Στο ύψος των 697,3 εκατ. ευρώ ανήλθαν οι επενδύσεις 55 αλυσίδων σούπερ μάρκετ την τριετία 2001-2003, ποσό πολύ μεγάλο αν ληφθούν υπ' όψιν τα περιορισμένα κέρδη τους την ίδια περίοδο. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν οι επενδύσεις που έγιναν με leasing και το ποσό που αφορά sale & lease back, τότε το ποσό ανέρχεται πάνω από τα 900 εκατ. ευρώ! Το ερώτημα είναι "έφεραν τα σκοπούμενα αποτελέσματα αυτές οι επενδύσεις";
Στο ύψος των 697,3 εκατ. ευρώ ανήλθαν οι επενδύσεις 55 αλυσίδων σούπερ μάρκετ την τριετία 2001-2003, ποσό πολύ μεγάλο αν ληφθούν υπ' όψιν τα περιορισμένα κέρδη τους την ίδια περίοδο. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν οι επενδύσεις που έγιναν με leasing και το ποσό που αφορά sale & lease back, τότε το ποσό ανέρχεται πάνω από τα 900 εκατ. ευρώ! Το ερώτημα είναι "έφεραν τα σκοπούμενα αποτελέσματα αυτές οι επενδύσεις";
Oι επενδύσεις είναι η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης, της επέκτασης, της στερέωσης της θέσης μιας επιχείρησης, είναι η κοινή βασική οικονομική παράμετρος σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας μιας χώρας. Από εκεί και πέρα λειτουργούν μια σειρά κανόνες οικονομικοί, εμπορικοί, διοικητικοί που εφαρμόζονται για την αξιοποίηση των επενδύσεων. Γιατί από μόνες τους οι επενδύσεις δεν φέρουν την ανάπτυξη, την κερδοφορία και την αποτελεσματική πορεία μιας επιχείρησης.
Τα θέματα που σχετίζονται με τις επενδύσεις είναι πολλά, σύνθετα και κινούνται μέσα στο γενικό πλαίσιο του οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Όσο πιο σύνθετη γίνεται μέρα με τη μέρα η οικονομική ζωή, απόρροια του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος, τόσο περισσότερο είναι προφανής η ανάγκη υιοθέτησης των κανόνων που διέπουν και τις επενδύσεις.
Οι επενδύσεις στον κλάδο των σούπερ μάρκετ τα τελευταία χρόνια έχουν πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Ειδικά στη χώρα μας ο κλάδος δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο την πρόκληση (και ανάγκη) της επέκτασης του γιγαντισμού και της συγκέντρωσης, αλλά και το βάρος του εκσυγχρονισμού των δομών του και την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών. Τη δεκαετία του ’90 τεράστια κεφάλαια επενδύθηκαν για τα συστήματα POS για τα logistics και τις βοηθητικές διοικητικές υπηρεσίες, οι οποίες είναι πλέον αδιανόητο να λειτουργούν με τους παραδοσιακούς τρόπους. Παράλληλα η λειτουργία καταστημάτων με τις σύγχρονες προδιαγραφές απαιτούσε επενδύσεις σε κτίρια και εξοπλισμό. Και καθώς είναι συχνά αδύνατο να βρίσκονται κτίρια που ταιριάζουν στις σύγχρονες προδιαγραφές που απαιτεί η λειτουργία των σούπερ μάρκετ και των υπεραγορών, πρέπει να κατασκευάζονται από τις ίδιες τις εταιρείες.
Τα δεδομένα της έρευνας
Στο άρθρο που ακολουθεί παρουσιάζουμε μια εικόνα των επενδύσεων κατά την τριετία 2001-2003 των 55 επιχειρήσεων σούπερ μάρκετ για τις οποίες έχουμε διαθέσιμα στοιχεία (βλέπε πίνακα). Σε αυτές περιλαμβάνονται οι μεγάλες αλυσίδες του κλάδου, αλλά και πολλές μικρομεσαίες. Κάποιος θα μπορούσε να θεωρήσει τις επενδύσεις των μικρών «μικρές και περιορισμένης εμβέλειας». Ο λόγος που τις παρουσιάζουμε είναι για να δειχθεί ότι δεν νοείται ανάπτυξη χωρίς επενδύσεις και εκσυγχρονισμό. Οι μικροί του κλάδου βάζουν τη δική τους σφραγίδα στις εξελίξεις του κλάδου, ενώ ως προς τον συνολικό αριθμό των σημείων πώλησης έχουν ακόμα τη συντριπτική υπεροχή και θα συνεχίσουν να την έχουν για αρκετά ακόμα χρόνια. Και σε αυτούς οι επενδύσεις, λαμβανομένου υπ' όψιν του μεγέθους τους, είναι σημαντικές και ως ποσά και ως ποσοστό επί των πωλήσεών τους.
Παρατηρήσεις – διευκρινήσεις στον πίνακα
1. Στις επενδύσεις συμπεριλήφθησαν το πάγιο ενεργητικό και οι συμμετοχές σε συνδεδεμένες και λοιπές επιχειρήσεις.
2. Στις συμμετοχές σε μερικές επιχειρήσεις εμφανίζονται αρνητικά ποσά, πράγμα που μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά λόγους. Οι κυριότεροι είναι: α) έγιναν συγχωνεύσεις, μειώθηκαν οι συμμετοχές και αυξήθηκαν τα πάγια και β) μεταβιβάστηκαν οι μετοχές, πωλήθηκε δηλαδή το μερίδιο που κατείχαν.
3. Τα αρνητικά ποσά στο πάγιο ενεργητικό οφείλονται σε: α) πωλήσεις παγίων, β) πωλήσεις ολόκληρων καταστημάτων, γ) κλείσιμο ορισμένων καταστημάτων τα πάγια των οποίων απαξιώθηκαν ή πωλήθηκαν, δ) πώληση παγίων με τη διαδικασία του sale & lease back.
4. Στον πίνακα δεν περιλαμβάνονται τα ποσά των επενδύσεων που έγιναν με τη διαδικασία του leasing και επομένως δεν περιλαμβάνονται στους ισολογισμούς.
Επενδύσεις 697,3 εκατ. ευρώ σε τρία χρόνια
Το συνολικό ύψος των επενδύσεων που πραγματοποίησαν οι επιχειρήσεις του δείγματός μας στην τριετία 2001-2003 ανήλθε σε 697,3 εκατομμύρια ευρώ, ποσό πολύ μεγάλο αν ληφθούν υπ' όψιν τα περιορισμένα κέρδη τους την ίδια περίοδο. Αν σε αυτό συνυπολογίσουμε τις επενδύσεις που έγιναν με leasing και το ποσό που αφορά sale & lease back (κατ’ εκτίμηση λόγω της έλλειψης στοιχείων για όλες τις επιχειρήσεις), τότε το ποσό ανέρχεται πάνω από τα 900 εκατ. ευρώ!
Ένα αναπάντητο ερώτημα
Ένα ερώτημα που επανειλημμένα τίθεται είναι: Οι επενδύσεις αυτές έχουν φέρει τα σκοπούμενα αποτελέσματα; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι απλοϊκή, ένα ναι ή ένα όχι. Οι επενδύσεις έχουν πολλαπλή επίδραση και η απάντηση μπορεί να δοθεί από διαφορετικές πλευρές ή όψεις θεώρησης:
- Από άποψη εκσυγχρονισμού: Ναι, απέδωσαν. Αναβάθμισαν το επίπεδο των υπηρεσιών, βελτίωσαν την εξυπηρέτηση του καταναλωτή.
- Από άποψη εμπορικής δομής και ανεφοδιαστικής αλυσίδας: Ναι, απέδωσαν αλλά τα αποτελέσματα ήταν κατώτερα των προσδοκιών. Η αφομοίωση των τεχνολογιών και των νέων μεθόδων δεν συμβάδισε με την εφαρμογή τους στην πράξη και την αντίστοιχη αποτελεσματικότητα. Η εξελικτική διαδικασία προμηθευτής-κατάστημα-πελάτης υστερεί δυσανάλογα με τις επενδύσεις και τις υποδομές.
- Από άποψη ηλεκτρονικού εμπορίου (e-commerce): Όχι, δεν απέδωσαν οι επενδύσεις. Λίγα βήματα έγιναν στο Β2Β και ακόμα λιγότερα στο Β2C. Αυτό φαίνεται και από τις διεθνείς στατιστικές, οι οποίες εμφανίζουν τη χώρα μας ακόμα πολύ πίσω.
- Από άποψη επέκτασης: Ναι, απέδωσαν. Ο συγκεντρωτισμός και η διασπορά σε όλη τη χώρα πήρε αλματώδεις διαστάσεις παρά τις τριβές και τα εμπόδια.
- Από άποψη αποτελεσματικότητας: Όχι, δεν απέδωσαν. Τα κέρδη των επιχειρήσεων σούπερ μάρκετ δεν "απογειώθηκαν", όπως πολλοί πίστευαν, ούτε απλώς αυξήθηκαν. Σε πολλές περιπτώσεις νέων καταστημάτων το υψηλό κόστος των επενδύσεων έφερε δανειακή επιβάρυνση κι όχι μόνο κερδοφορία δεν απέφερε, αλλά είχε ζημιογόνο επίδραση. Οι επενδύσεις εκσυγχρονισμού σε πληροφοριακά συστήματα και logistics στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, αντί να μειώσουν, αύξησαν το λειτουργικό κόστος και μείωσαν την αποδοτικότητα-κερδοφορία. Και οι όποιες θετικές επιδράσεις των επενδύσεων (μειώσεις διοικητικών εξόδων και εξόδων διανομής, λόγω κλίμακας) ακυρώθηκαν από τον ισχυρό ανταγωνισμό και τον πόλεμο των τιμών. Μόνο το 2003 φάνηκαν κάποια σημάδια βελτίωσης της απόδοσης των ιδίων κεφαλαίων.
Συμπερασματικά
Η χρηματοδότηση των επενδύσεων
Οι επενδύσεις χρηματοδοτήθηκαν κατά κύριο λόγο από τη ρευστότητα των επιχειρήσεων (=καθαρά κέρδη προ αποσβέσεων μείον οι φόροι κερδών), από δανειακά κεφάλαια και πιστώσεις προμηθευτών και κατ’ εξαίρεση από καταθέσεις των μετόχων και αυξήσεις κεφαλαίων. Ο δανεισμός τείνει να αυξηθεί και αυτό επιβαρύνει τα αποτελέσματα. Ο κλάδος, τουλάχιστον στη χώρα μας, χαρακτηρίζεται από χρηματοπενία.
Αν σε όσα προαναφέρθηκαν συνυπολογισθούν η ρευστότητα και ασάφεια που επικρατεί σε μια σειρά θεσμικά, φορολογικά και οικονομικά θέματα, η συχνή πίεση-επίκληση του κράτους στον κλάδο των σούπερ μάρκετ να το "συνδράμει" πχ στη διαδικασία εφαρμογής του ευρώ ή στην τιθάσευση του πληθωρισμού (πράγμα για το οποίο θα κληθεί εκ νέου ο κλάδος), ενώ ταυτόχρονα υφίσταται συχνά άκριτα επιθέσεις για τις αυξήσεις των τιμών και τα …υπερκέρδη που δεν έχει, τότε η εικόνα της αποτελεσματικότητας των επενδύσεων όχι μόνο είναι θολή, αλλά διαβαθμίζεται στις αποχρώσεις του γκρίζου.
Η θέση του κλάδου, τα κίνητρα και οι επιδοτήσεις
Οι εκάστοτε διοικούντες ποτέ δεν είδαν τον κλάδο και γενικά τα εμπορικά καταστήματα ως έναν από τους βασικούς μοχλούς της ανάπτυξης. Επιμένουν να βλέπουν το εμπόριο με την απολιθωμένη ματιά του παρελθόντος και να το θεωρούν εν πολλοίς ως παρασιτικό μεσάζοντα που κερδοσκοπεί σε βάρος των καταναλωτών και του κοινωνικού συνόλου, υποθηκεύοντας τη στρατηγική και τις οικονομικές επιλογές του κράτους. Αυτός είναι και ο λόγος που πάντοτε το εμπόριο ήταν εκτός των αναπτυξιακών κινήτρων -εκτός μικρών εξαιρέσεων με κίνητρα για τις αποσβέσεις. Κι αυτό ήταν όλο. Αντίθετα άλλοι κλάδοι έχουν απορροφήσει εδώ και δεκαετίες πακτωλό επιδοτήσεων, ενώ χαίρουν φοροαπαλλαγών και παντοειδών κινήτρων τα οποία εν τέλει όχι μόνο δεν έφεραν τα σκοπούμενα αποτελέσματα, αλλά και αφαίρεσαν τεράστια ποσά από τις τσέπες των φορολογουμένων (ή από τα ταμεία της ΕΕ). Και όλοι γνωρίζουν ότι μεγάλο μέρος αυτών των επιδοτήσεων δεν εισήλθαν πάντοτε στα ταμεία των επιχειρήσεων, αλλά στις τσέπες των κάθε είδους τρωκτικών και μεσαζόντων -για να έρχονται από καιρό σε καιρό οι ειδήμονες να φωνασκούν περί αναποτελεσματικότητας των μέτρων, των επιδοτήσεων και των κινήτρων.
Αποκλειστικά πριμοδοτήθηκαν με κάποια οικονομική και πολιτική φιλοσοφία, η βιομηχανία ο τουρισμός και πρόσφατα ο αγροτικός τομέας. Τα αποτελέσματα: Ούτε βιομηχανία έχουμε -κι αυτή που έχει μείνει δεν είναι ανταγωνιστική- ούτε τουριστικές υπηρεσίες ποιοτικά ανταγωνιστικές.
Τώρα η νέα κυβέρνηση ετοιμάζει νέο «αναπτυξιακό νόμο» με ανανέωση ή αναπαλαίωση των κινήτρων και των επιδοτήσεων και -θεωρητικά- με αναδιανομή της τράπουλας. Από τις πληροφορίες που διοχετεύτηκαν στον τύπο έχει περιγραφεί -έστω και ανιχνευτικά- το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί και ο νέος νόμος. Μία από τα ίδια. Για μια ακόμα φορά το εμπόριο έξωθεν του νυμφώνος. Αυτό προκάλεσε την εκ προοιμίου εύλογη αντίδραση του κλάδου, ο οποίος μέσω των συνδικαλιστικών του ενώσεων ζήτησε από τους αρμόδιους υπουργούς να μην παραβλέψουν το εμπόριο και να το συμπεριλάβουν στον νόμο (δηλαδή στη μοιρασιά) ως ισότιμο παράγοντα στο αναπτυξιακό γαϊτανάκι.
Θυμίζουμε ότι για πολλά χρόνια ο σημερινός υφυπουργός Ανάπτυξης, αρμόδιος για το εμπόριο, κ. Γιάννης Παπαθανασίου ήταν πρόεδρος του ΕΒΕΑ. Ως γνώστης των προβλημάτων και από τη θεσμική του θέση είχε επανειλημμένα εκφράσει τον σκεπτικισμό του για την εξαίρεση του εμπορίου από τις επιδοτήσεις. Τώρα τι λέει; Δεν ακούσαμε ακόμα θέσεις σαφείς και δίκαιες. Μόνο αοριστίες και μασημένα λόγια διοχετεύονται στο τύπο, που αυξάνουν την ανησυχία και διαιωνίζουν τα προβλήματα, την απογοήτευση και τον ωχαδελφισμό.