Ανατιμήσεις σε βασικά προϊόντα διατροφής προοιωνίζεται η «απογείωση» της διεθνούς τιμής του σιταριού, η οποία μέσα στο καλοκαίρι αυξήθηκε σημαντικά. Την ίδια στιγμή το bake-off στο εγχώριο λιανεμπόριο αποκτά έναν ακόμη «οπαδό», καθώς η Lidl ξεκίνησε να αναπτύσσει γωνιές bake-off σε καταστήματα της.

Η επαπειλούμενη επισιτιστική κι όχι μόνο κρίση έχει αφετηρία τις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες φέτος διεθνώς, καθώς καταγράφτηκε η μεγαλύτερη ξηρασία των τελευταίων πενήντα ετών. Αυτή «χτύπησε» ιδιαίτερα χώρες παραδοσιακά μεγάλης παραγωγής σιτηρών, όπως οι ΗΠΑ, ενώ στην Κεντρική Ευρώπη τέτοιες χώρες, κυρίως η Ουκρανία και η Ρωσία, εμφάνισαν υστέρηση στην παραγωγή τους.
Έτσι, το τελευταίο τρίμηνο απογειώθηκαν οι διεθνείς τιμές των σιτηρών κατά 50%, του καλαμποκιού κατά 45% και της
σόγιας κατά 30%.

Η εγχώρια αγορά είναι ελλειμματική στο μαλακό σιτάρι, οπότε καλύπτει τις ανάγκες της με εισαγωγές από την Κεντρική και τη ΝΑ Ευρώπη. Για να γίνει κατανοητή η αύξηση των τιμών, αρκεί να σημειωθεί πως τον Ιούνιο η τιμή παραγωγού στη γειτονική Βουλγαρία για το σιτάρι της φετινής σοδειάς ήταν 140 ευρώ/τόνο. Λίγες ημέρες αργότερα, ως τις 10 Ιουλίου, είχε φτάσει στα 260 ευρώ/τόνο. Όμως, το πραγματικό πρόβλημα, ένεκα της ξηρασίας, επιβαρύνουν οι εγχώριες κερδοσκοπικές κινήσεις στο σκληρό σιτάρι, όπου η Ελλάδα είναι πλεονασματική. Στο πλαίσιο αυτό, από 19-20 λεπτά/κιλό το σκληρό σιτάρι έφτασε τον Σεπτέμβριο να διατίθεται προς 29-30 λεπτά/κιλό, καθώς οι μεγαλέμποροι και οι μεγαλοπαραγωγοί, καθώς και κάποιες Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών, το κράτησαν εκτός αγοράς κλειδωμένο στις αποθήκες, μέχρι να ανατιμηθεί για να κερδίσουν περισσότερα.

Ντόμινο επιπτώσεων
Εκτός από τα προϊόντα διατροφής που παρασκευάζονται με άλευρα, η ανατιμητική κούρσα των σιτηρών και εν γένει των δημητριακών, που ξεκίνησε με το καλαμπόκι και άλλα προϊόντα, επηρεάζει και την τιμή των ζωοτροφών. Έτσι, έμμεσα επηρεάζονται και οι τελικές τιμές του γάλακτος και του κρέατος. Στη χώρα μας οι τιμές του κριθαριού έφτασαν από τα 16 λεπτά το κιλό στις αρχές Ιουνίου στα 28 λεπτά στα τέλη Αυγούστου, με άμεσα πληττόμενους τους κτηνοτρόφους και τις εκμεταλλεύσεις τους. Παράλληλα, από την αρχή του έτους η εγχώρια τιμή της σόγιας, που είναι μία από τις σημαντικότερες ζωοτροφές στη χώρα μετά την κρίση των «τρελών αγελάδων» και την εγκατάλειψη των κτηνοτροφικών ψυχανθών, που παρείχαν ισοδύναμες πρωτεΐνες, σημείωσε αύξηση κατά 60%.

Αλλά οι μεγαλύτεροι φόβοι σχετίζονται με την εξέλιξη των τιμών του ψωμιού και του συνόλου των αρτοσκευασμάτων, που έχουν ως βασική πρώτη ύλη το αλεύρι. «Για την ώρα καμία ανατίμηση δεν υπάρχει στην αγορά του ψωμιού, παρόλο που τα άλευρα ήδη έχουν πάρει την ανιούσα, με αυξήσεις που υπερβαίνουν το 10%. Καταβάλλεται προσπάθεια η ανατίμηση στα άλευρα να απορροφηθεί από τους αρτοποιούς, όπως άλλωστε και πολλές άλλες αυξήσεις του κόστους, όπως της ηλεκτρικής ενέργειας κά.

Με δεδομένη τη δυσκολία των πολιτών να τα βγάλουν πέρα, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο να διευρύνουμε τις τιμές», υπογραμμίζει ο κ. Μιχάλης Μούσιος, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αρτοποιών Ελλάδος, προσθέτοντας: «Υπάρχουν αρτοποιεία, στα οποία έχει μπει λουκέτο, αλλά δεν είναι μετρήσιμα ως ποσοστό στο σύνολο του κλάδου. Οι επιχειρήσεις μας είναι οικογενειακές. Ενώ το εισόδημα των αρτοποιών συρρικνώνεται, τα τιμολόγια λιανικής δεν αλλάζουν, καθώς το βλέπουμε πως οι καταναλωτές δυσκολεύονται ακόμη και με τα υφιστάμενα επίπεδα τιμών».

