Μήνας: Νοέμβριος 2004

Την αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος της χώρας «αναδεικνύουν» οι χειρισμοί της κυβέρνησης στο ζήτημα των τιμών. Η μονομερής -έμμεση- παρέμβασή της στην αγορά, με τις πρόσφατες παραπομπές στην ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού έξι αλυσίδων σούπερ μάρκετ και του ΣΕΣΜΕ, φανερώνει την ασυνέπεια του κράτους έναντι της επιχειρηματικής κοινότητας, αλλά και την αδυναμία του να τηρήσει τις αναγκαίες προς όλους ισορροπίες, όταν πρόκειται για κρίσιμα ζητήματα, που συνεπάγονται βαθιές τομές.

Τα ανωτέρω σχόλια διατυπώνουν προς το "σελφ σέρβις" κορυφαίοι παράγοντες του οργανωμένου λιανεμπορίου, επισημαίνοντας ότι το Υπουργείο Ανάπτυξης επιλέγει να προσεγγίζει το θέμα των ανατιμήσεων μόνο από την πλευρά των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, θεωρώντας τις ως τον μοναδικό υπεύθυνο για την ακρίβια που μαστίζει την ελληνική αγορά. Την ίδια στιγμή εντύπωση έχει προκαλέσει η "απόσταση ασφαλείας" ή, αλλιώς, η σιγή της βιομηχανίας σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο δρα η Επιτροπή Ανταγωνισμού, καθώς και το ότι έχει αποφευχθεί η με τον οιονδήποτε τρόπο σύνδεσή της τόσο με τις δύο υποθέσεις που «αυτεπάγγελτα» διερευνούνται όσο και με τις ανατιμητικές τάσεις των τελευταίων δύο ετών.

Ουδείς σήμερα μπορεί να αποφανθεί με βεβαιότητα για τις επιπτώσεις στην αγορά μετά τις πρόσφατες καταιγιστικές εξελίξεις γύρω από την έρευνα που διεξάγει η Επιτροπή Ανταγωνισμού σχετικά με τις τιμές, και κυρίως μετά τις διαπιστώσεις για τον τρόπο με τον οποίο αυτή παρενέβη. Πολλά για παράδειγμα είναι τα ερωτήματα που διατυπώθηκαν από στελέχη του λιανεμπορίου σχετικά με το γεγονός ότι η έρευνα πραγματοποιείται ταυτόχρονα με την τροποποίηση του νόμου που απαγορεύει τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους, αλλά και σε σχέση με τις σκοπιμότητες της «διερεύνησης» πρακτικών τις οποίες «ευλόγησε» με τη στάση της η πολιτεία το 2001. Πολύ μάλλον καθώς ήταν ευρέως γνωστό ότι ο ΣΕΣΜΕ κατάρτιζε τη λίστα με τις εκπτώσεις, ευρισκόμενος την περίοδο εκείνη σε άτυπη συνεννόηση με το ΣΕΒΤ και σε ανοικτή επικοινωνία με την τότε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Ανάπτυξης. Στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ωστόσο βρίσκεται σήμερα απολογούμενη η μία μόνο πλευρά.

Επιλεκτική αντιμετώπιση και σκοπιμότητες

Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις συναντήσεις στο ξενοδοχείο Sofitel, όταν την πρόσκληση των έξι αλυσίδων τίμησαν διά της παρουσίας τους 31 μεγάλοι προμηθευτές του κλάδου. Όμως και πάλι απολογούμενοι βρέθηκαν μόνο οι λιανέμποροι, παρά το γεγονός ότι οι προσκεκλημένοι τους, όπως τουλάχιστον δηλώνεται, ήταν ενήμεροι για την ατζέντα της συνάντησης πριν την πραγματοποίησή της.

Αίσθηση επίσης προκάλεσε στην αγορά η παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού αμέσως μετά τα δημοσιεύματα συγκεκριμένης εφημερίδας, όταν όλες οι προ μηνών αναφορές άλλων εφημερίδων σχετικά με τις συναντήσεις του Sofitel είχαν αγνοηθεί από την αρμόδια αρχή και φυσικά από το Υπουργείο Ανάπτυξης, που φέρει και την πολιτική ευθύνη για κάθε ενέργειά της. Με προβληματισμό αντιμετώπισε τέλος η αγορά και την απόφαση της Επιτροπής "να επιβάλλει όρους υγιούς ανταγωνισμού στη διαμόρφωση των τιμών", αρχίζοντας την έρευνά της από το τελευταίο στάδιο διακίνησης των αγαθών, δηλαδή τα σούπερ μάρκετ. Αν πράγματι επιθυμούσε η παρέμβασή της αυτή να έχει συνέπεια, έπρεπε να ξεκινήσει τη διαδικασία διερεύνησης εστιάζοντας στον τρόπο διαμόρφωσης των τιμών παραγωγού, δηλαδή της βιομηχανίας, κατόπιν να ελέγξει τα συμβαίνοντα στο κύκλωμα των διακινητών-χονδρεμπόρων και τέλος να στραφεί στον κλάδο της λιανικής πώλησης.

Όσο για την προειδοποίηση -την "απειλή" κατά ορισμένους- περί παραιτήσεως του προεδρείου του ΣΕΣΜΕ σε περίπτωση καταδίκης του από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, μόνο αδιάφορα δεν πρέπει να την αντιμετωπίζει η κυβέρνηση, καθώς, σε περίοδο έντασης των ανατιμητικών τάσεων, το Υπουργείο Ανάπτυξης θα "συρθεί" σε διάλογο με την αγορά, όμως χωρίς συνομιλητή από την πλευρά όσων διαμορφώνουν τις τιμές καταναλωτή. Κι αυτό διότι ενώ ο ΣΕΣΜΕ θα συνεχίσει να υφίσταται νομικά ως όργανο, θα διοικείται από πρόσωπα με περιορισμένη ή και ανύπαρκτη συνδικαλιστική δυναμική.

Μια καταδίκη θα ανοίξει "βεντέτα"

«Την ευθύνη για τις εξελίξεις φέρει στο ακέραιο το πολιτικό σύστημα της χώρας, που από τη μια σύρει τους επιχειρηματίες σε άτυπες συμφωνίες για τις τιμές και από την άλλη τούς καλεί σε απολογία», τονίζουν κύκλοι της αγοράς. Η καιροσκοπική χρησιμοποίηση της επιχειρηματικής κοινότητας από την πολιτεία προς εξυπηρέτηση πολιτικών ή και άλλων σκοπιμοτήτων, λένε χαρακτηριστικά, θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες, ενώ επισημαίνουν ότι «όταν η ίδια πολιτεία αποφασίζει να φέρει σε αντιπαράθεση τους δύο βασικούς κλάδους της εγχώριας οικονομίας, επιλέγοντας το διασυρμό του ενός εκ των δύο έναντι των καταναλωτών ως μοναδικού υπεύθυνου για τις ανατιμήσεις, η κρίση πρέπει να θεωρείται δεδομένη».

Πολλοί πλέον υποστηρίζουν με βεβαιότητα ότι οι σχέσεις λιανεμπορίου και βιομηχανίας περνούν σε νέα φάση και ότι σύντομα θα υπάρξουν εξάρσεις τις οποίες δύσκολα θα μπορεί η ίδια η αγορά να ελέγξει. Ως ένα από τα πιθανότερα σενάρια αναφέρεται αυτό του αποκλεισμού γνωστών brand names από τα ράφια των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, σενάριο το οποίο αναμένεται να επιβεβαιωθεί εφόσον η Επιτροπή Ανταγωνισμού εκδώσει τελικά καταδικαστική απόφαση.

Σε βαρύ κλίμα οι διαπραγματεύσεις

Όλα πλέον δείχνουν ότι οι διαπραγματεύσεις για τις συμφωνίες του 2005 μεταξύ βιομηχανίας και λιανεμπορίου δεν θα διεξαχθούν σε ομαλό κλίμα. Το ζήτημα των παροχών και των εκπτώσεων προς τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ θα λάβει νέες διαστάσεις, όχι μόνο λόγω της παρέμβασης της Επιτροπής Ανταγωνισμού, αλλά και λόγω των αλλαγών που αναμένονται στον νόμο σχετικά με τις πωλήσεις κάτω του κόστους, αλλαγές τις οποίες θα κληθούν να ακριβοπληρώσουν οι εκατοντάδες μικρές και μικρομεσαίες αλυσίδες, τα χιλιάδες μίνι μάρκετ και συνοικιακά καταστήματα.

Ανακολουθίες και ανεπάρκειες της εισήγησης

Σε ό,τι αφορά τώρα τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, τις παραμονές έκδοσης του τρέχοντος τεύχους επρόκειτο να συνεδριάσει για πρώτη φορά η ολομέλεια της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής (19 Νοεμβρίου) προκειμένου τα μέλη της να ακούσουν τις θέσεις και τις απόψεις της αγοράς. Σημείο αναφοράς στην εν λόγω υπόθεση αποτελεί η εισήγηση της γραμματείας της Επιτροπής, από την οποία προκύπτει ότι έξι αλυσίδες -Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος, Αφοί Βερόπουλοι, Σκλαβενίτης, Ατλάντικ, Μασούτης και Μετρό- και ο ΣΕΣΜΕ έχουν καταστρατηγήσει τις αρχές προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση της εισήγησης, που έκαναν παράγοντες της αγοράς, διαφάνηκαν οι αδυναμίες του κειμένου, κυρίως σε ό,τι αφορά την τεκμηρίωση των κατηγοριών, καθώς και οι ανακολουθίες στην παράθεση των αποδεικτικών στοιχειών. Μάλιστα, σύμφωνα με πηγές του "σελφ σέρβις", στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ακούστηκαν πολλές -εκ των έσω- διαμαρτυρίες για την παραπομπή της υπόθεσης στην ολομέλεια, καθώς και επιχειρήματα περί ανεπαρκούς νομικής τεκμηρίωσης όσων κατηγοριών διατυπώνονται στην εισήγηση.

Εντύπωση προκάλεσε επίσης η απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού να καλέσει σε απολογία έξι επιχειρηματίες πριν ολοκληρωθεί η εισήγηση, πριν δηλαδή συνταχθεί το κείμενο από το οποίο θα προέκυπταν οι παράνομες πρακτικές. Το στοιχείο αυτό, το οποίο επεσήμανε σε ανακοίνωσή του ο ΣΕΣΜΕ, επρόκειτο να τεθεί υπ' όψιν της ολομέλειας στις 19 Νοεμβρίου από τους εκπροσώπους των εγκαλούμενων. Σύμφωνα με πληροφορίες, η γραμματεία της Επιτροπής δεν τήρησε τις δέουσες ισορροπίες μεταξύ των δύο συνδέσμων -ΣΕΣΜΕ και ΣΕΒΤ- αφού κάλεσε μεν για κατάθεση τον κ. Παντελή Παντελιάδη, πρόεδρο του ΣΕΣΜΕ, εξαίρεσε όμως από την ανάλογη υποχρέωση τον κ. Δημ. Δασκαλόπουλο, πρόεδρο του ΣΕΒΤ.

Τι εισηγείται η γραμματεία της Επιτροπής Ανταγωνισμού

Σύμφωνα με πληροφορίες του "σελφ σέρβις", τα βασικότερα σημεία της τριανταοκτασέλιδης εισήγησης της γραμματείας της Επιτροπής Ανταγωνισμού έχουν ως εξής:

• Ως αφορμή για τη διενέργεια της αυτεπάγγελτης έρευνας αναφέρονται δύο δημοσιεύματα της εφημερίδας «Το Βήμα».
• Ο ΣΕΣΜΕ κατηγορείται για τη λήψη απόφασης (κατάρτιση λίστας εκπτώσεων) η οποία λειτούργησε σε βάρος του ελεύθερου ανταγωνισμού (παράβαση άρθρου 1, ν. 703/77, ως ισχύει).
• Ο ΣΕΣΜΕ κατηγορείται επίσης για παράβαση του άρθρου 81 της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, καθώς εκτιμήθηκε ότι η εφαρμογή της λίστας με τις αναγραφόμενες επί των τιμολογίων αγοράς εκπτώσεις είναι πιθανό να επηρεάζει και το διακοινοτικό εμπόριο.
• Μέσω της λίστας με τις αναγραφόμενες επί των τιμολογίων αγοράς εκπτώσεις ο ΣΕΣΜΕ κατηγορείται αφενός ότι επιχείρησε να καθορίσει τις τιμές των αγαθών κι ότι αφετέρου η κατάρτιση της λίστας έγινε μονομερώς από αυτόν. Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί ότι σε άλλο σημείο της εισήγησης, σύμφωνα πάντα με τις πληροφορίες του "σελφ σέρβις", σημειώνεται ότι για τουλάχιστον 20 προϊόντα τα ποσοστά των εκπτώσεων τροποποιήθηκαν σε συνεννόηση με προμηθευτές των αλυσίδων.
• Ο ΣΕΣΜΕ δεν απαλλάσσεται των ευθυνών του ακόμη κι αν η τότε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Ανάπτυξης είχε γνώση του ότι συνυπέγραφε με την αγορά ένα μη σύννομο μνημόνιο.
• Σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Ανάπτυξης, κ. Νίκο Χριστοδουλάκη, η υπογραφή του εν λόγω μνημονίου δεν σήμαινε κατ΄ ανάγκη εναρμονισμένη πρακτική μεταφοράς εκπτώσεων επί των τιμολογίων.
• Οι έξι αλυσίδες (Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος, Αφοί Βερόπουλοι, Μετρό, Ατλάντικ, Μασούτης, Σκλαβενίτης) κατηγορούνται για εναρμονισμένη πρακτική, που επιδιώχθηκε στο πλαίσιο των συναντήσεων στο ξενοδοχείο Sofitel με τους 31 μεγάλους προμηθευτές τους (παράβαση άρθρου 1, ν. 703/77, ως ισχύει).
• Κατά τη διάρκεια των προαναφερόμενων συναντήσεων οι εκπρόσωποι των έξι εταιρειών πίεσαν τους προμηθευτές τους να αποκλείσουν τρίτες εταιρείες από την αγορά και να μην πωλούν προϊόντα τους σε αλυσίδες discount.
• Η Επιτροπή επιφυλάσσεται με συμπληρωματική εισήγησή της να προτείνει ποινές για το ΣΕΣΜΕ και τις έξι προαναφερόμενες αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Ως αιτιολογία αναφέρεται η μη διάθεση επαρκών στοιχείων προκειμένου να υπολογιστούν οι προβλεπόμενες από τον νόμο ποινές.
• Το πρόστιμο σε βάρος του ΣΕΣΜΕ δύναται θα υπολογιστεί με ποσοστό επί του συνόλου των ετήσιων κύκλων εργασιών των μελών του για τη χρήση του 2003. Σημειώνεται ότι ο ΣΕΣΜΕ έχει 43 μέλη στην Αθήνα και περισσότερα από 50 στην περιφέρεια.
• Εφόσον διαπιστωθεί ότι η παράβαση είχε διάρκεια πέραν του ενός έτους, είναι πιθανό να προταθεί προσαύξηση του προστίμου έως και 50%.
• Εφόσον από την ακροαματική διαδικασία αποδειχθεί ότι υπάρχει παράβαση και του κοινοτικού άρθρου, η Επιτροπή θα προβεί σε αυστηρότερες κυρώσεις. Σε αυτή την περίπτωση οι ποινές θα είναι σωρευτικά δύο και ο υπολογισμός τους θα γίνει κατά συγχώνευση.

Πρόστιμο ίσο με τα ετήσια κέρδη του κλάδου!

Νομικοί κύκλοι, αναφερόμενοι στην ποινή την οποία θα επιδικάσει η Επιτροπή Ανταγωνισμού -εφόσον βεβαίως αποδειχθούν οι κατηγορίες κατά την ακροαματική διαδικασία-, εκτιμούν ότι θα αντιστοιχεί τουλάχιστον στο 1% έως 1,5% του ετήσιου κύκλου εργασιών κάθε αλυσίδας. Προσθέτουν ωστόσο ότι δεν πρέπει να αποκλειστεί η εφαρμογή διάταξης, η οποία θα προβλέπει τη διατύπωση "απειλής" προστίμου, εφόσον οι κατηγορίες αποδειχθούν τελικά ανίσχυρες.

Συνολικές επενδύσεις ύψους άνω των 680 εκατ. ευρώ υλοποίησαν οι εννέα κορυφαίες επιχειρήσεις σούπερ μάρκετ στην πενταετία 2000-2004, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των δικτύων τους. Στο πλαίσιο αυτό δημιούργησαν περίπου 730 νέα σημεία πώλησης εκ των οποίων τα 449 με το σύστημα της δικαιόχρησης.

Την τελευταία πενταετία οι διοικήσεις των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ εστίασαν το επενδυτικό ενδιαφέρον τους στην ανάπτυξη των δικτύων πωλήσεων, αυξάνοντας ταχύτατα τον αριθμό των καταστημάτων τους, ανακαινίζοντας τα παλαιότερα από αυτά, αλλά και εξαγοράζοντας τρίτες εταιρείες. Με τις επενδυτικές τους πρωτοβουλίες στόχευσαν -με επιτυχία ομολογουμένως- στη διόγκωση των μεριδίων αγοράς και κατά συνέπεια σε προσφορότερες ετήσιες συμφωνίες με τις βιομηχανίες.

Από τα στοιχεία που γνωστοποίησαν στο "σελφ σέρβις" έξι από τις ισχυρότερες αλυσίδες του κλάδου προκύπτει ότι στο διάστημα 2000-2004 υλοποιήθηκαν επενδύσεις συνολικής αξίας περίπου 519 εκατ. ευρώ, από τις οποίες το 18% διατέθηκε για εξαγορές τρίτων εταιρειών, το 28% για τη δημιουργία νέων καταστημάτων και το 23% για ανακαινίσεις παλαιών μονάδων.

Περισσότερο εντυπωσιακά είναι ίσως τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των στατιστικών δεδομένων των εννέα μεγαλύτερων επιχειρήσεων σούπερ μάρκετ, στις οποία απευθύνθηκε το "σελφ σέρβις". Πρόκειται για τους ομίλους Βερόπουλος και Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος, τη Μετρό, την Dia, τους ομίλους Πέντε και Μασούτης, που γνωστοποίησαν στοιχεία, καθώς και τις εταιρείες Καρφούρ Μαρινόπουλος, Ατλάντικ και Σκλαβενίτης, οι οποίες επιφυλάχθηκαν να δημοσιοποιήσουν στατιστικά από τις επενδύσεις τους.

Οι εν λόγω αλυσίδες, οι οποίες εμφανίζονται να ελέγχουν ποσοστά υψηλότερα του 60% στον κλάδο του οργανωμένου λιανεμπορίου (σύμφωνα με στοιχεία από την έκδοση Πανόραμα των ελληνικών σούπερ μάρκετ 2004), στην πενταετία 2000-2004 προχώρησαν σε επενδύσεις συνολικού ύψους άνω των 680 εκατ. ευρώ. Με τα κεφάλαια αυτά, μεταξύ άλλων, δημιούργησαν περίπου 730 νέα σημεία πώλησης, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό τους περίπου στα 1.730. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμβολή του franchise στην επεκτατική δράση του κλάδου παρουσιάζεται εξαιρετικά μεγάλη, δεδομένου ότι στις 730 νέες μονάδες περιλαμβάνονται τα 312 καταστήματα franchise που ελέγχονται από την Ατλάντικ, οι 62 μονάδες δικαιόχρησης της Καρφούρ Μαρινόπουλος, καθώς και τα 75 καταστήματα franchise της Dia.

Αύξηση της απασχόλησης

Οι έντονοι ρυθμοί ανάπτυξης στην αγορά του οργανωμένου λιανεμπορίου, πέραν της αύξησης του τζίρου, επιδρούν θετικά και στον τομέα της απασχόλησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για την πορεία της απασχόλησης στο λιανικό εμπόριο, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2004 ο δείκτης της απασχόλησης αυξήθηκε κατά 4,6% σε σχέση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2003, ενώ συγκρινόμενος με το πρώτο τρίμηνο της τρέχουσας χρήσης το ποσοστό αύξησης ήταν 1,8%. Ειδικότερα ο τομέας της διατροφής, κορμός του οποίου είναι ο κλάδος των σούπερ μάρκετ, ήταν αυτός με τις μεγαλύτερες επιδόσεις, αφού μέσα σε ένα χρόνο αύξησε τον αριθμό των εργαζομένων κατά 6,2% και κατά 2,4% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, όταν στους υπόλοιπους κλάδους του εμπορίου η ετήσια αύξηση ήταν 2,2 και η τριμηνιαία 0,9%.

Ας δούμε ποια στρατηγική ακολούθησε την τελευταία πενταετία καθένας από τους ισχυρούς του οργανωμένου λιανεμπορίου στον τομέα των επενδύσεων, πόσα κεφάλαια διέθεσε και προς ποια κατεύθυνση, πόσες μονάδες ίδρυσε στο ίδιο διάστημα και από πόσες απαρτίζεται το δίκτυό του σήμερα:

Καρφούρ Μαρινόπουλος

Την εφαρμογή ενός σταθερού και μεγαλόπνοου επενδυτικού πλάνου υλοποιεί από το 2000 η Καρφούρ Μαρινόπουλος, ένα χρόνο δηλαδή μετά την είσοδο του γαλλικού ομίλου στην ελληνική αγορά. Την τελευταία τετραετία η αλυσίδα προχώρησε με στόχο την ίδρυση 2 υπέρ μάρκετ Carrefour και 10-15 σούπερ μάρκετ ετησίως, ενώ παράλληλα ολοκλήρωσε την αναμόρφωση των σούπερ μάρκετ Μαρινόπουλος και τη μετονομασία τους σε Champion Μαρινόπουλος και 5΄ Μαρινόπουλος. Στο ίδιο διάστημα επεκτάθηκε και στον χώρο του franchise, δράση την οποία ενίσχυσε με τη συμφωνία διανομής προϊόντων στα 46 καταστήματα της Smile Super Market Βορείου Ελλάδος (Ιανουάριος 2004). Επίσης, στις σημαντικότερες επενδυτικές πρωτοβουλίες της περιλαμβάνεται και η πρόσφατη εξαγορά της Ξυνός (Ιούνιος 2004). Σε ό,τι αφορά τα κεφάλαια τα οποία διατέθηκαν για τις προαναφερόμενες επενδύσεις, η διοίκηση της εταιρείας επιφυλάχθηκε να δώσει στοιχεία, ωστόσο σημειώνεται ότι για το μεγαλύτερο ίσως project, το οποίο μάλιστα θα έχει ολοκληρωθεί λίγο πριν τα Χριστούγεννα, τη δημιουργία δηλαδή του εμπορικού κέντρου City Gate, η Καρφούρ Μαρινόπουλος επένδυσε περί τα 80 εκατ. ευρώ. Στην εκπνοή του 2003 η αλυσίδα διέθετε 13 υπέρ μάρκετ, 106 σούπερ μάρκετ και 45 ιδιόκτητα 5΄ λεπτά Μαρινόπουλος, ενώ φέτος μέχρι τα μέσα του έτους είχε ιδρύσει 2 ακόμα υπέρ μάρκετ (Πασαλιμάνι και City Gate) και 4 σούπερ μάρκετ. Το δίκτυο franchise που ελέγχει απαρτίζεται από 62 εμπορικές μονάδες.

Όμιλος Βερόπουλος

Επενδύσεις συνολικής αξίας περίπου 132 εκατ. ευρώ πραγματοποίησε ο όμιλος Βερόπουλος από το 2000 έως και σήμερα. Στο διάστημα αυτό δημιούργησε 21 νέα καταστήματα, εκ των οποίων τα 8 λειτούργησαν εκτός των συνόρων (7 στα Σκόπια και 1 στη Σερβία), ενώ ο συνολικός αριθμός των καταστημάτων του υπολογίζεται για το τέλος του 2004 στα 203 (166 Αφοί Βερόπουλοι, 29 Χαλκιαδάκης και 8 καταστήματα στο εξωτερικό). Ο όμιλος την πενταετία που προηγήθηκε επένδυσε περίπου τα 28,33 εκατ. ευρώ στην ίδρυση νέων εμπορικών μονάδων, 27,27 εκατ. ευρώ σε ανακαινίσεις καταστημάτων, ενώ η εξαγορά της αλυσίδας Πανεμπορική που πραγματοποιήθηκε το 2001 κόστισε στον όμιλο 12,49 εκατ. ευρώ. Στις ενοποιημένες επενδύσεις περιλαμβάνονται επίσης 25,81 εκατ. ευρώ που διατέθηκαν για αγορές ακινήτων, 2,37 εκατ. ευρώ για τον τομέα της μηχανοργάνωσης, καθώς και 36,59 εκατ. ευρώ για άλλες επενδύσεις, όπου εντάσσονται και οι συμμετοχές της μητρικής Αφοί Βερόπουλοι με 14,63 εκατ. ευρώ στις δύο θυγατρικές της στα Σκόπια και το Βελιγράδι, Veropoulos Dooel και Veropoulos Doo αντίστοιχα. Τέλος, ο όμιλος επένδυσε στον τομέα του leasing συνολικά το ποσό των 20,369 εκατ. ευρώ.

Άλφα-Βήτα Βασιλόπουλος

Ο όμιλος την τριετία 2001-2003 επένδυσε κεφάλαια συνολικού ύψους 55,934 εκατ. ευρώ, πόσο το οποίο διετέθη κατά 34,1% για την ίδρυση νέων καταστημάτων, κατά 52,9% για τις ανακαινίσεις κυρίως των καταστημάτων της Τροφό, κατά 7,5% για τις υποστηρικτικές υπηρεσίες και κατά 5,5% για τα logistics. Η εταιρεία το 2000, πριν δηλαδή την εξαγορά των Τροφό και ΕΝΑ, είχε επενδύσει περί τα 11,733 εκατ. ευρώ, ενώ φέτος στο πρώτο εξάμηνο οι ενοποιημένες επενδύσεις ανήλθαν σε 5,2 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων το 21,51% αφορούσε τη δημιουργία 2 νέων μονάδων, το 62,56% τα υπάρχοντα καταστήματα, το 4,89% τα logistics και το 11,4% τις υποστηρικτικές υπηρεσίες. Από επίσημα στοιχεία του ομίλου προκύπτει επίσης ότι επένδυσε περί τα 66,9 εκατ. ευρώ για την εξαγορά των Τροφό και Ένα. Στο τέλος του έτους εκτιμάται ότι θα διαθέτει 110 εμπορικές μονάδες, από τις οποίες οι 62 αποκτήθηκαν μετά το 2000 -οι 39 αντιστοιχούν στην Τροφό, οι 10 στην Ένα (μετά το κλείσιμο ορισμένων καταστημάτων των δύο αλυσίδων) και οι υπόλοιπες 13 αφορούν νέα καταστήματα από την οργανική ανάπτυξη της εταιρείας.

Ατλάντικ

Το ποσό των 54,28 εκατ. ευρώ απορρόφησαν συνολικά οι επενδύσεις της αλυσίδας από το 2000 έως και σήμερα για την ανάπτυξη και εν γένει την υποστήριξη του δικτύου πωλήσεων. Στο διάστημα αυτό η Ατλάντικ δημιούργησε 20 νέα καταστήματα, ανακαίνισε σχεδόν το σύνολο των παλαιών της μονάδων, ενώ διέθεσε κεφάλαια σημαντικής αξίας για την εξαγορά των Γαληνός-Λαουτάρης το 2001 και της Άριστα το 2002, από την οποία «κληρονόμησε» 88 καταστήματα franchise. Φέτος η αλυσίδα ολοκληρώνει το πολύχρονο πλάνο αναμόρφωσης και εκσυγχρονισμού των καταστημάτων της, δημιουργώντας παράλληλα 4 νέα σούπερ μάρκετ και 4 cash & carry μονάδες. Οι φετινές επενδύσεις της Ατλάντικ υπολογίζονται στα 15 εκατ. ευρώ, ενώ η περυσινή χρήση βρήκε την αλυσίδα να διαθέτει ένα ιδιαίτερα διευρυμένο δίκτυο πωλήσεων με 192 εμπορικές μονάδες, εκ των οποίων οι 169 σούπερ μάρκετ και οι 23 cash & carry, ενώ εφόσον προστεθούν και οι 312 μονάδες franchise, καθώς και οι 8 φετινές, το σύνολο του δικτύου στο τέλος του έτους θα απαρτίζεται από 512 καταστήματα. Στις επενδύσεις της εταιρείας την τελευταία πενταετία περιλαμβάνονται και 10,27 εκατ. ευρώ για τις κεντρικές αποθήκες της στο Κορωπί.

Μετρό

Η επέκταση του δικτύου πωλήσεων και οι ανακαινίσεις παλαιών καταστημάτων αποτέλεσαν τους δύο βασικότερους επενδυτικούς στόχους της Μετρό κατά την τελευταία πενταετία. Από τα επίσημα στοιχεία της αλυσίδας προκύπτει ότι συνολικά διέθεσε περί τα 55 εκατ. ευρώ. Εξ αυτών τα 20 εκατ. ευρώ επενδύθηκαν σε νέες μονάδες, τα 14 εκατ. ευρώ σε ανακαινίσεις οι οποίες συνδυάσθηκαν με τη μετονομασία του λιανεμπορικού δικτύου από Μετρό σε My Market, ενώ ένα ποσό ακόμη της τάξης των 15 εκατ. ευρώ δαπανήθηκε για αγορά ακινήτων -κυρίως οικόπεδα. Για τις αποθήκες της η αλυσίδα διέθεσε κεφάλαια συνολικής αξίας 2 εκατ. ευρώ και για τη μηχανοργάνωση 4 εκατ. ευρώ. Με τις επενδύσεις της τελευταίας πενταετίας η Μέτρο αύξησε τις εμπορικές της μονάδες κατά 10 σούπερ μάρκετ και κατά 8 cash & carry, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των σημείων πώλησης σε 40 μονάδες λιανικής με έδρες στην Αττική και 27 χονδρικής με έδρες εκτός των τειχών της πρωτεύουσας.

Πέντε

Ο κύριος όγκος των κεφαλαίων που επένδυσε ο όμιλος Πέντε το διάστημα 2000-2004 απορροφήθηκε από το δίκτυο πωλήσεων. Αφορά είτε αγορές ακινήτων είτε κατασκευές και ανακαινίσεις παλαιών εμπορικών μονάδων. Ειδικότερα, η Πέντε ΑΕ διέθεσε κεφάλαια συνολικού ύψους 45,450 εκατ. ευρώ. Εξ αυτών τα 30,1 εκατ. ευρώ επενδύθηκαν για τη δημιουργία νέων καταστημάτων, τα 9,8 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για αγορές οικοπέδων, ενώ οι ανακαινίσεις και αναβαθμίσεις καταστημάτων απορρόφησαν 2,5 εκατ. ευρώ, οι αποθήκες 1,5 εκατ. ευρώ, η μηχανοργάνωση 1,050 εκατ. ευρώ και ένα κονδύλι της τάξης των 0,5 εκατ. ευρώ διατέθηκε σε άλλους τομείς. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο η εταιρεία δημιούργησε 26 νέα καταστήματα, ενώ μέχρι και το τέλος του έτους εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός τους θα φθάσει τα 93. Σημειώνεται ότι σε 9 από αυτά στεγάζονται ισάριθμες cash & carry μονάδες. Από την πλευρά της Αργώ ΑΕ οι επενδύσεις ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αφού δεν ξεπέρασαν τα 0,650 εκατ. ευρώ και αφορούσαν σε ανακαινίσεις (0,315 εκατ. ευρώ), στη μηχανοργάνωση (0,2 εκατ. ευρώ), τις αποθήκες (0,1 εκατ. ευρώ) και άλλους τομείς (0,024 εκατ. ευρώ). Η Αργώ εξακολουθεί να ελέγχει 12 σούπερ μάρκετ.

Σκλαβενίτης

Σταθερή στην επενδυτική της πολιτική παρέμεινε η Σκλαβενίτης διαθέτοντας κεφάλαια κατά κύριο λόγο για τη δημιουργία νέων καταστημάτων. Το δίκτυό της ενισχύθηκε στο εξεταζόμενο διάστημα με 4 νέες μονάδες, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τα στοιχεία που περιελήφθησαν στις εκδόσεις του Πανοράματος. Βάσει αυτών, η εταιρεία διέθεσε κεφάλαια ύψους 7 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία του καταστήματος στη Νέα Σμύρνη και το ποσό των 0,821 εκατ. ευρώ για τη μηχανοργάνωση, ενώ δεν γνωστοποίησε στοιχεία που αφορούσαν στις επενδύσεις της στον Άλιμο, τη Νέα Ιωνία και το Παλαιό Φάληρο. Επίσης η Σκλαβενίτης επένδυσε και στις ανακαινίσεις παλαιών της μονάδων, ενώ απέφυγε τις εξαγορές τρίτων εταιρειών, καθώς και την επέκτασή της εκτός των τειχών της πρωτεύουσας.

Dia

Παρουσιάζει τους ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, αφού την τελευταία πενταετία δημιούργησε 174 νέα καταστήματα εκμεταλλευόμενη δεόντως και το σύστημα δικαιόχρησης, το οποίο της επέτρεψε πρόσβαση και σε μικρές-τοπικές αγορές, όπου δεν μπορούσε να φθάσει με μεγάλες εμπορικές μονάδες. Ακόμη όμως κι αν αφαιρεθούν από το σύνολο των νέων μονάδων τα καταστήματα franchise, που σε αριθμό ξεπερνούν πλέον τα 75, η ανάπτυξη του δικτύου είναι και πάλι ταχύτατη. Στο διάστημα 2000-2004 τα νέα ιδιόκτητα καταστήματα συνολικά πλησίασαν τα 100. Η διοίκηση της αλυσίδας εκτιμά ότι μέχρι και το τέλος του έτους το δίκτυό της θα αριθμεί 327 εμπορικές μονάδες (ιδιόκτητες και franchise). Επί συνόλου επενδύσεων 43,93 εκατ. ευρώ που υλοποίησε η Dia από το 2000 έως και σήμερα, 27,37 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για την ίδρυση νέων καταστημάτων, 3,5 εκατ. ευρώ για ανακαινίσεις ή αναβαθμίσεις παλαιών μονάδων, 9,76 εκατ. ευρώ για την ανάπτυξη της κάρτας πιστότητας, οι υπηρεσίες της οποίας αποκτούν σταδιακά πλέον εξατομικευμένο χαρακτήρα ανά χρήστη, και 3,3 εκατ. ευρώ για νέες τεχνολογίες και μηχανοργάνωση.

Μασούτης

Στο ποσό των 118,262 εκατ. ευρώ ανήλθαν από το 2000 έως σήμερα οι επενδύσεις του ομίλου Μασούτης, με τη Διαμαντής Μασούτης να απορροφά τα 88,782 εκατ. ευρώ και την Άλφα-Δέλτα τα υπόλοιπα 29,480 εκατ. ευρώ. Η Μασούτης διέθεσε 22,306 εκατ. ευρώ για νέες μονάδες, 22 εκατ. ευρώ για ανακαινίσεις παλαιών, 15 εκατ. ευρώ για την εξαγορά της Άλφα-Δέλτα και άλλων μικρών επιχειρήσεων, περί τα 1,5 εκατ. ευρώ για τη μηχανοργάνωση, 2,282 εκατ. ευρώ για αγορές οικοπέδων και 25,148 εκατ. ευρώ για τον εξοπλισμό των καταστημάτων και μεταφορικά μέσα. Επίσης στον τομέα του leasing διέθεσε 4,419 εκατ. ευρώ. Η Άλφα-Δέλτα, στην όποια ενοποιήθηκε η Αφοί Μπίσκα, διέθεσε κεφάλαια συνολικής αξίας 29,480 εκατ. ευρώ. Εξ αυτών τα 22 εκατ. ευρώ για ανακαινίσεις, τα 1,5 εκατ. ευρώ για τη μηχανοργάνωση, τα 0,587 εκατ. ευρώ για νέες μονάδες και τα 5,393 εκατ. ευρώ για εξοπλισμό των καταστημάτων-μεταφορικά μέσα. Η εταιρεία επένδυσε και 0,733 εκατ. ευρώ στον τομέα του leasing. Σημειώνεται ότι στο τέλος του έτους η Μασούτης θα ελέγχει 95 καταστήματα (80 σούπερ μάρκετ και 15 cash & carry), εκ των οποίων τα 38 περιήλθαν στη δύναμή του στο διάστημα που μεσολάβησε από το 2000, και η Άλφα-Δέλτα θα περιλαμβάνει 72 σούπερ μάρκετ -μετά το 2000 εγκαινίασε 1 μόνο κατάστημα.

Aπαισιόδοξες είναι οι εκτιμήσεις κορυφαίων στελεχών των σούπερ μάρκετ για την ανάπτυξη του κλάδου. Τα σχόλιά τους για την εξέλιξη του τζίρου φέτος, καθώς και τα τελευταία στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζουν στα συγκρίσιμα μεγέθη -σε σχέση με το 2003- μηδενικές αυξήσεις, μαρτυρούν την αγωνία τους για το μέλλον της αγοράς και για την απόδοση των επενδύσεών τους.

Οπως δηλώνουν χαρακτηριστικά τα στελέχη του κλάδου, «ο μεν Αύγουστος ήταν τραγικός σε ό,τι αφορά τις πωλήσεις των αλυσίδων, ο Σεπτέμβριος πολύ κακός, ο δε Οκτώβριος, αν και το πρώτο διάστημα παρουσίασε σημάδια ανάκαμψης, ακολούθησε τελικά τους ρυθμούς των προηγούμενων μηνών». Το δυσμενές κλίμα όμως στην αγορά δεν φαίνεται να αποτελεί ούτε μεμονωμένο περιστατικό ούτε και αποκλειστικό σύμπτωμα του έτους 2004. Όπως προκύπτει και από τα στοιχεία της έκδοσης «Πανόραμα των Ελληνικών Σούπερ Μάρκετ 2004», οι πωλήσεις 82 εταιρειών του κλάδου, που η ισχύς τους αντιστοιχεί στο δυναμικό σχεδόν του συνόλου του, παρουσίασαν μείωση του ρυθμού αύξησης τους. Ειδικότερα το 2003 σε σχέση με το 2002 η αύξηση των πωλήσεων ήταν 9,38%, ενώ το 2002 σε σχέση με το 2001 η αντίστοιχη αύξηση ήταν 13,14% (στα ποσοστά περιλαμβάνονται και οι πωλήσεις των νέων καταστημάτων).

«Σήμερα όποιοι μιλούν για πραγματική ανάπτυξη μάλλον βρίσκονται… εκτός θέματος», σχολιάζουν άλλοι παράγοντες, προσθέτοντας πως πλέον η ανάπτυξη του οργανωμένου λιανεμπορίου προέρχεται μόνο μέσα από την επέκταση των δικτύων πωλήσεων. Τολμούν μάλιστα να ομολογήσουν ότι ορισμένοι από τους ισχυρούς του κλάδου καταγράφουν ακόμη και μείωση του τζίρου τους στο διάστημα Ιανουαρίου-Οκτωβρίου του 2004 έναντι του αντίστοιχου περυσινού διαστήματος, μείωση η οποία τελικά υπερκαλύπτεται από τα έσοδα που εξασφαλίζουν από τις πωλήσεις των νέων εμπορικών μονάδων (ιδιόκτητες ή franchise).

Οι μεγαλύτερες επιπτώσεις παρουσιάζονται στις πωλήσεις των σούπερ μάρκετ, όπου οι τιμές κυριολεκτικά έχουν "τραβήξει την ανηφόρα", ενώ μικρότερες είναι οι επιδράσεις στις hard discount αλυσίδες, που λόγω της διάθεσης private label κωδικών έχουν τη δυνατότητα να πωλούν προϊόντα σε χαμηλές τιμές, προσφέροντας λύσεις στα χαμηλά εισοδήματα.

Οι λόγοι της κάμψης

Επιχειρώντας να εξηγήσουν τους λόγους για τους οποίους το οργανωμένο λιανεμπόριο έχει εισέλθει -ενδεχομένως ανεπιστρεπτί- σε περίοδο κάμψης, τα στελέχη της αγοράς αναφέρονται:

• Στην αύξηση του κόστους ζωής ιδιαίτερα μετά την έλευση του ευρώ -ή με άλλα λόγια στην ακρίβια που πλήττει κυρίως τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα.
• Στις αυξήσεις που καταγράφονται σε μια πληθώρα αγαθών, όπως για παράδειγμα στον έντυπο τύπο, για τον οποίο τα νοικοκυριά δαπανούν κάθε Σάββατο και Κυριακή πολλαπλάσια ποσά από αυτά που συνήθιζαν προ μηνών.
• Στο γεγονός ότι η εκτός σπιτιού κατανάλωση έχει ακριβύνει αδικαιολόγητα.
• Στην υπεραπασχόληση των εργαζόμενων, που έχει ως αποτέλεσμα την επιμήκυνση της παραμονής τους εκτός σπιτιού και κατ' επέκταση τη διάθεση σημαντικού μέρους του εισοδήματός τους σε καθημερινά έξοδα, τα οποία δεν συνδέονται με αγορές από το οργανωμένο λιανεμπόριο.
• Στις γενικότερες αλλαγές που καταγράφονται στις κοινωνικές δομές της χώρας, με τη δυναμικότερη είσοδο των γυναικών στον εργασιακό τομέα.
• Στην αύξηση της ανεργίας και τη διατήρηση των μισθών σε χαμηλά επίπεδα.
• Στην αύξηση των πωλήσεων που παρουσιάζουν οι αυτοκινητοβιομηχανίες, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερα μερίδια του διαθέσιμου εισοδήματος.
• Στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου θέρμανσης, που μοιραία θα περιορίσει άλλες καθημερινές δαπάνες των νοικοκυριών.
• Στις έκτακτες και σημαντικής αξίας δαπάνες που αποφάσισαν φέτος τον Αύγουστο χιλιάδες νοικοκυριά, προκειμένου να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Οι χειρισμοί για την παραπομπή του λιανεμπορίου στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ήταν άκομψοι, δηλώνει στο "σελφ σέρβις" ο κ. Μανόλης Αποστόλου, πρόεδρος της Ατλάντικ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πίσω από την υπόθεση δεν αποκλείεται να κρύβονται και σκοπιμότητες. Το θέμα «πουλάει», σχολιάζει χαρακτηριστικά, ενώ αναφερόμενος στον υφυπουργό Ανάπτυξης, κ. Γιάννη Παπαθανασίου, όπως και στο ζήτημα της ακρίβιας, τόνισε ότι δεν θα ήθελε να βρίσκεται στη θέση του. Ο κ. Αποστόλου εκτιμά επίσης ότι δεν υπάρχουν πραγματικά περιθώρια μείωσης των τιμών καταναλωτή και ότι εφόσον η αγορά πιεστεί προς αυτή την κατεύθυνση, με τροποποίηση του νόμου που απαγορεύει τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους, αυτό θα έχει συμβεί για να αφανιστούν οι ελληνικές επιχειρήσεις.

Με την ευκαιρία δε των 25χρονων γενεθλίων της Ατλάντικ, υπογραμμίζει ότι στους στρατηγικούς στόχους της εταιρείας είναι η αύξηση του μεριδίου της στον κλάδο του οργανωμένου λιανεμπορίου στο 10%. Απαντώντας στις φήμες περί πώλησής της, δηλώνει: «εξ ιδίων κρίνουν τα αλλότρια».

σελφ σέρβις: Θα μας θυμίσετε ποιο ήταν το πρώτο κατάστημα της αλυσίδας, πότε λειτούργησε και με τι ετήσιο τζίρο;

Μανόλης Αποστόλου: Με γυρνάτε πολλά-πολλά χρόνια πίσω, σε άλλες εποχές, όταν η εταιρεία, με την ίδρυσή της, στέγασε στην Αργυρούπολη την πρώτη της εμπορική μονάδα, έκτασης 300 τμ. Η μονάδα αυτή διέθετε τρία άτομα προσωπικό, ουσιαστικά μέλη της οικογένειάς μας, και σημείωνε ετήσιο τζίρο 700.000 ευρώ. Σήμερα και μετά από 25 χρόνια δυναμικής ανάπτυξης στο λιανεμπόριο, η Ατλάντικ διαθέτει ένα ιδιαίτερα διευρυμένο δίκτυο πωλήσεων, αποτελούμενο από 192 καταστήματα, εξασφαλίζοντας ετήσιο τζίρο 537 εκατ. ευρώ. Την τελευταία δεκαετία πετυχαίνει ανάπτυξη πωλήσεων της τάξης του 1.393%, από τα 36 εκατ. ευρώ το 1993 στο ποσό που μόλις προανέφερα.

σελφ σέρβις: Κατέχοντας πλέον μια ισχυρότατη θέση στον κλάδο, ποια θεωρείτε ότι είναι τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της αλυσίδας έναντι του ανταγωνισμού;

Μανόλης Αποστόλου: Το μεγαλύτερο, ίσως, μειονέκτημά μας είναι ότι δραστηριοποιούμαστε σε όλη την Ελλάδα, γεγονός το οποίο προκαλεί υψηλό κόστος λειτουργίας σε σύγκριση με μια αλυσίδα η οποία δρα σε έναν ή δύο το πολύ νομούς. Όμως το σημαντικότερο πλεονέκτημα της Ατλάντικ είναι ότι εξαιτίας αυτού ακριβώς του ισχυρού δικτύου που διαθέτει πανελλαδικά, υπολογίζεται από τους ανταγωνιστές και τους προμηθευτές της ως μεγάλη επιχείρηση. Μάλιστα, με την παρουσία της σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές, όπου κατά κανόνα οι χώροι για νέα καταστήματα εκλείπουν, εξυπηρετεί εξ ορισμού πολύ μεγάλη μερίδα καταναλωτών.

Κρίσιμο το '94, ορόσημο η είσοδος στο ΧΑΑ

σελφ σέρβις: Ποια ήταν η καλύτερη, ποια η πιο κρίσιμη, ποια η σημαντικότερη και ποια η χειρότερη στιγμή για την αλυσίδα στα 25 πρώτα χρόνια δράσης της;

Μανόλης Αποστόλου: Θα έλεγα ότι η καλύτερη στιγμή ήταν όταν ξεκινήσαμε, διότι πιστεύαμε σε αυτό που κάναμε. Η πιο κρίσιμη στιγμή ήταν οι εξαγορές το 1994 των εταιρειών Νικολαΐδης, Κυψέλη, Φάρμα και Χριστόπουλος, διότι το ρίσκο που τότε αναλαμβάναμε ήταν εξαιρετικά υψηλό. Όσο για την πιο σημαντική στιγμή, αυτή ήταν η είσοδος της εταιρείας στο χρηματιστήριο, μέσω του οποίου πετύχαμε ξεκάθαρη πρωτιά έναντι ομοειδών επιχειρήσεων.

σελφ σέρβις: Και η χειρότερη στιγμή;

Μανόλης Αποστόλου:  Τη χειρότερη… έχω την εντύπωση ότι δεν την έχουμε ζήσει ακόμη -θεός φυλάξοι!

σελφ σέρβις: Υπήρξαν λανθασμένοι χειρισμοί, για τους οποίους μετανιώσατε κρίνοντας εκ του αποτελέσματος;

Μανόλης Αποστόλου:  Δυστυχώς πολλές φορές μετανιώσαμε για αποφάσεις μας, στις οποίες δεν θα ήθελα να αναφερθώ, θεωρώ όμως ότι ωρίμασαν τη σκέψη μας για μελλοντική αποφυγή αντίστοιχων ή νέων λαθών.

σελφ σέρβις: Μία από τις στρατηγικές κινήσεις σας ήταν οι εξαγορές των Γαληνός-Λαουτάρης και Άριστα. Ολοκληρώθηκαν οι σχετικές συγχωνεύσεις;

Μανόλης Αποστόλου: Έχουν ολοκληρωθεί από την πλευρά των νομικών και φορολογικών διαδικασιών, ενώ εκκρεμεί η κυκλοφορία των νέων μετοχών από τη συγχώνευση της Άριστα. Αιτία στάθηκε η θυγατρική μας Βήτα-ΠΙ, που δραστηριοποιείται στη Βόρεια Ελλάδα, για την οποία το χρηματιστήριο έχει απαιτήσει να ελεγχθεί φορολογικά μέχρι και τη χρήση της συγχώνευσης. Ωστόσο η εταιρεία κατέθεσε όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά, ο φάκελος είναι πλήρης και αναμένουμε το κλείσιμο της διαδικασίας με τον φορολογικό έλεγχο.

Στόχος, το 10% του τζίρου της αγοράς

σελφ σέρβις: Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της αλυσίδας σε ό,τι αφορά την ανάπτυξή της;

Μανόλης Αποστόλου:  Αυτή την περίοδο δεν επεξεργαζόμαστε κάποιο εντυπωσιακό πλάνο. Συνεχίζουμε όμως την πολυδιάστατη ανάπτυξή μας, που προβλέπει τη δημιουργία νέων καταστημάτων και τη συνεχή αναδιοργάνωση των υφιστάμενων μονάδων της, ώστε αυτές να γίνονται ελκυστικότερες στον καταναλωτή. Δίνουμε έμφαση στα φρέσκα προϊόντα, στη διαχρονική και καθημερινή εξέλιξη του προσωπικού μέσω της εκπαίδευσης, καθώς και στην περαιτέρω δραστηριοποίησή μας στη χονδρική πώληση, είτε με την παραδοσιακή μέθοδο του cash & carry είτε με τη μέθοδο του franchising.

σελφ σέρβις: Ποια είναι τα σημερινά μεγέθη της Ατλάντικ και σε τι μερίδια αγοράς στοχεύει η αλυσίδα την επόμενη πενταετία;

Μανόλης Αποστόλου: Στόχος της Ατλάντικ, με αυτή ή με άλλη μορφή, είναι να αυξήσει τα μερίδιά της στο 10% του τζίρου που κατέχουν σήμερα οι 35 μεγαλύτερες αλυσίδες του κλάδου. Πάντως, με βάση τα στοιχεία του 2003, η συμμετοχή της στο οργανωμένο λιανεμπόριο παρουσιάζεται να είναι 7,7%, όταν το 2000 είχαμε μερίδιο 4,6%, το 2001 4,7% και το 2002 5,5%.

σελφ σέρβις: Εξετάζετε αλλαγές στην πολιτική προσέγγισης του πελάτη και εν γένει στην τιμολογιακή στρατηγική της αλυσίδας;

Μανόλης Αποστόλου:  Η επικοινωνιακή μας πολιτική με τον πελάτη προσαρμόζεται κάθε μήνα, διότι πιστεύουμε ότι με ανάλογο ρυθμό αλλάζει και η συμπεριφορά του. Είμαστε από τις εταιρείες που αντιμετωπίζουμε τον πελάτη ως άνθρωπο και για τον λόγο αυτό διαμορφώνουμε την πολιτική μας έτσι ώστε να ενισχύουμε την καταναλωτική του δύναμη και να του επιτρέπουμε να απολαμβάνει τις αγορές του. Ταυτόχρονα η στρατηγική της επιχείρησης -και δεν αναφέρομαι ειδικά στο ζήτημα των τιμών, αλλά εν γένει στην ανάπτυξή της- δεν αλλάζει αλλά παραμένει στην ίδια, στηριζόμενη πάντα στην επιτυχημένη "συνταγή" των τελευταίων ετών.

Κρίνουν εξ ιδίων τα αλλότρια

σελφ σέρβις: Πολλές φορές, ακόμη και κατά το πρόσφατο παρελθόν, το όνομα της Ατλάντικ ενεπλάκη σε φήμες περί εξαγοράς της από τρίτο παίκτη της αγοράς. Πόσο κοντά στην πραγματικότητα ήταν αυτά τα σενάρια;

Μανόλης Αποστόλου: Είναι πάγια τακτική μου να μη σχολιάζω φήμες της αγοράς, αλλά εδώ θεωρώ ότι αξίζει μια τοποθέτηση: Όσοι διασπείρουν φήμες περί εξαγοράς της εταιρείας μας μάλλον εξ ιδίων κρίνουν τα αλλότρια.

σελφ σέρβις: Ωστόσο, θα εξετάζατε ποτέ το ενδεχόμενο πώλησης της Ατλάντικ, υπό την προϋπόθεση πάντα ότι θα καλυφθούν οι απαιτήσεις σας;

Μ.Α.: Θα επαναλάβω ό,τι δήλωσα για το μέλλον της εταιρείας μας στην εκδήλωση για τον εορτασμό των 25 χρόνων παρουσίας της στον κλάδο. Προβλέπω για την Ατλάντικ -με εμένα ή με άλλον πρόεδρο, που θα εκλέγεται από τη γενική συνέλευση- ότι θα μεγεθυνθεί περαιτέρω, με ισχυρή κεφαλαιακή δομή, με ακόμη ταχύτερη ανάπτυξη τζίρων, αλλά και με χαμηλότερα κόστη αγορών, με ξεκάθαρους στόχους και με στρατηγική τέτοια που θα ενισχύει τη μετοχική αξία. Η Ατλάντικ θα συνεχίσει να αναπτύσσει το ανθρώπινο δυναμικό της, ώστε οι άνθρωποί της να είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν οποιονδήποτε ανταγωνιστικό αιφνιδιασμό.

σελφ σέρβις: Για να πολιτικοποιήσουμε λίγο την κουβέντα μας: Πώς σας φαίνεται που επί κυβερνήσεως Νέας Δημοκρατίας, δηλαδή του κόμματος του οποίου παρ' ολίγον να είστε υποψήφιος βουλευτής, παραπέμφθηκε η εταιρεία σας στην Επιτροπή Ανταγωνισμού;

Μανόλης Αποστόλου:  Δεν συνηθίζω να συζητάω πολιτικά. Θα ήθελα όμως να διευκρινίσω ότι πρόταση για να πολιτευθώ μου έγινε και από τα δύο μεγάλα κόμματα. Θεωρώ ότι, διοικώντας μια επιχείρηση με περίπου 5.000 εργαζόμενους, έχω τεράστια κοινωνική ευθύνη, και επομένως οι πολιτικές μου πεποιθήσεις αφορούν μόνο εμένα και κανέναν άλλον. Όσο για την παραπομπή της Ατλάντικ στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, ως άτομο ακομμάτιστο θα έλεγα ότι δεν μου προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση.

Επιτροπή Ανταγωνισμού: Ουδέν κρυπτόν…

σελφ σέρβις: Θεωρείτε ότι κρύβονται σκοπιμότητες γύρω από τον χειρισμό της υπόθεσης;

Μανόλης Αποστόλου: Εκτιμώ ότι το όλο θέμα ξεκίνησε πολύ άκομψα και αν όντως υπάρχουν σκοπιμότητες, θα φανούν στην εκδίκαση της υπόθεσης.

σελφ σέρβις: Ο πρόεδρος του ΣΕΣΜΕ, αλλά και εσείς προσωπικά, δηλώσατε ότι εφόσον υπάρξει καταδικαστική απόφαση από την Επιτροπή Ανταγωνισμού θα παραιτηθείτε από το διοικητικό συμβούλιο του Συνδέσμου. Ως εταιρεία πώς θα αντιδράσετε;

Μανόλης Αποστόλου: Ως εταιρεία, σε μια τέτοια περίπτωση σκοπεύουμε να εξαντλήσουμε όλες τις νόμιμες διαδικασίες. Όμως ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται το θέμα είναι παράλογος. Πιθανολογώ ότι αυτό συμβαίνει διότι «πουλάει». Πάντως εμείς έχουμε στοιχεία και θα αποδείξουμε την αθωότητά μας, διότι θεωρώ αδιανόητο το ότι εγκαλούμαστε ως απολογούμενοι λόγω του ότι εφαρμόσαμε υπουργικές εντολές ή γιατί πράξαμε το αυτονόητο, να συνδιαλλαγούμε δηλαδή με τους προμηθευτές μας. Όλα αυτά βεβαίως εξαρτώνται από το τι θα μας καταμαρτυρήσουν στην εκδίκαση της υπόθεση, την οποία μάλιστα αναμένω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

σελφ σέρβις: Θεωρείτε ότι αν η Επιτροπή επιδικάσει πρόστιμα σε βάρος των αλυσίδων θα διαταραχθούν οι σχέσεις σας με τους προμηθευτές σας;

Μανόλης Αποστόλου:  Οι σχέσεις μας με τους προμηθευτές μας δεν θα διαταραχθούν στο μέτρο που από τη διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής δεν προκύψουν αήθη στοιχεία εκ μέρους τους. Επειδή όμως η δημιουργία «εφιαλτών» αποτελεί γνώρισμα της φυλής μας, είναι αυτονόητο ότι αν υπάρξει τέτοια εξέλιξη, η οποία, σας βεβαιώνω, θα στηρίζεται μόνο σε κακεντρέχεια και διάθεση εκδίκησης, οι αντιδράσεις μου θα είναι ανάλογες. Διευκρινίζω, για να μην υπάρξουν νέες… παρεξηγήσεις, ότι αυτό αφορά στην επιχείρησή μας και μόνο. Δεν γνωρίζω τι θα πράξουν οι άλλοι συνάδελφοι.

Νόμος-καταδίκη των ελληνικών επιχειρήσεων

σελφ σέρβις: Το Υπουργείο Ανάπτυξης επεξεργάζεται την τροποποίηση του νόμου για τις πωλήσεις κάτω του κόστους. Εφόσον τελικά το όριο για τις κατώτατες τιμές διαμορφωθεί βάσει του κόστους κτήσης των αγαθών, εκτιμάτε ότι θα υπάρξουν περιθώρια για μειώσεις των τιμών;

Μανόλης Αποστόλου:  Οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν έχουν περιθώρια περαιτέρω μείωσης των τιμών. Σε ό,τι μας αφορά, πιστεύουμε ότι πρέπει να υπάρχει ένα ελάχιστο όριο στις τελικές τιμές, και αυτό να είναι το τιμολογιακό κόστος. Αποδείξαμε εξάλλου με στοιχεία ότι στο βασικό καλάθι της νοικοκυράς, που περιέχει και φρέσκα προϊόντα, είμαστε η τρίτη φθηνότερη χώρα στην ΕΕ. Αποδείξαμε επίσης ότι κατά μέσο όρο το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεών μας και το μικτό περιθώριο κέρδους κινούνται στα επίπεδα των 10 μεγαλυτέρων αλυσίδων στην Ευρώπη. Δεν χρειάζεται λοιπόν να είναι οικονομολόγος κανείς για να καταλάβει ότι περαιτέρω περιθώρια μείωσης των τιμών δεν υφίστανται. Εφόσον η αγορά πιεστεί προς αυτή την κατεύθυνση, με τροποποίηση του νόμου που απαγορεύει τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους, αυτό θα έχει συμβεί για να αφανιστούν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια οποιαδήποτε τροποποίηση του νόμου μάς βρίσκει κάθετα αντίθετους. Θα ήταν πιο ξεκάθαρη η κυβέρνηση αν σκόπευε να καταργήσει τον νόμο και να περάσει όλες τις παροχές στο τιμολόγιο. Κάτι ανάλογο όμως θα συνεπαγόταν την ταυτόχρονη κατάργηση Πιστωτικού Σημειώματος και Τιμολογίου Παροχής Υπηρεσιών για οποιοδήποτε θέμα αφορά εκπτώσεις και παροχές τζίρου και τη χρήση τους μόνο για επιστροφές προϊόντων.

σελφ σέρβις: Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι στην εκδήλωση για τα 25 χρόνια της Ατλάντικ οι συμμετέχοντες δεν χειροκρότησαν θερμά το μήνυμα του υφυπουργού Ανάπτυξης, κ. Γιάννη Παπαθανασίου;

Μανόλης Αποστόλου:  Ο υφυπουργός μάς έκανε την τιμή να χαιρετήσει την εκδήλωσή μας. Είναι λογικό να τιμούμε έναν άνθρωπο ο οποίος γνωρίζει την αγορά και τις αρχές της και είναι επίσης λογικό ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος σήμερα συγκεντρώνει τα πυρά όλων σχετικά με το θέμα της ακρίβιας, να έχει συμπάθειες και αντιπάθειες. Προσωπικά έχω συνεργαστεί με τον κ. Παπαθανασίου στο ΕΒΕΑ και μπορώ πολύ θαρραλέα να σας πω ότι δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση του.

 

 

Η ανεργία και η ακρίβια αποτελούν τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα που ταλανίζουν την ελληνική οικονομία σήμερα. Αν τώρα σε αυτά προστεθεί η έντονη ανασφάλεια για το αύριο, τότε το μίγμα γίνεται πράγματι εκρηκτικό και μπορεί ανά πάσα στιγμή να προκαλέσει έντονες κοινωνικές αναταραχές με απρόβλεπτες συνέπειες. Από εκεί και πέρα, η επενδυτική αποχή των επιχειρήσεων, η υπερχρέωση των νοικοκυριών και η ραγδαία επιδείνωση του επιχειρηματικού κλίματος απλά αποτελούν το «κερασάκι» στην τούρτα των δύο μεγάλων προβλημάτων.

Με την ανεργία να «σκαρφαλώνει» στο 11,2% το πρώτο τρίμηνο του 2004 και τον πληθωρισμό να τρέχει με «ταχύτητα» 3,2%-3,3%, οι προοπτικές που διαγράφονται για το μέλλον μάλλον ως εφιαλτικές για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της χώρας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν. Για να αντιληφθούμε το χάσμα που μας χωρίζει από την ΕΕ, αρκεί να σημειώσουμε ότι στην Κοινότητα ο μέσος όρος της ανεργίας έχει περιοριστεί στο 8,8%, ενώ ο ευρωπαϊκός τιμάριθμος τρέχει με ρυθμό γύρω στο 2%. Κι ακόμη χειρότερα; Η ΕΣΥΕ προβλέπει περαιτέρω αύξηση του πληθωρισμού τον Νοέμβριο, ενώ η ίδια υπηρεσία έχει καταγράψει ήδη τάσεις περαιτέρω αύξησης της ανεργίας το τρίτο και το τέταρτο τρίμηνο του 2004.

Από τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ, προκύπτει ότι:

• Η ανεργία πλήττει κυρίως τις γυναίκες και τις νεαρές ηλικίες.
• Το 16,8% του ενεργού γυναικείου πληθυσμού της χώρας είναι άνεργο.
• Το 21,3% των νέων έως 29 ετών είναι άνεργοι. Το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες ανέρχεται στο 28%.
• Μία στις 5 γυναίκες με πτυχίο ΤΕΙ ή απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης δεν έχει δουλειά. Το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 23% στις γυναίκες που έχουν τελειώσει μόνο το τριτάξιο γυμνάσιο.
• Το ποσοστό των νέων ανέργων, δηλαδή όσων εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας αναζητώντας απασχόληση, ανέρχεται στο 39,6% του συνόλου των ανέργων.
• Οι μακροχρόνια άνεργοι (πάνω από 12 μήνες) αποτελούν το 50,1% του συνόλου.
• Το ποσοστό μερικής απασχόλησης παραμένει χαμηλό στο 4,6% των απασχολούμενων. Από τους μερικώς απασχολούμενους, το 26,5% προέβη στην επιλογή αυτή επειδή δεν ήθελε πλήρη απασχόληση, ενώ το 47,7% εξ ανάγκης (δεν κατάφερε να εξασφαλίσει πλήρη απασχόληση).

Πετρελαίου… ανάφλεξις

Η τρελή πορεία των διεθνών τιμών του πετρελαίου τους τελευταίους μήνες αποκάλυψε με τραγικό τρόπο την έλλειψη σχεδίων αντιμετώπισης των κρίσεων, αλλά κυρίως τις δομικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, η οποία είναι και η περισσότερο εξαρτημένη από τα υγρά καύσιμα οικονομία της Ευρώπης. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, η αύξηση κατά 40% της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης σε σχέση με πέρυσι θα κοστίσει κατά μέσο όρο 200-250 ευρώ επιπλέον σε κάθε νοικοκυριό. Το ποσό αυτό αποτελεί σχεδόν το μισό της ετήσιας αύξησης που έλαβε το 2004 ένας μισθωτός με μέσες αποδοχές. Αν προστεθεί και η αύξηση της τιμής της βενζίνης, που επιβαρύνει κατά μέσο όρο με επιπλέον 10-15 ευρώ μηνιαίως τον οικογενειακό προϋπολογισμό, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σχεδόν το 80% της αύξησης στους μισθούς θα "χαθεί" μόνο λόγω του πετρελαίου. Κι αυτά χωρίς να υπολογισθούν οι αυξήσεις στα τιμολόγια της ΔΕΗ που θα επηρεάσουν τις τιμές εκατοντάδων προϊόντων και υπηρεσιών, στα μεταφορικά, στα δημοτικά τέλη που άρχισαν να αποφασίζουν οι δήμοι (την αρχή έκανε ο Δήμος Θεσσαλονίκης με αυξήσεις πάνω από 7%, λόγω του… πετρελαίου), στα ταξί που σύντομα θα έρθουν, στα αεροπορικά εισιτήρια κλπ κλπ…

Δείκτης τιμών καταναλωτή: ανησυχητικά μηνύματα

Όμως η ακρίβια έχει πολλά πρόσωπα και καμία σχέση, βέβαια, δεν έχει με τον πληθωρισμό, ιδιαίτερα για τα χαμηλά εισοδήματα, τα οποία σε πολύ μεγάλο ποσοστό ξοδεύονται για την κάλυψη των απολύτων ανελαστικών αναγκών του νοικοκυριού.

Μελετώντας τον δείκτη τιμών καταναλωτή του Σεπτεμβρίου βλέπουμε για πολλοστή φορά ότι το κόστος αυτών των ανελαστικών δαπανών αυξάνεται με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από τον πληθωρισμό, ενώ αντίθετα ο τιμάριθμος συμπιέζεται από κατηγορίες προϊόντων που συνήθως αγοράζονται μετά από μακρόχρονο υπολογισμό (και η αγορά τους μπορεί να αναβληθεί αν προκύψουν οικονομικές δυσκολίες), όπως τα έπιπλα, οι οικιακές συσκευές, οι συσκευές ήχου και εικόνας, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές κλπ.

Στα είδη διατροφής, ο δείκτης τον Σεπτέμβριο παρουσίασε πτώση 0,7%, σε σχέση με τον δείκτη του Σεπτεμβρίου 2003. Η πτώση αυτή οφείλεται αποκλειστικά στη μείωση των τιμών των οπωροκηπευτικών σε επίπεδα χαμηλότερα από τα επίπεδα-ρεκόρ του 2003. Αντίθετα, με ρυθμό πολύ υψηλότερο του πληθωρισμού (2,8%) αυξήθηκαν σε ετήσια βάση οι τιμές στα περισσότερα μεταποιημένα είδη διατροφής (δημητριακά, γαλακτοκομικά, έλαια, προϊόντα ζάχαρης κλπ). Με ρυθμό δε πολύ υψηλότερο του πληθωρισμού αυξάνεται το κόστος σε ανελαστικές δαπάνες όπως:

• Κόστος στέγασης 4,8%.
• Είδη ένδυσης και υπόδησης 5,1%.
• Υγεία 5,3%.
• Μεταφορές 5%.
• Φροντιστήρια 4,5%.
• Ξενοδοχεία, εστίαση 3,8%.

Τα μηνύματα από τη βιομηχανία για τους αμέσως προσεχείς μήνες είναι μάλλον ανησυχητικά για τους καταναλωτές. Σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, ο δείκτης τιμών παραγωγού στη βιομηχανία τον Αύγουστο σημείωσε αύξηση 4,1% σε ετήσια βάση (για τα προϊόντα που προορίζονται για εσωτερική κατανάλωση η αύξηση είναι υψηλότερη, 4,2%). Στα αναλώσιμα προϊόντα η αύξηση είναι της τάξης του 3,4%, με υψηλότερο ποσοστό και πάλι στα προοριζόμενα για την εγχώρια αγορά (3,6%).

Επιδείνωση του επιχειρηματικού κλίματος

Το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και η διάψευση- μέχρι στιγμής τουλάχιστον- των μεγάλων προσδοκιών που είχε καλλιεργήσει η κυβέρνηση στους επιχειρηματίες για φορολογικές ελαφρύνσεις, νέο αναπτυξιακό νόμο κλπ, προκάλεσαν μεγάλη επιδείνωση του επιχειρηματικού κλίματος στη χώρα μας τον περασμένο Σεπτέμβριο, σύμφωνα με την τακτική μηνιαία έρευνα που διενεργεί το ΙΟΒΕ. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στα συμπεράσματά της, τον Απρίλιο -δηλαδή ταυτόχρονα με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από την παρούσα κυβέρνηση- ο δείκτης οικονομικού κλίματος είχε υπερβεί τις 115 μονάδες. Όμως, από τον Μάιο οι προσδοκίες άρχισαν να υποχωρούν, με αποτέλεσμα τον Σεπτέμβριο ο δείκτης να ανέλθει στις 93,7 μονάδες, προσεγγίζοντας τα κατώτατα επίπεδα του δείκτη της Ευρωζώνης καθώς και του μέσου όρου της τελευταίας τετραετίας.

Σύμφωνα πάντα με το ΙΟΒΕ, η πτώση του δείκτη στην Ελλάδα οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ισχυρή αποδυνάμωση των προσδοκιών στις κατασκευές μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αρκετά σημαντική ήταν η επιδείνωση στις υπηρεσίες, ενώ στη βιομηχανία ο σχετικός δείκτης υποχώρησε μεν με βραδύτερο ρυθμό δε. Μείωση εμφανίζει και ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Ο μόνος πάντως τομέας όπου το κλίμα δεν εμφανίζει χειροτέρευση είναι το λιανικό εμπόριο.

Πτώση του δείκτη οικονομικού κλίματος στην Ευρώπη

Από την έρευνα που διεξάγεται σε όλη την ΕΕ προκύπτει ότι τον Σεπτέμβριο ο δείκτης οικονομικού κλίματος στην Ευρώπη των 25 μειώθηκε στις 103,6 μονάδες, έναντι 104,1 μονάδων τον Αύγουστο. Η μεγαλύτερη πτώση καταγράφηκε στο λιανικό εμπόριο, ενώ υποχώρηση υπήρξε και στη βιομηχανία. Ο δείκτης εμπιστοσύνης των καταναλωτών παρουσίασε μικρή βελτίωση, ενώ στις υπηρεσίες και τις κατασκευές η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη.

Βελτιωμένος ήταν ο δείκτης στη Λετονία (9,1 μονάδες), τη Σλοβακία (6,1), το Βέλγιο (3,6), την Κύπρο (3,5), τη Σουηδία (2,3), την Πορτογαλία (2,1) και την Ιρλανδία (1,7). Αντίθετα, αισθητή χειροτέρευση του κλίματος καταγράφηκε στην Πολωνία (-12,8 μονάδες), την Ελλάδα (-3,9), την Ουγγαρία (-3,9), τη Σλοβενία (-4,3), την Τσεχία (-3), την Ιταλία (-2,2) και την Εσθονία (-1,8).

Στη ζώνη του ευρώ η πτώση του δείκτη οικονομικού κλίματος ήταν οριακή (από 100,9 μονάδες τον Αύγουστο σε 100,7 τον Σεπτέμβριο). Βελτίωση καταγράφηκε στη βιομηχανία, ενώ ελαφρά ενισχύθηκε και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Αντίθετα, μειωμένοι ήταν οι δείκτες στις υπηρεσίες, το λιανικό εμπόριο και τις κατασκευές.

Στους επιμέρους δείκτες στην Ελλάδα η εικόνα που διαμορφώθηκε τον Σεπτέμβριο είχε ως εξής:

Βιομηχανία: σταδιακή μείωση των προσδοκιών

Τους πρώτους μήνες του 2004, σημειώνει το ΙΟΒΕ, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στη βιομηχανία παρουσίαζε σαφή ανοδική τάση, η οποία κορυφώθηκε τον Απρίλιο όταν προσέγγισε την υψηλότερη τιμή των τελευταίων τεσσάρων ετών. Ο δείκτης διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα και τον Μάιο, από τον Ιούνιο εν τούτοις και μετά η τάση αντεστράφη. Τον Σεπτέμβριο έφτασε τις 97,9 μονάδες, τιμή που είναι η χαμηλότερη των τελευταίων δυόμισι ετών. Η σταδιακή μείωση του δείκτη οφείλεται στην αποδυνάμωση των εκτιμήσεων για τις παραγγελίες και στη συνεχή εξασθένιση των προσδοκιών ανόδου της παραγωγής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, τον Σεπτέμβριο οι προβλέψεις των βιομηχανιών για την πορεία των τιμών στο τελευταίο τρίμηνο του έτους είναι αισθητά μειωμένες έναντι αυτών που είχαν καταγραφεί στις αρχές του χρόνου: μόνο το 10% των βιομηχανιών αναμένουν πλέον αύξηση των τιμών, το 3% αναμένει μείωση, ενώ το 87% εκτιμά ότι οι τιμές θα παραμείνουν στάσιμες.

Στις επιμέρους κατηγορίες της βιομηχανίας οι εξελίξεις συνοπτικά ήταν οι ακόλουθες:

• Στα καταναλωτικά αγαθά ο δείκτης περιορίστηκε στις 100,3 μονάδες, έναντι 113,4 που ήταν τον Απρίλιο και τον Μάιο. Μόνο το 6% των επιχειρήσεων του κλάδου προβλέπουν άνοδο των τιμών, ενώ τον περασμένο Μάρτιο το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 18%.
• Στα ενδιάμεσα αγαθά η κατάσταση εμφανίζεται ευνοϊκότερη, καθώς καταγράφεται άνοδος του ποσοστού των επιχειρήσεων που κρίνουν το επίπεδο των παραγγελιών τους κανονικό ή ίσως και ανώτερο του κανονικού.
• Στα κεφαλαιουχικά αγαθά ο δείκτης παρουσίασε έντονη μείωση, η οποία οφείλεται στη διόγκωση του αριθμού των επιχειρήσεων, που κρίνουν ότι το επίπεδο των παραγγελιών τους είναι χαμηλότερο του κανονικού.

Κατασκευές: απαισιοδοξία

Ο Σεπτέμβριος, ο πρώτος μήνας μετά τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων, χαρακτηρίζεται από απαισιοδοξία των κατασκευαστικών επιχειρήσεων, η οποία αποτυπώνεται στη μεγάλη μείωση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών από 122,9 μονάδες στις αρχές του 2004 στις 66,9 μονάδες. Η μείωση οφείλεται:

• στη μείωση των εκτιμήσεων για το επίπεδο εργασιών των επιχειρήσεων και
• στην υποχώρηση των προβλέψεων για την απασχόληση. Το 16% των επιχειρήσεων προβλέπουν στασιμότητα της απασχόλησης τους 3-4 επόμενους μήνες, το 10% αύξηση και το 74% πτώση.

Τον Σεπτέμβριο, τέλος, διευρύνθηκε το ποσοστό των επιχειρήσεων που θεωρούν ανασταλτικούς παράγοντες την ανεπάρκεια ζήτησης και την έλλειψη χρηματοδότησης, ενώ οι μήνες εξασφαλισμένης δραστηριότητας περιορίστηκαν στους 11,9 από 13-14 που ήταν στις αρχές του χρόνου.

Λιανικό εμπόριο: ευοίωνες προβλέψεις

Το λιανικό εμπόριο ήταν ο μόνος τομέας της οικονομίας στον οποίο δεν υπήρξε εμφανής υποχώρηση του κλίματος. Οι επιχειρήσεις του κλάδου θεωρούν ότι οι πωλήσεις τους την τελευταία περίοδο αυξήθηκαν, ενώ τα αποθέματα εκτιμάται ότι διογκώθηκαν ελαφρά.

Επιπλέον, το 51% προβλέπει άνοδο των πωλήσεων, έναντι ποσοστού 43% που προβλέπει σταθερότητα. Ανοδικές είναι και οι προβλέψεις για τις παραγγελίες προς τους προμηθευτές, ενώ ένα σχετικά υψηλό ποσοστό επιχειρήσεων (24%) δηλώνει ότι θα αυξήσει τον αριθμό των απασχολούμενων τους προσεχείς μήνες. Τέλος, το 88% των ερωτηθέντων προβλέπουν στασιμότητα των τιμών, ενώ το 11% αύξηση. Στις αρχές του χρόνου στασιμότητα στις τιμές έβλεπε το 80% των επιχειρήσεων και αύξηση το 20%.

Στους επιμέρους κλάδους οι εξελίξεις τον Σεπτέμβριο ήταν συνοπτικά οι εξής:

• Στα τρόφιμα-ποτά-καπνό ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών αυξήθηκε στις 112,7 μονάδες από 104,9 τον Ιούλιο. Η βελτίωση οφείλεται στις έντονα ανοδικές προβλέψεις που διατυπώνονται για τις πωλήσεις τους προσεχείς μήνες. Σαφής επίσης είναι η πρόβλεψη για άνοδο του αριθμού των απασχολούμενων, ενώ προβλέπεται ότι θα αυξηθούν και οι παραγγελίες προς τους προμηθευτές.
• Βελτίωση του δείκτη καταγράφηκε και στον κλάδο ένδυσης και υπόδησης, κυρίως λόγω των αισιόδοξων προβλέψεων για τις πωλήσεις τους προσεχείς μήνες. Στη βελτίωση του κλίματος συνέβαλαν και οι ανοδικές προβλέψεις για τις παραγγελίες προς τους προμηθευτές. Τέλος, το 98% των ερωτηθέντων διατύπωσαν την άποψη ότι οι τιμές δεν θα μεταβληθούν τους προσεχείς μήνες.
• Στα είδη οικιακού εξοπλισμού συνεχίστηκε η πτώση του δείκτη που είχε αρχίσει τον Ιούνιο. Μεγάλο πάντως ποσοστό των ερωτηθέντων προβλέπει ότι οι πωλήσεις θα αυξηθούν τους προσεχείς μήνες, γεγονός που δημιουργεί ελπίδες για σύντομη αντιστροφή του δυσμενούς κλίματος.
• Στα οχήματα-ανταλλακτικά ο δείκτης βελτιώθηκε ελαφρά έναντι του Ιουλίου. Οι επιχειρήσεις του κλάδου προβλέπουν ότι οι πωλήσεις τους θα αυξηθούν τους επόμενους μήνες, καθώς επίσης και οι παραγγελίες τους προς τους προμηθευτές. Η απασχόληση στον κλάδο δεν προβλέπεται ότι θα παρουσιάσει ουσιώδη μεταβολή, ενώ το 88% των επιχειρήσεων προβλέπουν στασιμότητα των τιμών και 12% άνοδο.
• Στα πολυκαταστήματα ο δείκτης παρουσίασε σαφή επιδείνωση σε σχέση με τον Ιούλιο, επηρεαζόμενος κυρίως από τη διαφαινόμενη αύξηση των αποθεμάτων και την προβλεπόμενη μείωση των παραγγελιών προς τους προμηθευτές. Θετικές πάντως παραμένουν οι προβλέψεις για τις πωλήσεις και για τον αριθμό των απασχολουμένων. Το 92% των επιχειρήσεων προβλέπει στασιμότητα των τιμών και το 8% άνοδο τους 3-4 επόμενους μήνες.

Υπηρεσίες: υποτονικότητα της ζήτησης

Η βραδεία άνοδος που παρουσίαζε ο δείκτης από τον Μάρτιο και μετά, ανακόπηκε τον Σεπτέμβριο. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά περιορίστηκε στα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα των 88,5 μονάδων, έναντι 102,3 μονάδων τον Ιούλιο. Η υποτονικότητα της ζήτησης, σύμφωνα με την εκτίμηση του 38% των επιχειρήσεων, είναι ο κύριος λόγος που δημιουργεί προσκόμματα στη δραστηριότητά τους. Οι προβλέψεις για την εξέλιξη της ζήτησης υποχωρούν, ενώ μειώνονται- παρά το γεγονός ότι παραμένουν ελαφρώς ανοδικές- και οι προβλέψεις για την απασχόληση. Το 78% των επιχειρήσεων εκτιμά ότι οι τιμές θα παραμείνουν στάσιμες, το 15% προβλέπει άνοδο, ενώ το 7% μείωση.

Δανεισμός: κάμψη στη χρηματοδότηση των επενδύσεων

Το κλίμα απαισιοδοξίας που διακατέχει τον επιχειρηματικό κόσμο της χώρας, αποτυπώνεται και στα στοιχεία για την εξέλιξη του δανεισμού τον Αύγουστο, που έδωσε στη δημοσιότητα η Τράπεζα της Ελλάδας. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι τη στιγμή που ο δανεισμός των νοικοκυριών αυξάνεται με εκρηκτικούς ρυθμούς και προκαλεί σοβαρές ανησυχίες, οι επιχειρήσεις προσφεύγουν όλο και λιγότερο στα γκισέ των τραπεζών για χρηματοδότηση των επενδύσεων και των άλλων δραστηριοτήτων τους. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας:

• Τον Αύγουστο ο ρυθμός αύξησης των δανείων προς τις επιχειρήσεις επιβραδύνθηκε στο 6,9% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2003, έναντι 8,7% τον Ιούλιο.
• Αντίθετα τα υπόλοιπα δανείων των νοικοκυριών ήταν αυξημένα κατά 28,4% το ίδιο χρονικό διάστημα.

Αυτό όμως που προκαλεί τις πιο έντονες ανησυχίες είναι το γεγονός ότι οι χορηγήσεις προς τη βιομηχανία παρουσίασαν σχεδόν μηδενικό ρυθμό αύξησης (0,4%), ενώ τον Αύγουστο του 2003 είχαν αυξηθεί 15,1%.

Το γεγονός αυτό, σε μια περίοδο μάλιστα που τα περιθώρια άντλησης κεφαλαίων από το χρηματιστήριο είναι σχεδόν ανύπαρκτα, δείχνει ότι οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πολύ επιφυλακτικά την προοπτική ανάληψης επενδυτικών πρωτοβουλιών. Το κλίμα επιδεινώνεται περαιτέρω και από τη ρευστότητα των πολιτικών εξελίξεων λόγω της εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας, τις προοπτικές αύξησης των επιτοκίων το νέο έτος, την απουσία αναπτυξιακού νόμου από τον περασμένο Μάρτιο και την καθυστέρηση υλοποίησης των θεσμικών μέτρων που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση.

Κάμψη στον ρυθμό αύξησης των δανείων, από 11,7% τον Ιούλιο σε 8,2% τον Αύγουστο, είχαμε και στο εμπόριο, ενώ διατηρήθηκαν οι υψηλοί ρυθμοί πιστωτικής επέκτασης στον τουρισμό (αύξηση 18%).

Την ίδια ώρα τα νοικοκυριά εξακολουθούν να δανείζονται με εντυπωσιακούς ρυθμούς.

• Τα πιστωτικά υπόλοιπα των νοικοκυριών τον Αύγουστο άγγιξαν τα 47 δισ. ευρώ και ήταν αυξημένα κατά 28,4%, σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2003.
• Στα στεγαστικά δάνεια η αύξηση ήταν 23,1% τον Αύγουστο, έναντι 22,9% τον Ιούλιο.
• Στα καταναλωτικά δάνεια σημειώθηκε αύξηση 38,4% τον Αύγουστο, έναντι αύξησης 37,8% τον Ιούλιο.
• Οι οφειλές μέσω πιστωτικών καρτών αυξήθηκαν κατά 22,9%, ενώ κυριολεκτικά εκρηκτική ήταν η αύξηση των προσωπικών δανείων, που έφτασε το 67,5%.
• Τα δάνεια με δικαιολογητικά αυξήθηκαν κατά 33,5%.

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, στο τέλος του πρώτου εξαμήνου το 2004 τα δάνεια με καθυστέρηση άνω των τριών μηνών ανέρχονταν στο ποσό των 7,5 δισ. ευρώ, εκ τον οποίων το 1,2 δισ. ευρώ ήταν καταναλωτικά.

Αναλυτικούς πίνακες βλέπε τεύχος 334 σελ. 54-57