σε συνθήκες περιορισμένων δυνατοτήτων αντίδρασης, εντείνονται οι πρωτοβουλίες περιορισμού δικαιωμάτων, από τα εργασιακά έως τα συνταγματικά, ενισχύεται η δραστηριότητα οικονομικών οργανισμών με στόχο την αύξηση του πλουτισμού των ιδιοκτητών και των μετόχων τους, εις βάρος των εργαζομένων, της υγείας, του περιβάλλοντος, αυξάνονται οι εστίες έντασης μεταξύ χωρών, συνεχίζονται οι συγκρούσεις για την επικυριαρχία σε περιοχές που θεωρείται πως μπορεί να υπάρξει κερδοφόρα οικονομική εκμετάλλευση, με αμφίβολα οφέλη για τους λαούς που αφορούν… Βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα, μετά από αιώνες εξέλιξης να αντιμετωπίζουμε ως φυσιολογική, σε περίοδο μάλιστα κρίσης, την προαγωγή του συμφέροντος των λίγων έναντι του συμφέροντος του συνόλου. Πόσο αναχρονιστικό ακούγεται αυτό…

Πόσο ξεπερασμένο θα έπρεπε να θεωρείται στον 21ο αιώνα, όταν μάλιστα ένας ιός σείει συθέμελα την οικονομία ακόμη και των ισχυρών κρατών και αλλάζει έως και τον τρόπο επαφής και συμβίωσης των ανθρώπων, να πρέπει να πεισθεί για παράδειγμα κάποια αρχή, κάποιο υπουργείο ή το σύνολο της οποιασδήποτε κυβέρνησης πως είναι αναφαίρετο δικαίωμα η ενδυνάμωση των παροχών δημόσιας υγείας κατά προτεραιότητα έναντι κάθε άλλης δαπάνης; Πώς είναι δυνατόν στον αιώνα μας να αντιμετωπίζεται κάθε συλλογική έκφραση ως κίνηση επιθετική και όχι ως συστατικό ενός υγιούς διαλόγου; Μπορεί κανείς να δεχθεί πως φωνή πρέπει να έχουν μόνο όσοι ασκούν κάποιας μορφής εξουσία; Πόσο παλιά θα πρέπει να φαίνονται στα μάτια κυρίως των νέων ανθρώπων που έχουν μάθει από τις οικογένειές τους, το σχολείο, τους φίλους τους να σκέφτονται ελεύθερα, μέτρα που περιορίζουν την ελευθερία έκφρασης; Πόσο εξοργιστικό πρέπει να είναι για ένα παιδί που ψάχνει τη δική του αλήθεια να του απευθύνονται όπως ο κακός δάσκαλος προηγούμενων αιώνων, που δεν δεχόταν όχι τη διατύπωση μιας εύλογης απορίας, αλλά ούτε καν τη διατάραξη μιας κάποιας «ιεράς» σιωπής;

Σήμερα, στον καιρό της πανδημίας, υπάρχουν κάποιοι που ελπίζουν πως μια τέτοιου μεγέθους και φύσης κρίση θα οδηγήσει σε καινούργια, καλύτερα μονοπάτια την ανθρωπότητα και εκείνοι που πιστεύουν πως αντίθετα, μόλις ρυθμιστούν τα θέματα υγείας, θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μια χειρότερη συνθήκη.

Χωρίς τη συναισθηματική φόρτιση που προϋποθέτει μια αισιόδοξη ή απαισιόδοξη τοποθέτηση, μπορούμε να συμφωνήσουμε πως η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, ακόμη και με καθυστερήσεις και εμπόδια, εξελίσσεται προς την κατεύθυνση που δημιουργεί μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσής του σε συνθήκες ομαλής συμβίωσης και ελαχιστοποίησης της σύγκρουσης. Με αυτή τη σκέψη, μπορούμε να αποφασίσουμε, υποδεχόμενοι το 2021, αν θα είμαστε μέρος αυτής της θετικής αλλαγής ή γρανάζι εμπλοκής της.