Οι αλλαγές στο εμπόριο από την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου και εν γένει των ψηφιακών τεχνολογιών επηρεάζουν καίρια την αλυσίδα της παραγωγής και της διανομής των προϊόντων, ένα σημαντικό μέρος της οποίας σχετίζεται με τη συσκευασία τους. Εκτός από τα υλικά κατασκευής των συσκευασιών, λοιπόν, ήδη βλέπουμε αλλαγές –και πολύ περισσότερες αναμένονται στο μέλλον– στο σχεδιασμό και την ενσωμάτωση τεχνολογίας σε αυτές, ώστε να αναγνωρίζονται από ανθρώπους και μηχανές.

Μπορεί η συσκευασία να αλληλοεπιδρά με τον αγοραστή; Προ δεκαετιών μια τέτοια ερώτηση ίσως έφερνε στο νου συναισθήματα που γεννά η συσκευασία ενός δώρου στον παραλήπτη του –τα χρώματα του χαρτιού, η κορδέλα, το ξετύλιγμα κι η αδημονία ως την αποκάλυψη του περιεχομένου.

Πέρυσι η βιομηχανία Δέλτα βραβεύτηκε, στο πλαίσιο των σελφ σέρβις Excellence Awards, για τη συσκευασία της Eco-Fresh Pack, η οποία φέρει μία νέα εσωτερική σκούρα επίστρωση, που προστατεύει το φρέσκο γάλα από το φως και την οξείδωση. Επιπλέον παρέχει στο χρήστη τη δυνατότητα πλήρους αναδίπλωσης της συσκευασίας μετά τη χρήση, ώστε να μην αυξάνει τον όγκο των σκουπιδιών. Υπάρχει όμως κι ένα στοιχείο της συσκευασίας, που δρα αλληλεπιδραστικά με τον καταναλωτή του περιεχομένου της. Πάνω της είναι τυπωμένο το λογότυπο της εφαρμογής Shazam. Αν ο αγοραστής το «δει» με τη σχετική εφαρμογή που έχει στο smart phone του, ξετυλίγεται μπροστά του η ιστορία της συσκευασίας, μέσω μιας Augmented Reality απεικόνισης.

Στην Κίνα, που έχει μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο εργοστάσιο παραγωγής προϊόντων, το θέμα της συσκευασίας είναι ζωτικής σημασίας για όλη την αλυσίδα από τον παραγωγό μέχρι τον τελικό αποδέκτη. Οι τεχνολογίες που βρίσκονται υπό την ετικέτα Active & Intelligent Packaging, αναμένεται να παίξουν σημαντικό ρόλο στη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά συσκευασίας, η οποία εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί στα 35 δισ. δολάρια μέχρι το 2020. Τον ερχόμενο Ιούλιο θα γίνει στη Σανγκάη το πρώτο AIPIA China Summit, εστιασμένο στην αναζήτηση λύσεων, που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες εμπόρων και κατασκευαστών σε ό,τι αφορά την αλληλεπίδρασή τους με τους αγοραστές, τη βελτίωση της ασφάλειας στην προμηθευτική αλυσίδα και την αντιμετώπιση του φαινομένου των ψευδεπίγραφων προϊόντων. Η αύξηση της ζήτησης στην κινεζική αγορά προϊόντων μεγάλης αξίας, όπως κρασιά, αλκοολούχα ποτά, προϊόντα αισθητικής και είδη πολυτελείας, έχει δημιουργήσει πιο έντονη από ποτέ την ανάγκη για ασφάλεια.

Από τη μικρή Ελλάδα μέχρι την τεράστια Κίνα η αγορά αναζητά λύσεις. Και δεδομένου ότι η ζήτησή της είναι δεκάδων δισ. δολαρίων, το πιθανότερο είναι ότι οι λύσεις θα εμφανιστούν γρήγορα, όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν.