Ελπίδες, προσδοκίες, φόβοι
Οι ελπίδες για την αύξηση της παραγωγής και την αποκλιμάκωση των τιμών των τροφίμων επαφίενται στο επίπεδο των βροχοπτώσεων στους σιτοβολώνες του βόρειου τμήματος της Αργεντινής, καθώς η εν λόγω χώρα είναι η πρώτη εξαγωγική δύναμη στον κόσμο στη σόγια, η δεύτερη στο καλαμπόκι και η έκτη στο σιτάρι.

Καθησυχαστικός, τουλάχιστον προς το παρόν, ήταν πρόσφατα ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ. Κατά την άποψη του γενικού διευθυντή του, κ. Ζουζέ Γκρατσιάνου ντα Σίλβα, οι νυν αυξήσεις των τιμών των τροφίμων δεν συνιστούν «κρίση». Προειδοποίησε, ωστόσο, ότι δεν αποκλείεται να εξελιχθούν σε φαινόμενο κρίσης, αν οι σοδειές στο νότιο ημισφαίριο αποδειχθούν κατώτερες του αναμενόμενου. Μάλιστα, τόνισε ότι ακόμα και αν οι τιμές των σιτηρών αυξηθούν 10%-20%, δεν σημαίνει πως οι τιμές του ψωμιού θα αυξηθούν σε ανάλογο ποσοστό.

Στο μεταξύ, οι περισσότερες εγχώριες αλευροβιομηχανίες, αλλά όχι όλες, έχουν κάποια αποθέματα αλεύρων και συγκρατούν για την ώρα τις τάσεις ανόδου των τιμών. Όμως τα αποθέματα τελειώνουν, επομένως σύντομα οι γενικευμένες ανατιμήσεις θα εμφανιστούν ως αναπόφευκτες, καθώς οι αλευροβιομηχανίες θα προμηθεύονται ακριβά την πρώτη ύλη. Οι προβληματισμοί στο εξής εδράζονται στο ενδεχόμενο η Ρωσία να δώσει οριστικά «σήμα» επιβράδυνσης των εξαγωγών της σε σιτηρά. Κάτι τέτοιο θα καθιστούσε τις ανατιμήσεις δεδομένες και δη κατά διψήφιο ποσοστό, επηρεάζοντας ένα πολύ μεγάλο τμήμα της αγοράς  τροφίμων.

Η Lidl μπαινει στο bake-off
Διείσδυση στην αγορά του bake-off πραγματοποιεί ο hard discounter της εγχώριας αγοράς, η Lidl, «βάζοντας πόδι» σε έναν τομέα της αγοράς, το θεσμικό πλαίσιο του οποίου έχει αποτελέσει σημείο τριβής μεταξύ σούπερ μάρκετ και αρτοποιών, οργανωμένου λιανεμπορίου και ΥΠΑΑΝ. Η Lidl, εφαρμόζοντας την κείμενη νομοθεσία, έχει ήδη δημιουργήσει «γωνίες» bake-off σε επτά καταστήματα του δικτύου της και προβλέπεται μέχρι το τέλος του έτους, ανάλογα και με το μέτρο της αποδοχής των πελατών της, να επεκτείνει αυτή τη δραστηριότητα και σε άλλα καταστήματά της. Το πιλοτικό project έχει ήδη υλοποιηθεί στα καταστήματα του Ευόσμου Θεσσαλονίκης, της Σαλαμίνας και της Χαλκίδας. Το πρόγραμμα, όπως αναμένεται, θα επεκταθεί προσεχώς σε καταστήματα εντός λεκανοπεδίου Αττικής.

Όπως είναι γνωστό, οι αρτοποιοί θεωρούν ότι η πλήρης απελευθέρωση του bake-off θα ευνοήσει τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ εις βάρος τους, επισημαίνοντας πως ήδη βρίσκονται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση από την αύξηση του κόστους και τη δραματική μείωση της κατανάλωσης (η τελευταία αγγίζει το 30%). Το καθεστώς του bake-off, όπως θεσπίστηκε με το νόμο 3526 του 2007 (νόμος Σιούφα), δεν εμπόδισε τα σούπερ μάρκετ να δημιουργούν «θερμές γωνιές» για την παρασκευή ψωμιού, όμως έθεσε κάποιες δεσμευτικές προϋποθέσεις ως προς τα απαιτούμενα τετραγωνικά χώρου για τη σχετική δραστηριότητα, που απέτρεψαν την ανάπτυξη αξιοσημείωτης σχετικής τάσης στα καταστήματα του κλάδου. Αλλά και οι αρτοποιητικές μονάδες έχουν καταγράψει σοβαρά προβλήματα σε όλες τις κατά καιρούς νομοθετικές πρωτοβουλίες για την απελευθέρωση της αγοράς του bake-off.

Tο πρόβλημα με την απελευθέρωση ή μη της αγοράς του bake-off χρονολογείται από τις αρχές του 2000. Δώδεκα χρόνια αργότερα και παρά τις καταδικαστικές αποφάσεις από το Δικαστήριο της ΕΕ οριστική λύση στο πρόβλημα δεν δόθηκε ακόμη… Σχετικά με την τελευταία νομοθετική παρέμβαση, που έγινε τον Μάρτιο φέτος, ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αρτοποιητικών Μονάδων τόνισε πως κινείται στη σωστή κατεύθυνση, αλλά περιλαμβάνει σημαντικές ασάφειες που δημιουργούν πρόβλημα κατά την εφαρμογή του νόμου, εμποδίζοντας το ουσιαστικό άνοιγμα της αγοράς. Όπως επισημαίνεται από τον σύνδεσμο, χωρίς ξεκάθαρο πλαίσιο λειτουργίας, δεν πρόκειται να υπάρξουν επενδύσεις και ανάπτυξη, ενώ υπογραμμίζεται πως ήδη χάνονται σημαντικές επενδύσεις δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ.