Μήνας: Νοέμβριος 2002

Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στο μέτωπο των εισαγωγών επιβεβαιώνουν ότι ο ανταγωνισμός στις διεθνείς αγορές τροφίμων έχει ήδη μεταφερθεί στο εσωτερικό της χώρας. Έτσι σε αυξανόμενο βαθμό τα ελληνικά τρόφιμα αποβάλλονται από τα ράφια του λιανεμπορίου και τη θέση τους παίρνουν τα εισαγόμενα.

Οι λόγοι είναι πολλοί. Κατά πρώτον οι τιμές των ελληνικών προϊόντων αυξάνονται με ρυθμούς κατά πολύ μεγαλύτερους των εισαγόμενων. Το ζήτημα αυτό έχει παρουσιασθεί αρκετές φορές από το περιοδικό μας και το συμπέρασμα ήταν ότι ο επίμονα υψηλός ρυθμός αύξησης του τιμάριθμου των τροφίμων εκβάλλει τα ελληνικά προϊόντα από τις επιλογές ενός όλο και μεγαλύτερου τμήματος καταναλωτών.

Ακριβά τα ελληνικά τρόφιμα

Στον πίνακα φαίνεται ότι οι εισαγωγές πολλαπλασιάζονται από τη μία χρονιά στην άλλη για να φθάσουν φέτος στα 35.000 εκατ. ευρώ (κατ’ εκτίμηση), δηλαδή στο 1/4 του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Ως προς το ζήτημα των τιμών πρέπει να πούμε ότι οι ειδικοί τιμάριθμοι των βασικών αγαθών στους τομείς της διατροφής και της ένδυσης-υπόδησης κινήθηκαν ανοδικά τους τελευταίους δώδεκα μήνες, με ρυθμό κατά πολύ μεγαλύτερο του γενικού δείκτη τιμών καταναλωτή. Στους κλάδους αυτούς όμως η παρουσία του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού είναι πολύ έντονη, αλλά και οι εισαγωγές κάνουν πλέον έντονη της παρουσία τους. Έτσι, ενώ οι ελληνικές πληθωριστικές πιέσεις απειλούν ελάχιστα ή και καθόλου την αξία και τη διεθνή θέση του εγχώριου νομίσματος, οι αυξήσεις των τιμών στα εξαγόμενα αγαθά προκαλούν προβλήματα κατευθείαν στο χώρο της παραγωγής. Τα προβλήματα αυτά σχετίζονται με τη μείωση της ζήτησης για προϊόντα της εγχώριας παραγωγής τόσο στην εσωτερική όσο και στη διεθνή αγορά (μείωση εξαγωγών). Δεν πουλάει μόνο η Ελλάδα κονσέρβες ροδάκινο και φρέσκα φρούτα και λαχανικά…

Yποκατάσταση των ελληνικών με ξένα προϊόντα

Ήδη στις προθήκες του λιανεμπορίου διατίθενται αυξημένες ποσότητες εισαγόμενων φρούτων και λαχανικών, ενώ η επέκταση στην εσωτερική αγορά των ευρωπαϊκών αλυσίδων σούπερ μάρκετ βγάζει εκτός αγοράς ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής παραγωγής. Τα νοικοκυριά που αποφασίζουν να αγοράσουν με δάνειο ένα καινούργιο αυτοκίνητο αναγκάζονται στο τέλος να αναζητήσουν τρόπους μείωσης του κόστους διαβίωσης, οπότε περικόπτουν δαπάνες και από το λογαριασμό της διατροφής, υποκαθιστώντας τα ακριβά ελληνικά προϊόντα με εισαγόμενα, χαμηλότερης ίσως ποιότητας, αλλά σαφώς φθηνότερα (κρέατα, τυριά, αλλαντικά, χυμοί, ποτά, έτοιμα είδη για κατανάλωση κλπ).

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των εισαγωγών ελαιολάδου στην… Κρήτη! Ούτε λίγο ούτε πολύ οι πληθωριστικές πιέσεις μετατρέπονται αμέσως σε υποχώρηση της ελληνικής παραγωγής και σε αύξηση της ανεργίας. Η εξέλιξη αυτή προσφέρει μεν ένα πλεονέκτημα στους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν εισαγόμενα προϊόντα σε χαμηλότερες τιμές, αλλά τους στερεί από το πολύ πιο βασικό αγαθό: την παραγωγική απασχόληση.

Εισαγωγές

Περίοδος   Εισαγωγές αγαθών (σε εκατ. ευρώ)

1994          20615,9

1995           25221,5

1996          26549,1

1997          26008,5

1998           25571,6

1999           25919,5

2000          33021,1

2001           33156,3

2002*         35000,0

————————————–

Πηγή: Τράπεζα Ελλάδος

*Εκτίμηση «σελφ σέρβις»

Με ρυθμό αύξησης 16,7% «έτρεξε» ο κύκλος εργασιών της ΜΕΤΡΟ στο εννεάμηνο του 2002 έναντι του αντίστοιχου περσινού διαστήματος.

Οι ανοδικές τάσεις που καταγράφονται στα έσοδα της αλυσίδας (σούπερ μάρκετ και cash & carries) οφείλονται κατά 3,9% στη δημιουργία νέων εμπορικών μονάδων και κατά 12,8% στην αύξηση των πωλήσεων στα καταστήματα που λειτουργούσαν από την προηγούμενη χρονιά. Ανάλογη εικόνα παρουσίασαν τα έσοδα της ΜΕΤΡΟ και στο οκτάμηνο του 2002, με το σχετικό δείκτη να καταγράφει άνοδο 17% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα της περσινής χρονιάς και τα νέα καταστήματα να συμβάλλουν στην άνοδο αυτή με ποσοστό 4%.

Στοιχεία για την πορεία των πωλήσεων της ΜΕΤΡΟ παρουσίασε ο πρόεδρός της, κ. Παντ. Παντελιάδης, μιλώντας στο πλαίσιο του πέμπτου ετήσιου συνεδρίου της εταιρείας, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, με τη συμμετοχή 175 στελεχών της αλυσίδας.

Υπενθυμίζεται ότι το 2001 η ΜΕΤΡΟ παρουσίασε κύκλο εργασιών 318,4 εκατ. ευρώ και καθαρά κέρδη 7,33 εκατ. ευρώ.

Ισχυρός μοχλός πίεσης για την πτώση των τιμών των οπωροκηπευτικών αναδεικνύεται ο κλάδος των σούπερ μάρκετ, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των Υπουργείων Ανάπτυξης και Γεωργίας. Από τις μετρήσεις του Παρατηρητηρίου Τιμών που έχουν συστήσει τα δύο υπουργεία προκύπτει ότι ο ανταγωνισμός στον κλάδο του οργανωμένου λιανεμπορίου έχει περιορίσει τις τιμές των αγροτικών προϊόντων σε επίπεδα χαμηλότερα των λαϊκών αγορών.

Τα ποσοστιαία ανοίγματα στις τιμές παραγωγής και λιανικής διάθεσης των οπωροκηπευτικών είναι εμφανώς μικρότερα στα σούπερ μάρκετ έναντι των λαϊκών αγορών, ενώ κατά παράδοξο τρόπο τα ανοίγματα εμφανίζονται στις λαϊκές μεγαλύτερα ακόμη και από τα οπωροπωλεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις πατάτες και τις τομάτες (προϊόντα με μεγάλη στάθμιση στον πληθωρισμό) τα ανοίγματα τιμών από την παραγωγή στην κατανάλωση είναι 200% και 109,9% αντίστοιχα στις λαϊκές, όταν στα σούπερ μάρκετ οι ποσοστιαίες διαφορές περιορίζονται σε 125% και 61,36%. Την ίδια στιγμή στα οπωροπωλεία τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώνονται σε 156% και 88,64% (Αναλυτικό πίνα βλέπε τεύχος 311 σελ.19).

Από τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Τιμών (ΠΤ) προκύπτει ότι οι λαϊκές αγορές έπαψαν πλέον να αποτελούν το προπύργιο των χαμηλών τιμών για τα αγροτικά προϊόντα. Τα σούπερ μάρκετ δείχνουν να εξασφαλίζουν τις χαμηλότερες δυνατές τιμές στην αγορά, γεγονός το οποίο εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε σταδιακή εξασφάλιση μεγαλύτερης συμμετοχής του οργανωμένου λιανεμπορίου στην τελική διάθεση των οπωροκηπευτικών.

Σημειώνεται όμως ότι παρά τις κυβερνητικές πιέσεις που ασκήθηκαν στον κλάδο των αγροτικών προϊόντων, στο σύνολο της αγοράς τα ανοίγματα των τιμών από τον παραγωγό στην κατανάλωση παραμένουν σε αδικαιολόγητα υψηλά επίπεδα. Στο διάστημα του δεύτερου δεκαπενθημέρου του Αυγούστου, το μεγαλύτερο ποσοστό που διαπιστώθηκε στις λαϊκές αγορές αφορούσε τα ροδάκινα και ήταν της τάξης του 366%. Τα αντίστοιχα ποσοστά στα οπωροπωλεία και τα σούπερ μάρκετ ήταν 340,74% και 251,85%. Δεκαπέντε ημέρες νωρίτερα το μεγαλύτερο άνοιγμα στις τιμές παραγωγού-λιανοπωλητή ήταν 630%, ενώ για ένα διάστημα ξεπέρασε και το 800%! Ωστόσο, σύμφωνα με παράγοντες που συμμετέχουν στο ΠΤ, ανοίγματα της τάξης του 366% δεν δικαιολογούνται σε καμία περίπτωση με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, που όπως είναι γνωστό προβλέπει για τα περισσότερα αγροτικά προϊόντα ανώτατα περιθώρια κέρδους τόσο στη χονδρική όσο και στη λιανική διακίνηση. Στα υπό παρακολούθηση προϊόντα περιλαμβάνονται και τα ροδάκινα, στα οποία καταγράφηκε η απόκλιση του 366%.

Το χονδρεμπόριο δουλεύει με υπερβολικό κέρδος

Στην τελευταία έκθεση του ΠΤ αναφέρεται: «Για το σύνολο σχεδόν των υπό παρακολούθηση οπωροκηπευτικών το συνολικό ποσοστό ανοίγματος που εμφανίζεται μονίμως στη διάρκεια ενός έτους συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων υπερβαίνει τα οριζόμενα από το νόμο «λογικά» περιθώρια αποκλίσεων – κυμαινόμενα αναλόγως, τόσο ως προς τον χονδρέμπορο όσο και ως προς τον τελικό φορέα λιανικής πώλησης».

Ειδικότερα για το άνοιγμα των τιμών παραγωγού-χονδρεμπόρου, στην ίδια έκθεση τονίζεται ως γενικό συμπέρασμα ότι το χονδρεμπόριο πραγματοποιεί υπερβολικό κέρδος, ενώ για το άνοιγμα χονδρικής-λιανικής διάθεσης, ως γενική παρατήρηση δηλώνεται ότι: «Τα ανοίγματα εμφανίζονται «μάλλον» λογικά ή αλλιώς «μη υπερβολικά». Παραμένει ωστόσο η βασική διαπίστωση ότι για αρκετά προϊόντα τα ανοίγματα γενικώς εμφανίζονται πολύ χαμηλότερα στις υπεραγορές παρά στις λαϊκές».

Πώς γίνονται οι υπερτιμολογήσεις

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα σχόλια που διατυπώνονται στην έκθεση του ΠΤ για τον τρόπο διαμόρφωσης των τιμών στα οπωροκηπευτικά από την παραγωγή έως και τη διάθεσή τους στην κατανάλωση. Στο επίμαχο σημείο της έκθεσης για τις παρατυπίες των εμπόρων αναφέρονται τα εξής:

«Α. Ο έμπορος εκδίδει τιμολόγιο αγροτικών προϊόντων με ποσότητες και τιμή μονάδας που κατά κανόνα είναι διαφορετικά από την πραγματικότητα. Τούτο δικαιολογείται επειδή ο παραγωγός ενδιαφέρεται στην εν λόγω συναλλαγή μόνο για την είσπραξη του συμφωνηθέντος τιμήματος και όχι για τα στοιχεία του παραστατικού που θα εκδοθεί και που σε τελική ανάλυση δεν είναι δικό του στοιχείο πέραν του ότι εκδίδεται εν αγνοία του και ετεροχρονισμένα.

Β. Ο έμπορος ενδιαφέρεται να εμφανίσει στο τιμολόγιο αυξημένη τιμή μονάδος (αέρα) και μειωμένη ποσότητα αγοράς. Αυτό έχει διπλό όφελος υπέρ του εμπόρου:

α) διαμορφώνει τιμή πώλησης με βάση την τιμή αγοράς που ο ίδιος καθορίζει,

β) έχει τη δυνατότητα να διαθέσει τις επιπλέον ποσότητες χωρίς συνοδευτικά έγγραφα, λόγω μείωσης των πραγματικών ποσοτήτων στο παραστατικό που εξέδωσε.

Γ. Έχει διαμορφωθεί σχέση οικονομικής εξάρτησης του παραγωγού από τους εμπόρους με χρηματοδοτήσεις, με αποτέλεσμα ο παραγωγός σε αρκετές περιπτώσεις να είναι δέσμιος του εμπόρου και να υποκύπτει στις πιέσεις του όσον αφορά κυρίως τη διαμόρφωση τιμών και ποσοτήτων στα στοιχεία συναλλαγής που εκδίδονται.

Δ. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι να διαμορφώνονται οι τελικές τιμές καταναλωτή σε υψηλότερα επίπεδα και να υπάρχει μεγάλη φοροδιαφυγή σε αυτό το στάδιο της συναλλαγής από τις αναγραφόμενες μειωμένες ποσότητες».

Μετά από σκληρή προσπάθεια δύο ετών η ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι πλέον έτοιμη να ολοκληρώσει την εγκατάσταση μιας πρωτοποριακής ηλεκτρονικής πλατφόρμας διαχείρισης των παραγγελιών: του συστήματος PCSO (Process of Collaborative Store Ordering) της ΩΝΙΑ ΝΕΤ.

Το σύστημα αυτό επιτρέπει στο χρήστη του την παραγγελία προϊόντων απ' ευθείας από την κεντρική αποθήκη της λιανεμπορικής αλυσίδας βάσει των πωλήσεων που πραγματοποιούνται από το σύνολο των καταστημάτων της. Η εφαρμογή του PCSO εξασφαλίζει ακριβή υπολογισμό των παραγγελιών, καθώς αυτός στηρίζεται στα στοιχεία πωλήσεων κάθε αγαθού και όχι στις ποσότητες των αποθεμάτων των κεντρικών αποθηκών. Μάλιστα το σύστημα έχει τη δυνατότητα προγραμματισμού, ώστε σε τακτά χρονικά διαστήματα (δύο με τρεις ημέρες) ή βάσει συγκεκριμένων παραμέτρων να παραδίδει αυτόματα στο τμήμα Αγορών της αλυσίδας τις αναγκαίες για τα καταστήματά της παραγγελίες. Τα στοιχεία των παραγγελιών παρουσιάζονται είτε σε συνολικό επίπεδο είτε ανά εμπορική μονάδα.

Στελέχη της ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ, αναφερόμενα στο πρόγραμμα PCSO, υπογραμμίζουν δύο από τα βασικά πλεονεκτήματά του: α) τη μείωση του επιπέδου αποθεμάτων κατά 15% με 20%, β) τη μείωση των ελλείψεων σε αποθήκες και ράφια καταστημάτων έως και 80%.

Το νέο πρόγραμμα διαχείρισης παραγγελιοδοσίας, που στο σύνολό του υλοποιείται μέσω διαδικτύου, εφαρμόζουν ήδη σε συνεργασία με τη ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ πέντε από τους μεγαλύτερους προμηθευτές της. Πρόκειται για τις επιχειρήσεις PROCTER & GAMBLE, UNILEVER, ΕΛΓΕΚΑ, DIAGEO και ΑΤΛΑΝΤΑ, οι οποίες προμηθεύουν την αλυσίδα με περίπου 5.500 κωδικούς προϊόντων. Το PCSO χρησιμοποιείται ήδη από 110 καταστήματα της ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ, εκ των οποίων τα 40 βρίσκονται στην επαρχία, ενώ έως το τέλος του έτους εκτιμάται ότι η χρήση του θα επεκταθεί στο σύνολο του δικτύου πωλήσεών της. Επίσης τους πρώτους δύο με τρεις μήνες του 2003 θα εφαρμοστεί και από τα καταστήματα της ΠΑΝΕΜΠΟΡΙΚΗΣ, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι νωρίτερα θα έχουν ενταχθεί στο μηχανογραφικό σύστημα του ομίλου.

Συγκρατημένη η αποδοχή των προμηθευτών παρά τα τεράστια οφέλη

Σύμφωνα με τα όσα τονίζουν στο «σελφ σέρβις» κορυφαίοι παράγοντες της ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ, το παράδοξο με το PCSO είναι ότι οι προμηθευτές της το αντιμετωπίζουν με μεγάλη διστακτικότητα, χωρίς ουσιαστικά να συνεκτιμούν τα θετικά στοιχεία που έχουν να αποκομίσουν και το γεγονός ότι η αλυσίδα δεν ζητά αυξημένες παροχές ή εκπτώσεις από όσους δέχονται να ενταχθούν στο νέο περιβάλλον παραγγελιοδοσίας. «Η ανταπόκριση των προμηθευτών, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, δεν ήταν η επιθυμητή», δηλώνουν οι ίδιοι παράγοντες, θεωρώντας ότι η άρνηση ορισμένων εταιρειών εκπορεύεται από τη λανθασμένη εικόνα την οποία ενδεχομένως σχηματίζουν τα στελέχη τους για τον τρόπο χρήσης του νέου προγράμματος. Πολλοί προμηθευτές θεωρούν ότι για να ενταχθούν στο PCSO θα υποχρεωθούν σε ριζική αναδιοργάνωση των τμημάτων πωλήσεων ή ότι θα επωμιστούν το υπέρογκο κόστος εγκατάστασης. Η πραγματική εικόνα ωστόσο είναι διαφορετική, καθ’ ότι οι συμμετέχοντες στο νέο σύστημα εξασφαλίζουν τεράστια ανταποδοτικά οφέλη.

Από τις επαφές της ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ –για την επέκταση του συστήματος– τόσο με νέους προμηθευτές όσο και με τους υπεύθυνους άλλων κατηγοριών αγαθών, όπως τα τυροκομικά και γαλακτοκομικά αγαθά, προκύπτει ότι όσοι αντιμετωπίζουν θετικά το ενδεχόμενο ένταξής τους στο PCSO έχουν ήδη εξοικειωθεί με τις νέες τεχνολογίες, ενώ αντίθετα οι παραδοσιακού τύπου προμηθευτές επιμένουν στο ισχύον καθεστώς. Σημειώνεται ότι η εταιρεία σε συνεργασία με την ΩΝΙΑ ΝΕΤ παρουσίασαν το PCSO στο πλαίσιο του τελευταίου ECR στη Βαρκελώνη, όπου εκδηλώθηκε έντονο ενδιαφέρον από ξένους ομίλους να επενδύσουν στη λειτουργικότητα του νέου συστήματος.

Δεν έχουν λόγο ύπαρξης πιθανά νέα αιτήματα της κυβέρνησης περί «παγώματος» των τιμών με στόχο τη συγκράτηση του πληθωρισμού, δηλώνει στο «σελφ σέρβις» ο πρόεδρος του ΣΕΣΜΕ κ. Παντελής Παντελιάδης, προσθέτοντας ότι για τον κλάδο του οργανωμένου λιανεμπορίου η αυτοσυγκράτηση στην τιμολογιακή πολιτική είναι αυτονόητη. Ωστόσο χαρακτηρίζει αναγκαίες τις ανατιμήσεις που αποφάσισαν φέτος οι προμηθευτές των σούπερ μάρκετ, καθ’ ότι, όπως αναφέρει, στηρίχθηκαν σε πραγματικά στοιχεία κόστους. Δηλώνει ότι το Υπουργείο Ανάπτυξης «συνειδητά ανέχεται τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους, διαβλέποντας πρόσκαιρα οφέλη», ενώ κάνει λόγο και για μηνύσεις που ασκήθηκαν κατά παρανομούντων.

σελφ σέρβις: Θεωρείτε ότι ο θόρυβος που δημιουργήθηκε φέτος για το ζήτημα των ανατιμήσεων ανταποκρίνεται στο πραγματικό μέγεθος του προβλήματος ή μήπως ορισμένοι υπερέβαλαν;

Παντελής Παντελιάδης: Yπήρξαν πράγματι υπερβολές, εξάρσεις και κραυγές που δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα της αγοράς. Θα σας πω μόνο ότι η μέση αύξηση των τιμών στα σούπερ μάρκετ στο 9μηνο Iανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2002 διαμορφώθηκε στο 2,5 %, ενώ ο επίσημος πληθωρισμός κινείται στο 3,5 %. Mπορεί το ποσοστό αυτό να είναι από τα υψηλότερα στην ευρωζώνη, είναι όμως από τα χαμηλότερα που έχει γνωρίσει η ελληνική οικονομία. Δεν είναι σωστό να διαγράφουμε όλα αυτά τα σημαντικά βήματα προόδου που έγιναν, ορμώμενοι από μεμονωμένες περιπτώσεις. Θα σας έλεγα ακόμη ότι ο κλάδος μας αισθάνεται ενοχλημένος από το γεγονός ότι η «φιλολογία» περί θεαματικών ανατιμήσεων έπληξε αδιάκριτα τους πάντες, είτε είχαν μερίδιο ευθύνης είτε όχι.

Δεν αντιλέγουμε ότι σε ορισμένες τουριστικές περιοχές υπήρξαν φαινόμενα εκμετάλλευσης του καταναλωτή, όχι μόνο στον τομέα των τροφίμων, αλλά και στις υπηρεσίες των ξενοδοχείων, καθώς και στα καύσιμα. Όμως δεν ήταν αυτή η εικόνα που παρουσίασαν τα καταστήματα των αλυσίδων μας. Επίσης δεν αντιλέγουμε ότι υπήρξαν εξάρσεις στις τιμές κήρυξε το Iνστιτούτο Kαταναλωτών έδρασε μάλλον αποπροσανατολιστικά. Δεν υπήρχε συγκεκριμένος στόχος και τα στοιχεία περί ανατιμήσεων στα οποία βασίστηκε αποδείχθηκε ότι ήταν εσφαλμένα. Τελικά δεν θεωρούμε ότι το κίνημα των καταναλωτών –ή όποιος άλλος υπέθαλψε αυτή την κινητοποίηση– νομιμοποιείτο να στραφεί εναντίον της αγοράς συνολικά.

Ομαλό το 2003 εκτός απροόπτων

σελφ σέρβις: Ποια είναι η εκτίμησή σας για την εξέλιξη των τιμών το 2003; Θα γίνουν ανατιμήσεις, σε ποιο βαθμό και τι περιθώρια υπάρχουν από την πλευρά του λιανεμπορίου για την απορρόφηση μέρους αυτών;

Παντελής Παντελιάδης: Στο βαθμό που δεν θα υπάρξουν έκτακτα γεγονότα τα οποία θα επηρεάσουν την οικονομία, πιστεύω ότι οι τιμές στα σούπερ μάρκετ θα ακολουθήσουν την πορεία που ακολούθησαν και τα προηγούμενα χρόνια, δηλαδή με αυξήσεις χαμηλότερες ή στα όρια του πληθωρισμού –εφόσον βέβαια υπάρξουν οι αντίστοιχες προσαρμογές από τους προμηθευτές μας. Kαι όταν λέω έκτακτα γεγονότα, αναφέρομαι, όπως αντιλαμβάνεστε, στο ενδεχόμενο επίθεσης στο Iράκ και στις επακόλουθες επιπτώσεις στην τιμή του πετρελαίου, που θα ανεβάσουν το κόστος παραγωγής και μεταφοράς των αγαθών. Bέβαια η εικόνα διαφοροποιείται από κλάδο σε κλάδο, όμως η γενική πρόβλεψη είναι αυτή που σας ανέπτυξα. Όσο για το αν υπάρχουν περιθώρια απορρόφησης μέρους των αυξήσεων από την πλευρά του λιανεμπορίου, είναι αλήθεια ότι αυτό αποτελεί συνήθη πρακτική τα τελευταία χρόνια, ωστόσο τα περιθώρια ολοένα στενεύουν. Οι αλυσίδες πάντως πιέζουν τους προμηθευτές ώστε οι νέοι τιμοκατάλογοί τους να μην ισχύουν άμεσα, αλλά να υπάρχει μία μικρή ή μεγάλη «περίοδος χάριτος». Αυτή η διαδικασία αποβαίνει τελικά προς όφελος του καταναλωτή.

Ξεχάστε τις «συμφωνίες κυρίων»…

σελφ σέρβις: Aν το Υπουργείο Aνάπτυξης ζητήσει από τον κλάδο σας «πάγωμα» των τιμών για το 2003 ή έστω για τους πρώτους μήνες της επόμενης χρήσης, θα ανταποκριθείτε στο αίτημά του;

Παντελής Παντελιάδης: Γνωρίζετε ότι την πρωτοβουλία για το «πάγωμα» των τιμών την πήραν τα ίδια τα σούπερ μάρκετ στα τέλη του 2001 με αρχές του 2002 –με αφορμή τη μετατροπή των τιμών σε ευρώ– και τήρησαν στο ακέραιο τη δέσμευσή τους. Δεν σας κρύβω ότι αυτό το αίτημα τέθηκε και στη διάρκεια του 2002. Όμως οι συνθήκες της αγοράς δεν επιτρέπουν κάθε φορά που «ξεφεύγει» ο πληθωρισμός λόγω ανατιμήσεων σε κάποιο άλλο τομέα της οικονομίας να καλούνται τα σούπερ μάρκετ και η βιομηχανία τροφίμων να «παγώνουν» τις τιμές. Eμείς είμαστε οι πρώτοι που πιέζουμε για σταθερότητα τιμών, γιατί από αυτήν εξαρτάται η ανταγωνιστικότητα και η επιβίωση των επιχειρήσεών μας. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορρίπτουμε εκ των προτέρων κάθε αίτημα ή απόφαση των προμηθευτών να προχωρήσουν σε ανατιμήσεις. Πολύ περισσότερο όταν αυτές δεν γίνονται αυθαίρετα, αλλά στηρίζονται σε πραγματικά στοιχεία κόστους. Kατά συνέπεια δεν πιστεύω ότι αιτήματα –αν υπάρξουν– για «συμφωνίες κυρίων» τα επόμενα χρόνια έχουν λόγο ύπαρξης και πιθανότητες επιτυχίας. H προσπάθεια για τη συγκράτηση των τιμών είναι αυτονόητη και μια συμφωνία με το Υπουργείο δεν προσθέτει τίποτε ουσιαστικό. Σημειώστε ακόμη ότι Υπουργείο θυμάται τον κλάδο όταν έχει να προβάλει αιτήματα περί τιμών. Mε αυτή την τακτική ασφαλώς δεν καλλιεργείται κλίμα συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών.

σελφ σέρβις: Θεωρείτε πως η κυβέρνηση υπέπεσε σε λάθη στην προσπάθειά της να συγκρατήσει τις τιμές ή τελικά ήταν αναπόφευκτες οι ανατιμήσεις το 2002;

Παντελής Παντελιάδης: Oι αναλύσεις του ίδιου του Υπουργείου Aνάπτυξης δείχνουν ότι το πρόβλημα του πληθωρισμού εντοπίζεται σε μεγάλο βαθμό στις υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα. Kατά συνέπεια η λογική λέει πως η προσπάθεια θα έπρεπε να επικεντρωθεί εκεί και όχι στα σούπερ μάρκετ και τη βιομηχανία τροφίμων, που αποτελούν, όπως φαίνεται, τον εύκολο στόχο. Aνατιμήσεις έγιναν επίσης από επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα με αποφάσεις της ίδιας της κυβέρνησης. Θεωρούμε ότι και εκεί θα μπορούσαν να γίνουν διαφορετικοί χειρισμοί. Στην κριτική μας θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και το γεγονός ότι η ενημερωτική καμπάνια για το ευρώ διακόπηκε μάλλον γρήγορα, κάτι που αποδείχθηκε άλλωστε και από την επανέναρξή της τον Oκτώβριο, αλλά και την αδιαφορία που επιδείχθηκε στην επίλυση μικρών, καθημερινών προβλημάτων, τα οποία μπορεί να δείχνουν ασήμαντα, ωστόσο επηρεάζουν το κόστος. Γνωρίζετε, για παράδειγμα, ότι τα σούπερ μάρκετ πληρώνουν τέλη κυκλοφορίας για τα κλαρκ που μεταφέρουν τα εμπορεύματα σε απόσταση λίγων μέτρων από τα φορτηγά στις αποθήκες;

σελφ σέρβις: Σύντομα θα κλείσει ένας χρόνος από την εφαρμογή της διάταξης που απαγορεύει τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους. Kάνοντας ένα σύντομο απολογισμό, σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε; Yπήρξαν περιπτώσεις επιχειρήσεων στις οποίες ασκήθηκαν μηνύσεις μέσω του δικηγορικού γραφείου που εξουσιοδοτήσατε για την παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου;

Παντελής Παντελιάδης: Tο βασικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω είναι ότι η κυβέρνηση δεν δείχνει το ενδιαφέρον που θα ανέμενε κανείς για την εφαρμογή ενός νόμου τον οποίο η ίδια ψήφισε, με την υποστήριξη και τη σύμφωνη γνώμη του συνόλου της αγοράς, δηλαδή των προμηθευτών και του λιανεμπορίου. Kαι οδηγούμαι στη δυσάρεστη σκέψη ότι η κυβέρνηση συνειδητά ανέχεται τις πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους, προσβλέποντας σε πρόσκαιρα οφέλη, αλλά αγνοώντας τους τεράστιους κινδύνους για το μέλλον. Kατά την άποψή μας, δεν μπορεί να υπάρξει συνεπής αντιπληθωριστική πολιτική χωρίς πλήρη εφαρμογή του νόμου, ο οποίος έχω πει κατ’ επανάληψη ότι δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία αλλά εφαρμόζεται και στις πιο ανεπτυγμένες και φιλελεύθερες αγορές της Δύσης. Αυτό αποδεικνύεται εξάλλου και από την πρόσφατη –θετική για το νόμο– απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Για να απαντήσω όμως και στο δεύτερο μέρος της ερώτησής σας, σχετικά με τις μηνύσεις που ασκήθηκαν, πρέπει να προσθέσω ότι τα πράγματα ξεκαθάρισαν τελικά μετά από την τελευταία συνέντευξη του Προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού στο περιοδικό σας. Η βασική ευθύνη για το νόμο έχει φύγει από την Ανεξάρτητη Αρχή και έχει περιέλθει στο Υπουργείο Ανάπτυξης και στις νομαρχίες, οι οποίες σε αντίθεση με την Επιτροπή Ανταγωνισμού διαθέτουν τους απαιτούμενους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Οι υπηρεσίες λοιπόν των δύο αυτών φορέων πρέπει από μόνες τους να διενεργούν ελέγχους και να παρεμβαίνουν όπου διαπιστώνεται ότι ο νόμος δεν εφαρμόζεται, δηλαδή όπου υπάρχουν πωλήσεις κάτω του τιμολογιακού κόστους. Κατά την ίδια λογική οποιοσδήποτε διαπιστώνει μία παράβαση μπορεί να την καταγγείλει στις υπηρεσίες αυτές, που είναι υποχρεωμένες να παρέμβουν. Βάσει των πληροφοριών που διαθέτουμε έχουν ήδη ασκηθεί έλεγχοι από τις εν λόγω υπηρεσίες και σε ορισμένες περιπτώσεις διαπιστώθηκαν παραβάσεις και ασκήθηκαν μηνύσεις.

Οι εισαγωγές επιδρούν ευνοϊκά στη συγκράτηση των τιμών

σελφ σέρβις: Mε την πάροδο των χρόνων το οργανωμένο λιανεμπόριο στηρίζεται όλο και περισσότερο στις εισαγωγές αγαθών, οι οποίες πραγματοποιούνται απ’ ευθείας από τα σούπερ μάρκετ. Θα ενταθεί περαιτέρω αυτή η δραστηριότητα του κλάδου και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην τιμολόγηση των προϊόντων;

Παντελής Παντελιάδης: Πρέπει κατ’ αρχήν να διευκρινίσουμε ότι η έννοια του όρου εισαγωγές για τις ευρωπαϊκές χώρες έχει αλλάξει. Αγορές από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν αποτελούν εισαγωγές και είναι σχεδόν το ίδιο εύκολες όπως και οι αγορές από το εσωτερικό. Βέβαια δεν ισχύει το ίδιο για όλους, διότι η επιτυχία των εισαγωγών εξαρτάται από το μέγεθος της εταιρείας, την οργάνωσή της και την επιφάνειά της. Εν πάση περιπτώσει όμως, οι δυνατότητες υπάρχουν και αξιοποιούνται όλο και περισσότερο από τους Έλληνες επιχειρηματίες. Τέλος, σημειώνω ως βασικό κριτήριο για την προτίμηση ενός προϊόντος από την Ευρώπη την ποιότητα και την τιμή του, γι’ αυτό και θεωρώ αυτονόητο ότι οι εισαγωγές επιδρούν ευνοϊκά στη συγκράτηση των τιμών μας.

σελφ σέρβις: Tα first price, καθώς και τα private label προϊόντα συμβάλλουν στη συγκράτηση των τιμών, ενώ την ίδια στιγμή αυξάνουν τα περιθώρια κέρδους των αλυσίδων. Ποια είναι η μεσοσταθμική συμμετοχή τους στις πωλήσεις του κλάδου και ποια αναμένεται να είναι η εξέλιξη που θα παρουσιάσουν τα επόμενα χρόνια;

Παντελής Παντελιάδης: Τα προϊόντα αυτά εφευρέθηκαν ως λύση για χαμηλότερες τιμές έναντι των επωνύμων αγαθών και για την ενίσχυση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων λιανικής. Τα εν λόγω κίνητρα εγγυώνται την περαιτέρω ευνοϊκή εξέλιξη του εγχειρήματος, γι’ αυτό προβλέπω ότι τα επόμενα 5 χρόνια το ποσοστό συμμετοχής των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας στον τζίρο των επιχειρήσεών μας θα αυξηθεί. Ωστόσο οι ρυθμοί αύξησης θα είναι χαμηλότεροι απ’ ό,τι μέχρι σήμερα, μια και οι περισσότερες αλυσίδες έχουν καλύψει ήδη τις βασικές κατηγορίες αγαθών με private label και first price κωδικούς. Κατά τη γνώμη μου οι πωλήσεις των αλυσίδων σε προϊόντα χαμηλών τιμών δεν θα πρέπει να ξεπεράσουν το 12%-15% του τζίρου τους, γιατί τότε θα αλλάξουν το προφίλ τους, υιοθετώντας διαφορετική φιλοσοφία ανάπτυξης.

Στις μεσαίου μεγέθους εμπορικές μονάδες φαίνεται ότι επικεντρώνεται το ενδιαφέρον των μεγαλύτερων επιχειρήσεων οργανωμένου λιανεμπορίου για την επέκτασή τους με νέα καταστήματα στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αισθητός περιορισμός των επενδύσεων σε νέα καταστήματα, ο αριθμός των οποίων ακολουθεί σταθερά φθίνουσα πορεία.

Τα προαναφερόμενα προκύπτουν ως βασικά συμπεράσματα από την ανάλυση των στοιχείων που συγκέντρωσε το «σελφ σέρβις» σχετικά με τη στρατηγική εφτά μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ (ΚΑΡΦΟΥΡ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ, ΜΕΤΡΟ, ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΣΟΥΤΗΣ, ΑΤΛΑΝΤΙΚ) ως προς την ίδρυση των εμπορικών μονάδων τους στην τετραετία 1998-2001 (συνολικά 120 καινούργια καταστήματα), προκειμένου να προσδιοριστούν οι σχετικές τάσεις στον κλάδο. Σημειώνεται ότι κατά την εξεταζόμενη περίοδο ιδρύθηκαν συνολικά από τις επιχειρήσεις του κλάδου περίπου 850 νέες εμπορικές μονάδες (πηγή: ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ 2002).

Ειδικότερα στο διάστημα 1998-2001 τα νεοϊδρυθέντα καταστήματα των εξεταζόμενων εταιρειών, με επιφάνεια πώλησης από 401 τ.μ. έως και 850 τ.μ., έχουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή επί του συνόλου των νέων μονάδων τους, με ποσοστό 35,83%. Ακολουθούν τα καταστήματα έκτασης από 851 τ.μ. έως 1500 τ.μ., με ποσοστό συμμετοχής 27,50% και τα καταστήματα έκτασης άνω των 1.500 τ.μ., με ποσοστό συμμετοχής 21,67%, ενώ τελευταία κατατάσσονται τα καταστήματα με έκταση που δεν ξεπερνά τα 400 τ.μ., με ποσοστό συμμετοχής 15%.

Οι περισσότερες επενδύσεις σε νέες εμπορικές μονάδες πραγματοποιήθηκαν το 1999. Τη χρονιά αυτή η συμμετοχή των νεοϊδρυθέντων καταστημάτων στο σύνολο των νέων καταστημάτων της τετραετίας ήταν 34,17%, ενώ σε υψηλά επίπεδα, 30,83%, ήταν και το 1998. Όμως το 2000 το αντίστοιχο ποσοστό περιορίστηκε στο 24,17% και το 2001 διαμορφώθηκε σε ακόμη χαμηλότερα επίπεδα, σε 10,83%. Συμπερασματικά αναφέρεται ότι σε κλαδικό επίπεδο τα τελευταία χρόνια οι επενδύσεις σε νέες μονάδες περιορίζονται σημαντικά, γεγονός το οποίο επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα του κορεσμού στην ανάπτυξη του οργανωμένου λιανεμπορίου.

Αποτελεσματικότερες οι μικρομεσαίες μονάδες

Από τα προαναφερόμενα στοιχεία προκύπτει επίσης ότι οι αλυσίδες επιλέγουν για την ανάπτυξή τους την ίδρυση μικρομεσαίων καταστημάτων, θεωρώντας ότι οι μονάδες έκτασης 400 τ.μ. έως 850 τ.μ. είναι αποτελεσματικότερες έναντι των πολύ μικρών ή των ιδιαιτέρως μεγάλων μονάδων. Σημειώνεται ωστόσο ότι η συμμετοχή των πολύ μικρών καταστημάτων, με ποσοστό 15%, στο σύνολο των νέων εμπορικών μονάδων κατά το διάστημα 1998-2001 αποτυπώνει στατιστικά την πρώτη προσπάθεια ορισμένων αλυσίδων να διεισδύσουν σε μικρές συνοικιακές γειτονίες. Ως χαρακτηριστικότερα εγχειρήματα αναφέρονται τα «Αλφαβητάκια» της Α-Β ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ και οι μικρές μονάδες της ΒΕΡΟΠΟΥΛΟΣ. Προς στιγμήν η πολιτική της δημιουργίας μικρών καταστημάτων φάνηκε να εγκαταλείπεται από τους ισχυρούς του κλάδου, αλλά τους τελευταίους μήνες επανήλθαν σε αυτή με μία δεύτερη «επιθετική» κίνηση προς τις γειτονιές. Όσοι επιλέγουν αυτή την τακτική, όπως η ΚΑΡΦΟΥΡ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ με τα «5’ Μαρινόπουλος» και εκ νέου η Α-Β ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ με τα «ΑΒ City Market», υποστηρίζουν ότι τα μικρά καταστήματα, ως πιο ευέλικτα, έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν σε σημαντικό βαθμό τα μερίδια αγοράς τους, καθώς, ευρισκόμενα πιο κοντά στις κατοικίες των πελατών τους, τους προσφέρουν επιπλέον κίνητρα να τους προτιμούν. Ανάλογη πολιτική, αλλά βάσει της φιλοσοφίας του franchising, ακολούθησε και η DIA με στόχο την ταχύτατη διείσδυσή της σε επαρχιακές-τοπικές αγορές.

Πάντως όσοι δοκίμασαν το concept των μικρών μονάδων και στη συνέχεια το εγκατέλειψαν, κάνουν λόγο για τύπο μονάδων που απαιτεί ειδική παρακολούθηση και υποστήριξη, ο οποίος δεν έχει τη δυνατότητα να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό του εκάστοτε γειτονικού μεγάλου σούπερ μάρκετ. Ως εκ τούτου οι μικρές μονάδες τίθενται πολύ εύκολα εκτός αγοράς…

Επεκτείνονται και τα υπέρ μάρκετ

Παράλληλα με την ανάπτυξη των μικρών και μικρομεσαίων καταστημάτων στην εγχώρια αγορά επεκτείνονται και τα υπέρ μάρκετ, που υποστηρίχθηκαν κυρίως από τον όμιλο της ΚΑΡΦΟΥΡ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, πρώτα με τη μετατροπή των Continent σε Carrefour και στη συνέχεια με τη δημιουργία νέων υπερκαταστημάτων. Παράλληλα η ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ πραγματοποίησε ένα τολμηρό εγχείρημα με τη δημιουργία του πολύ μεγάλου υπέρ μάρκετ στη Νέα Χαλκηδόνα, ενώ ανάλογες κινήσεις, με υπέρ-καταστήματα, μικρότερης όμως έκτασης, πραγματοποίησαν και άλλες λιανεμπορικές αλυσίδες.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ

Έτη   0-400 τ.μ.  401-850 τ.μ.    851-1.500 τ.μ.   >1.501 τ.μ.

1998  27,03%      35,14%           13,51%              24,32%

1999     9,76%     39,02%           29,27%              21,95%

2000     6,90%      31,03%          37,93%             24,14%

2001     15,38%    38,46%            38,46%               7,69%

Μ.Ο.     15,00%     35,83%           27,50%              21,67%

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΤ’ ΕΤΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΘΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ

τ.μ.           1998       1999        2000      2001

0-400     55,56%     22,22%   11,11%      11,11%

401-850   30,23%     37,21%  20,93%     11,63%

851-1.500 15,15%    36,36%   33,33%      15,15%

>1.500      34,62%   34,62%     26,92%      3,85%