Ποιες είναι οι τεχνολογικές τάσεις που επηρεάζουν την αγορά;
Τα υλικά συσκευασίας συνδέονται με πολλές από τις αναμενόμενες βελτιώσεις. Όσο η συσκευασία προφυλάσσει το προϊόν, είναι χρήσιμη. Όμως, όταν εκπληρώσει την αποστολή της, ως απόρριμμα επιβαρύνει το περιβάλλον. Πρόσφατα video, με θέμα τη ρύπανση των ωκεανών από πλαστικά απορρίμματα, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι, αν δεν αλλάξει κάτι στη συμπεριφορά μας, το σενάριο της ταινίας WALL-E θα γίνει πραγματικότητα. Οι κατασκευαστές συσκευασιών διερευνούν ήδη εναλλακτικές λύσεις, κυρίως με την αξιοποίηση φυτικών ινών. Π.χ. το υλικό MFC (microfibrillated cellulose) δημιουργείται από μικρο-ίνες φυτών, που έχουν ανασυντεθεί. Η σχετική έρευνα αποβλέπει στη δημιουργία υλικών ελαφρύτερων και πιο ανθεκτικών από το γυαλί και τις ίνες άνθρακα. Επίσης το MFC συνδυασμένο με άλλα υλικά, τα ενισχύει. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμα βρει τρόπους να προχωρήσουν στη βιομηχανική παραγωγή του, ενώ εκκρεμεί προς απόδειξη το εάν μια συσκευασία, φτιαγμένη από ίνες φυτών, λειτουργεί αποτελεσματικά ως φράγμα των συντελεστών αποσύνθεσης του ευαλλοίωτου περιεχομένου της, όπως το φως, το οξυγόνο κι η υγρασία. Μια σχετική λύση είναι η χρήση επιστρώσεων, βασισμένων σε μόρια νερού, που θα αντικαθιστούν τις δύσκολα ανακυκλώσιμες ύλες άλλης μοριακής σύνθεσης.

Τα ρομπότ αναμένεται επίσης να έχουν άμεση συμμετοχή στην αγορά, ειδικά σε τομείς που σχετίζονται με το ψηφιακό εμπόριο. Η ικανότητά τους να ταξινομούν αντικείμενα σε συσκευασίες με ακρίβεια και μέριμνα για τη βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου, αξιοποιείται ήδη από παραγωγούς και εμπόρους. Η ευελιξία των ρομπότ σχετίζεται και με τη δυνατότητα εύκολης αντικατάστασης των βραχιόνων τους, ώστε να προσαρμόζονται στα προϊόντα που πρόκειται να ταξινομήσουν (π.χ. διαφορετικός βραχίονας χρησιμοποιείται στην ταξινόμηση κουτιών δημητριακών από εκείνον που διαχειρίζεται ακριβά αρώματα).

Εξελίξεις υπάρχουν και στον τομέα των αυτοκινούμενων ρομπότ, τα οποία ήδη κινούνται κατά ομάδες σε ορισμένες αποθήκες, μεταφέροντας φορτία μεγάλου βάρους με ασφάλεια και ακρίβεια. Η συσκευασία, τόσο σε ό,τι αφορά το μέγεθος όσο και σε ό,τι σχετίζεται με ενσωμάτωση τεχνολογιών, επηρεάζει άμεσα τη ροή των εργασιών στις αποθήκες. Η Amazon είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις αξιοποίησης της ρομποτικής. Οι φορτωμένες παλέτες ανά είδος, που αρκετές αλυσίδες σούπερ μάρκετ τοποθετούν πια κατευθείαν στον χώρο διαχείρισης, όπως δηλαδή τις παρέλαβαν από τους προμηθευτές, είναι ό,τι πρέπει για τη δράση τέτοιου τύπου ρομπότ, καθώς επιταχύνουν τις διαδικασίες, από την υποδοχή του προϊόντος του παραγωγού ως τη διάθεσή του στον τελικό αγοραστή. H Ocado είναι μια από τις εταιρείες-χρήστες ρομπότ για την εξυπηρέτηση άνω των 65.000 παραγγελιών πελατών της κάθε εβδομάδα. Αν και αρκετοί θεωρούν ότι τέτοια ρομπότ θα καταργήσουν προοπτικά την ανθρώπινη εργασία, το πιθανότερο είναι η συνεργατική δράση μηχανής και ανθρώπου για το βέλτιστο αποτέλεσμα, εκεί που μόνος ο άνθρωπος ή μόνο το ρομπότ αδυνατούν να το πετύχουν.

Από το RFID στο IoT
Το ταξίδι της μοναδικότητας κάθε αντικειμένου έχει ξεκινήσει αρκετές δεκαετίες πριν την εμφάνιση του όρου IoT στο λεξιλόγιο της τεχνολογίας. Η τεχνολογία RFID, η οποία είναι ακόμα αρκετά δραστήρια παρά τα χρονάκια της, βρήκε υποστηρικτές μεταξύ και των παραγωγών και των εμπόρων. Θυμηθείτε ότι η Walmart είχε προειδοποιήσει τους προμηθευτές της να διαλέξουν ανάμεσα στην αξιοποίηση της τεχνολογίας και την «έξοδο» από τα ράφια της. Τελικά μετρίασε τις απαιτήσεις της, γιατί το κόστος της τεχνολογίας, όπως και το επίπεδο της ανταπόκρισής της στις απαιτήσεις της εταιρείας, δεν δικαιολογούσαν τις επενδύσεις σε αυτήν. Με την τεχνολογία IoT το ζήτημα επανέρχεται στη δημόσια συζήτηση, με εφαρμογές όπως το smart packaging, το οποίο είναι πολύ βοηθητικό, μεταξύ άλλων, στην καταπολέμηση του food waste και την επιτάχυνση της ροής της εφοδιαστικής αλυσίδας, σε συνεργασία είτε με τα προαναφερόμενα ρομποτικά συστήματα είτε με εξειδικευμένες εφαρμογές (π.χ. ελέγχου του ασθενή από το γιατρό του, μέσω έξυπνων συσκευασιών φαρμάκων). Ειδικά στη βιομηχανία της υγείας τα ψευδεπίγραφα προϊόντα είναι σημαντικότατο πρόβλημα, καθώς ενίοτε τίθεται σε κίνδυνο ακόμα και η ζωή του ασθενούς.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι συχνά στις σύγχρονες εφαρμογές υπό την ετικέτα IoT αξιοποιείται συχνά η τεχνολογία RFID, όπως σε λύσεις της STI Group, ενός από τους γίγαντες στην παγκόσμια αγορά της συσκευασίας. Το εμπόδιο στην πλήρη αξιοποίηση της τεχνολογίας είναι το αρκετά υψηλό κόστος υλοποίησης των σχετικών λύσεων. Σε συζήτηση που είχαμε πρόσφατα με στελέχη εταιρείας εμφιάλωσης νερού, ο αρμόδιος Chief Technology Officer μας επισήμανε ότι μια πλήρης εφαρμογή της τεχνολογίας στον προϊόν από την παραγωγή του ως τα χέρια του αγοραστή, θα απαιτούσε αρχικό επενδυτικό κόστος άνω των 10 εκατ. ευρώ συν το κόστος συντήρησης και λειτουργίας της.

Καθόλου συσκευασία
Ιστορία βγαλμένη από το μέλλον μοιάζει η παράδοση προϊόντων στον πελάτη σε ψηφιακή μορφή και αποκτούν φυσική παρουσία στον χώρο του. Αναφερόμαστε στην τεχνολογία 3D printing, η οποία, αν και έχει κάνει ήδη αρκετά βήματα, είναι ακόμα πολύ νωρίς να «τυπώσει» ένα πιάτο –και πολύ περισσότερο τη μερίδα φαγητό που θα το γεμίσει. Αλλά ακόμα κι αν αυτό ήταν δυνατόν, και πάλι ο αγοραστής θα έπρεπε να ψωνίσει τα υλικά της «εκτύπωσης», φυσικά συσκευασμένα. Εκτός κι αν υποθέσουμε ένα μέλλον σαν του Σταρ Τρεκ, όπου κάθε προϊόν θα υλοποιείται δια τηλεμεταφοράς…